„Дијазепам“, „лексилиум“, „хелекс“, „ксанакс“, „алпрозалам “, антидепресивите „депрозел“ и „пароксат“, средствата за спиење „санвал“ и „луната“, ова се само дел од лековите за смирување, кои Македонците неконтролирано ги консумираат.
– Сè поголем е бројот на тие што бараат лекови за смирување и антидепресиви. Најголем дел од Македонците што ги консумираат средствата за смирување не знаат ни зошто ги пијат. Најчесто велат дека ги пијат за да се смират, а не знаат дека имаат и други дејства. На своја рака земаат антидепресиви, без консултација на психијатар. Сè почесто бараат и средства за спиење, како, што се „санвал“ и „луната“, кои предизвикуваат физиолошки сон без мамурлак. А, никој не чита дека треба да се прекине по десеттиот ден од консумирање бидејќи предизвикуваат зависност. Не сакаат да консумираат лекови за смирување на билна база. Ги препорачуваме, но ретко кој ги зема. Точно дека тој што пиел „дијазепам“, бадијала му е да пие билни таблети, но работата е да се почне со тие билни таблети, па подоцна, ако има потреба, да се премине и на нешто посилно – вели една фармацевтка, вработена во аптека во Скопје.
Злоупотреба на антибиотици
Фармацевтите велат дека е голема и злоупотребата на антибиотиците, дури и трипати поголема од злоупотребата на антидепресивите. Сѐ повеќе Македонци сами си „препишуваат“ антибиотик, кој се продава во енормни количини. Најчесто пациентите бараат антибиотици што треба да се пијат по препорака на специјалист, односно посилни антибиотици.
Според Фондот за здравствено осигурување, во 2012 година се реализирани вкупно 17.449.128 рецепти, што во однос на 2008 година бројот на рецепти бележи пораст од 69 проценти. На рецепт минатата година биле издадени над 875.000 пакувања „дијазепам“ (едно пакување има 30 таблети, што би значело дека во 2012 година биле продадени повеќе од 22.250.000 таблети). Биле продадени 521.058 кутии „дијазепам“ од пет милиграма, 354.366 кутии од два милиграма и 5.322 пакувања од 10 милиграма. „Бромазепам“ („лексилиум“) биле продадени околу 330.000 пакувања, од кои најголем број од три милиграми – 250.336 пакувања. Според статистиката на ФЗОМ, биле продадени и околу 450.000 пакувања „алпразолам“.
Докторката Лилјана Китева – Игнатова од Центарот на зависници во Кисела Вода вели дека самата бројка не треба да значи ништо. Може да покажува дека употребуваат многу луѓе или, пак, дека употребуваат малку луѓе, но големи дози. Практиката покажува дека има луѓе што употребуваат преголеми количини, повеќе од 100 милиграми дневно, што е застрашувачка количина за еден организам.
Импотенција, забегување, самоубиство
Проблемот со прекумерно консумирање средства за смирување не е новина. Тоа е сериозен проблем, кој е присутен во последниве десетина години. Според директорот на Клиниката за токсикологија, д-р Андон Чибишев, и докторката Китева – Игнатова, овој проблем се зголемува во последните две години, но не е проблем само во Македонија, туку се работи за глобален светски проблем.
– Пред некој викенд имавме симпозиум, каде што имавме гости од Србија и од Бугарија, од најпознатите центри за токсикологија. Заклучокот е дека се работи за глобален проблем со кој ќе се соочуваме долго време. Лековите создаваат зависност, што по тежината може не е во рангот на зависности од алкохол и од дрога, меѓутоа е зависност, која ги врзува луѓето за лекот, не можат да функционираат без него. Вакви препарати употребувани на подолг период без контрола, прават оштетување на централниот нервен систем. Таквите оштетувања се неповратни. Го оштетуваат мозокот до таа мера, што со тек на време ќе забележиме дека тој човек не памти, некоординирано разговара, од мирен човек станува нервозен и конфликтен… и тогаш се чудиме и ги употребуваме жаргонските изрази „еј забегал“… Кога ќе навлеземе во неговата историја наназад, ќе откриеме дека долго време, пред пет до десет години, почнал со еден „дијазепам“, па потоа му се видело дека е многу нервозен, па два ќе испие, па не може да спие, трет ќе испие, па имам важен состанок, ќе земе уште два пред состанокот… По некое време не може да функционира без тоа, и сето тоа доведува до неколку тешки оштетувања на мозокот. И тоа е причината поради која некому ќе му залепиме етикета дека забегал, а, всушност, човекот без да знае, без консултација со матичен лекар, на своја рака земал средство за смирување и станал зависен од него. Некогаш му помагал лекот да се снајде во одредени ситуации, да биде мирен, смирен, ладен како шприцер, никој ништо не му може – вели докторот.
Не ме сака – причина за честите труења
Во последните години постои еден континуитет на бројката на труења со бензодијазепим. Најчесто луѓето коментираат дека нема пари, виновници за тоа се немањето работа, беспарицата… Но, д-р Чибишев, кој со години правел анализа на причините поради кои луѓето посегнуваат по својот живот, вели дека не се работи за сиромаштијата. Најчесто зависници од тие лекови се луѓе што се добро ситуирани, луѓе што го поминуваат денот во активност или, пак, луѓе со континуиран проблем во животот со кој не можат да се соочат или да се носат. По својот живот посегнуваат најчесто луѓе што имаат недоразбирања во семејството.
– Има недоразбирања внатре во семејството во однос на деца, или има конфликт меѓу сопружниците од најбанални до најсложени причини, проблеми во повеќебројни семејства со повеќе генерации… Или луѓе што имале психички нарушувања, од немоќ да се носат со тоа посегнуваат по својот живот. Голем е бројот на тие што велат не ме сака момчето или девојката. Ваквите причини не се само кај тинејџерите. Тие дури и помалку прават такви грешки. Не ме сака, го видов со друг, ја видов со друга… Сега на крајот на школската година имавме ситуации кога не добил петка, или добил единица, не го исполнил очекувањето на родителите да биде одличен со сите петки… Не можам да заборавам едно момче пред повеќе од 20 години, специјализант бев. Донесоа на дежурство момче од 14 години. Направило некоја грешка, татко му го искарал, се затворил во некоја шупа, нашол шише пестицид и го испил. Го донесоа, трчавме како луди да го реанимираме. Два часа се обидувавме. Не го спасивме… – вели д-р Чибишев.
Докторката Китева – Игнатова вели дека ова се лекови што даваат позитивен ефект, односно го даваат ефектот што го бараат луѓето што ги употребуваат. Ако еднаш употребат средство за смирување и им се допадне тоа чувството, нормално е да ја повторат таа активност. Тоа е случај и кај луѓето и кај експерименталните животни. Таа смета дека најголемата грешка за зависноста што се создава ја имаат докторите што препишуваат „дијазепам“.
– Мене воопшто не ме изненадува ако некој еднаш-двапати го почувствува позитивниот ефект од нешто, да продолжи да ја прави таа активност што го предизвикува тоа чувство кај него. Нашиот склоп и мозок се структуриран така што ако почесто употребуваме супстанција центарот за задоволство во мозокот потоа бара да се повторува тој ефект. Страшно е што некој мисли дека кога ќе му препишеш некому средство што предизвикува таков ефект, подоцна тој ќе го послуша твојот совет и ќе престане да го употребува. Едно е ако лекарите не го прекинат навреме, а друго е кога веруваат дека пациентот по нивниот совет, ќе прекине да го консумира лекот по завршувањето на терапијата. Доживеаниот ефект прави тие да го бараат тој лек повторно. Подобро да не се проба за да не се развие зависност. Инаку, со земањето на овие таблети се создава пад на притисок, импотенција, отпуштеност на цело тело. Но, замислете колкава е моќта на зависноста кога не ни е важна ниту импотенцијата – вели докторката.
Штетни таблети до кои лесно се стигнува
Нимесулид или кај нас познат под името „вентор“ е лек, кој Македонците често го употребуваат и лесно стигнуваат до него. Можете да го набавите без лекарски рецепт, иако во голем дел од земјите е забранет. Првата земја што го забрани овој лек е Ирска, поради предизвикување хепатотоксичност – што доведува до оштетување на црниот дроб. Нимесулид се наоѓа под имињата „аулин“, „аинекс“, „дрексел“, „донулид“, „едригал“, „ескафлам“, „хеуган“, „месулид“, „минапон“, „нексен“, „нидолон“, „нимед“, „нимедекс“, „нимесил“, „нимулид“, „нимутаб“, „нисе“, „нисулид“, „скафлам“, „скафлан“, „кокстрал“, „лусемин“, „медикокс“, „нидол“, „нималокс“, „нимесил“, „нимотас“, „нимулид“, „нисе“, „сорини“, „вентор“, „вилго“.
Таа нагласува дека овие средства што ги земаат луѓето за полесно да заспијат, по одредено време предизвикуваат несоница. И докторката ја посочува толеранцијата на организмот, која многу брзо расте, па од една таблета, бројот на потребни таблети расте на две, па три, подоцна пет и ќе се отиде до дози што се недозволени. Тогаш доаѓа борбата за преживување. Ако ја нема таблетата, пациентот има уште поизразени симптоми од тие што ги имал на почетокот. Ако на почетокот не можел да заспие, сега ќе биде дополнително нервозен, ќе има чувство дека ќе се случи нешто лошо, ќе биде депресивен ќе има суицидни мисли. Затоа е висок ризикот за самоубиство од употреба на бензодијазепините, односно од прекинот на употреба на тие средства.
Доктор Александар Чибишев
фото: А. Ивановски
Според д-р Чибишев, најчести „жртви“ на средствата за смирување се луѓе од 30 до 50 години, во најефективниот период од животот, кога влегуваат максимално професионално во обврски.
– Тогаш кога го имаат, веројатно, најголемиот успех, имаат потреба од нешто што ќе ги засили. Нешто како спортистите кога се во врвна форма и земаат одредени недозволени средства и си ја уништуваат кариерата. Истото се случува и во овие случаи. Кога се на врвот на кариерата, чувствуваат потреба дека треба уште поинтензивно и поодговорно да се вклучат во тоа, може да паднат психички и подлегнуваат на „дијазепам“. Докторот ќе им рече дека сега се во некоја состојба во која е пожелно да земат „дијазепам“, и им кажува по една недела да дојдат на контрола. Ќе ги почувствуваат поволностите, ќе се чувствуваат дека летаат, и на своја рака продолжуваат да пијат – објаснува директорот на Токсикологија, кој во последниот период го популаризира оваа тема со цел да им се укаже на луѓето дека стануваат зависници од средствата за смирување и дека треба да преземат одредени чекори додека е време.
Главните последици од консумирање на ваквите бензодијазепински деривати е оштетувањето на структурата на мозокот, нарушување на способноста за памтење, резонирање…
– Ако некој денеска не памети половина од работите што му се случиле вчера, а се сеќава што појадувал со првата девојка пред 50 години, тука му нема помош. Тоа е тоа што им се случува на постарите луѓе, се менува структурата на мозокот и ја губи својата функција. Последиците се најтешки на централниот нервен систем. Но, тоа не се единствените последици. Овие лекови доведуваат до оштетување на сите органи,особено на црниот дроб, каде што се детоксикуваат – додава тој.
Македонија е земја во која традиционално се произведува многу алкохол и се консумира многу алкохол. Статистиката на Клиниката за токсикологија вели дека во последните неколку години има пад на злоупотребата на алкохолот. За разлика од порано, кога за викендите со создавал метеж во петок , по забавите, од луѓе што претерале со алкохол, кога се случувало и тринаесетгодишни деца да завршат на токсикологија, денес таа бројка е намалена. Но, е зголемен бројот на луѓе што се соочиле со последиците од консумирање алкохол и терапија за смирување. Таквата комбинација, велат лекарите, е многу опасна, па дури и смртоносна во одредени ситуации.
– Алкохолот е депресор, лекарствата се депресори. Кога ќе се најдат во еден организам, еден со друг си го засилуваат дејството и може да доведе до депресија на центарот за дишење. Можеби не кога е човек буден, меѓутоа кога ќе се напие два „дијазепама“, па вечерта една- две чашки алкохол, ќе легне да спие и во одреден момент организмот ја спушта активноста на минимум. Може да се случи центарот за дишење да излезе од функција и да не пушта сигнали за организмот да дише. Ќе го најдат наутро замрзнат. Тоа се опасни ситуации, дури и кај помладите пациенти. Имаме и двајца пациенти помлади од 30 години. Тоа се најчесто зависници од опојни дроги, кои сакајќи да ја прикријат зависноста од опојни дроги, стануваат зависници и од седативи. И доаѓаат тука со зависност и од едното и од другото и тие се уште пострашно – објаснува д-р Чибишев.
Во соработка со психијатрите, каде што прво се обраќаат зависниците од средствата за смирување, на токсикологија почнале да ги третираат ваквите случаи. Докторот Чибишев вели дека имаат соработка со одделот за зависности во градската општа болница „ 8 Септември“, од каде што ги примаат и првите пациенти. Пред една година е утврден протоколот според кој се третираат зависниците, а во последните десетина дена, откако е актуализирана оваа тема, дваесетина пациенти побарале помош.
– Петпати по толку се јавија да се информираат кога да дојдат, како изгледа тоа… Некои ги примивме. Тешко е да се работи, но по секоја тежина доаѓа полесниот дел. Се надеваме дека ќе ги ослободиме од зависноста, иако некои цел живот ќе останат зависни. Нашата цел е ако некој зема 20 таблети од пет милиграма, тоа е една страшна токсична доза. До 100 милиграма не се потресуваме, но тука веќе почнува страшната зона. Се трудиме да ја намалиме таа доза во некои нормални рамки, да намалиме од 20 на пет, што е голем успех . Ова се лекови што бараат консумацијата да не прекине одеднаш. Тука се прават најголемите грешки. Се намалува постепено. Ако земал по две таблети секој ден во текот на една недела, потоа треба зема по една таблета, па да пие преку еден ден, потоа преку два дена… Централниот нервен систем не смее да почувствува нагла промена и нагол недостиг од некоја супстанција што му прави задоволства. Опремени сме да се соочиме со ваквите зависници, имаме сѐ што треба, се прави ехо на стомак, анализа на крв, следува консултација со психијатар и задолжителна хоспитализација за да се има контрола врз пациентот 24 часа. Напорно е, сложено, со колегите сме во постојана комуникација за односот на пациентите, но мислам дека ќе излеземе на крај со тоа. Веќе има четириесетина пациенти, кои не сме ги излекувале, но сме ги ставиле под контрола. Ќе има многу работа, можеби ќе ни треба и помош од државата, се згуснува работата, имаме зависници од опојни дроги, околу 250, преблокирани сме од пациенти, ги земаме и овие со „дијазепами“… Оваа зависност е болест што лесно се здобива, тешко се лекува, а протоколот бара време и пари… Се надевам дека ќе излеземе на крај. Сега-засега се снаоѓаме – објаснува д-р Чибишев.
До сон со промена на навиките
Напнатоста и несоницата се едни од главните причинители за користење средства за смирување. Докторката д-р Китева – Игнатова вели дека несоницата е состојба што не може брзо да се регулира и е потребно време. Таа нагласува дека има и хигиено-диететски мерки, кои доколку се применуваат може да се регулира сонот. Некогаш се потребни и месеци, но употребата на бензодијазепин само за да се заспие е погрешна. Кај лекарите пациентите најбрзо бараат брзи решенија, и секогаш го избираат тој доктор што дава брзо решение на проблемот, без разлика на последиците.
– Секогаш е подобар тој доктор што нуди „магичен“ лек. Но, тоа не е решение. Треба да се бара проблемот за несоницата. Имав двојка во која едниот партнер имаше проблеми со спиење, другиот немаше. Се покажа дека жената, која нема проблем со спиење, по пет часот не пие кафе, а мажот, кој го има проблемот пие еден литар кафе. Треба да се почне со кафето, а не со таблетите. Исто, некогаш се проблем денските дремки. Погрешно е и мислењето дека физичката активност навечер ќе нѐ натера на сон. Ако истрчаме вечерта неколку круга околу зграда, тоа нѐ распнува. Кога работам на несоницата добивам информации дека во креветот навечер се јаде, се пие, се пуши, се работи на компјутер, се играат игри, не се облечени во пижами… Тоа се дразби, кои на мозокот му пуштаат сигнали дека треба да се остане буден. Тоа се работи, кои треба прво да се расчистат, па потоа да се размислува за таблети за смирување. Треба тивка музика, која влијае на центарот за задоволство. Храната влијае таму, масажата релаксира, топлиот туш, исто така. Сето тоа помага за добар сон. Треба да се избегнува тешката, зачинета и солена храна навечер.
И докторката предупредува на опасноста одеднаш да се прекине со консумација на ваквите лекови, што предизвикува конфузија, губење контакт со реалноста, мисли за самоубиство, грчеви на мозок, епилептични напад. Таа смета дека е време да се размислува на програми за одржување. Вели дека има рецидиви. Во земјава постои хронична употреба на бензодијазепини, а прекинот може да направи човекот да изврши самоубиство. Апстиненцијата, додава д-р Китева–Игнатова, е страшна, поради што мора да има хоспитализација, а не дневен болнички третман.
Докторка Китева – Игнатова
Фото: А. Ивановски
– И каде е успехот тогаш? Го симнав од зависност, ама не е жив повеќе. Од друга страна, и самата употреба прави нарушувања, корисниците влегуваат во ризично однесување, не се сеќаваат на одредени периоди од денот, па дури и на цели денови. Мора во иднина да се води сметка дали треба да се препише, колку треба да се препише и кому му се препишува вакво средство. Но, штетата што е направена не може да се избрише со гума. Мора да се направи едукација на тие што ги препишуваат тие лекови за да бидат свесни за сите ризици. Погрешно е и мислењето дека е лошо да се препишува бензодијазепински препарат, кој има долг полуживот и долго трае во организмот, тешко се исфрла. Подобро е да се користат тие со долг полуживот бидејќи потенцијата да се развие зависност е многу помала – објаснува докторката од Центарот за зависници.
Двојна зависност
Д-р Китева – Игнатова од самиот почеток на својата кариера работи во Центарот за зависници во Кисела Вода. Нејзиното искуство вели дела особено е опасна популацијата што е веќе зависна од некоја супстанција. Кај нив зависноста побрзо се развива,толерантни се на смртна доза, количината таблети што ја примаат дневно е застрашувачка, дури 70 таблети за 14 часа, а и покрај таквата доза остануваат живи. Вели најдрастичните примери се наоѓаат кај зависниците од дрога или од алкохол.
– Често лекарите препишуваат „дијазепам“ на пациенти што веќе лекуваат од некоја зависност. Подоцна пациентот е виновен за зависноста. Таквите приказни не се фер. Нормално е пациентот што еднаш го почувствувал ефектот од „дијазепам“, да го бара тој ефект повторно. Вие советувајте го, но благопријатната дразба што стигнала до неговиот мозок е посилна од кој било збор. Ние многу години не употребуваме бензодијазепини, но при испитувањето на урина е утврдено дека се употребуваат вакви средства. И тоа што ние не препишуваме не е добро бидејќи кога нема на бело, се појавува на црн пазар и успеваат да го набават. Тоа е преживување, да се дојде до супстанцијата што значи живот. Се снаоѓаат, одат кај интернисти, кај матични лекари, не соопштуваат дека се или биле зависници од дрога, па кога интернистот ќе види дека има забрзана работа на срцето, ќе рече не треба ништо друго освен „дијазепамче“ и „бедоксинче“, немајќи целосна анамнеза од пациентот. Сме имале ситуации пациентот што го третираме од зависност од дрога да дојде и да ни каже дека интернистот му рекол да пие средство за смирување. Добиваме пациенти со двојна зависност. Во последниот период речиси не сум добила пациент што има само една зависност. Мислам дека такви веќе не постојат. Кога почнав да работам, во 1994 година добивавме пациенти што користат хероин. Ќе ги ставиме на метадон, хероинот ќе се заборави. Пациентот одлично функционира. Сега имаме пациенти што во петок пијат, во сабота земаат мала количина хероин, голема бензо, зашто е евтино, ја чувствуваат интеракција, па во недела земаат антидепресив. Зависниците се вистински хемичари затоа што го доживуваат ефектот. Ако мене ми е илегалната дрога скапа ќе земам нешто што ми е евтино и достапно, за кое никој нема да ме гони, ќе го искомбинирам со разни супстанции, како енергетски пијалаци, марихуана, алкохол, тродон… – објаснува докторката.
Пишува: Билјана Зафирова
Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.
