Саркањац: Уште повеќе треба да се стимулираат преводи на странски јазици

Бра­нис­лав Сар­ка­њац е фи­ло­зоф, про­фе­сор, со­цио-по­ли­тич­ки ана­ли­ти­чар и ко­лум­нист. Ро­ден во Скоп­је ка­де што ги за­вр­шил си­те сте­пе­ни на сво­е­то обра­зо­ва­ние. Во 1987 го­ди­на истра­жу­ва во Лон­дон, во Бри­тан­ска­та биб­ли­о­те­ка, а во 1989 го­ди­на е во Лајп­циг ка­де што најм­но­гу ра­бо­ти во Гер­ман­ска­та на­ци­о­нал­на биб­ли­о­те­ка. Бра­нис­лав Сар­ка­њац, за­ед­но со Не­бој­ша Ви­лиќ и со Бо­јан Ива­нов се ја­ву­ва ка­ко еден од ини­ци­ја­то­ри­те и ос­но­ва­чи­те на ин­те­ле­кту­ал­на­та гру­па­ци­ја „359 сте­пе­ни – Мре­жа за ло­кал­ни и за су­бал­тер­ни хер­ме­не­вти­ки“, чи­ја­што ос­нов­на цел е „пре­на­со­чу­ва­ње на им­пе­ра­тив­ни­те ди­скур­си на Исток-За­пад кон ло­кал­на­та сце­на и неј­зи­на­та ло­кал­на праг­ма­ти­ка“, ка­ко и „про­мо­ци­ја на ло­кал­ни­те и на сопс­тве­ни­те ре­сур­си и нив­но по­ста­ву­ва­ње“, кои не се во функ­ци­ја на „за­пад­ни­те ин­тер­пре­та­тив­ни ме­то­до­ло­гии“.

Де­нес Сар­ка­њац е ре­до­вен про­фе­сор на Фи­ло­зоф­ски­от фа­кул­тет во Скоп­је ка­де што ги пре­да­ва пред­ме­ти­те фи­ло­зо­фи­ја на по­ли­ти­ка­та, со­ци­о­ло­ги­ја на ме­ди­ци­на, со­ци­о­ло­ги­ја на здрав­је­то и на бо­ле­ста и со­вре­ме­ни те­о­рии на упра­ву­ва­ње. Автор е на мно­гу­број­ни де­ла од об­ла­ста на фи­ло­зо­фи­ја­та, но има и пре­ве­де­но мно­гу зна­чај­ни авто­ри. Со не­го раз­го­ва­рав­ме за ед­на акту­ел­на те­ма – про­гра­ма­та за фи­нан­си­ра­ње про­е­кти од на­ци­о­на­лен ин­те­рес.

Во из­ми­на­ти­ов пер­и­од се по­диг­наа тен­зи­и­те ме­ѓу, ус­лов­но ре­че­но, за­до­вол­ни­те и не­за­до­вол­ни­те фа­кто­ри во ма­ке­дон­ска­та кул­ту­ра. Тоа е во­о­би­ча­е­но во пер­и­о­дот на об­ја­ву­ва­ње­то на го­диш­на­та про­гра­ма за фи­нан­си­ра­ње про­е­кти од на­ци­о­на­лен ин­те­рес, па не изо­ста­на и оваа го­ди­на. Ка­же­те ни ка­ко ја оце­ну­ва­те го­диш­на­та про­гра­ма на Ми­ни­стерс­тво­то за кул­ту­ра оваа го­ди­на?

Сар­ка­њац: Ако си кон­ку­ри­рал и си од­би­ен, нор­мал­но, ќе би­деш не­за­до­во­лен. И ме­не ми се слу­чи­ло Ми­ни­стерс­тво­то за кул­ту­ра да не ми одо­бри средс­тва за из­да­ва­ње кни­га. Но, за­ра­ди јав­но­ста и по­чит кон чле­но­ви­те на ко­ми­си­и­те тре­ба да се би­де об­је­кти­вен. Тре­ба да се вни­ма­ва од еден, двај­ца, па и де­се­ти­на не­ка би­дат, не­за­до­вол­ни да не се ге­не­ра­ли­зи­ра и пре­ку ме­ди­у­ми­те да се прет­ста­ву­ва по­греш­на сли­ка. За ме­не е важ­но, да ре­че­ме, да­ли ме­ѓу тие што ги до­би­ле про­е­кти­те има ед­на­квост ме­ѓу ма­жи­те и же­ни­те, да­ли се за­ста­пе­ни умет­ни­ци и кул­тур­ни ра­бот­ни­ци и од по­ма­ли­те гра­до­ви во Ма­ке­до­ни­ја; да­ли има про­е­кти што се во функ­ци­ја на зац­вр­сту­ва­ње на на­ци­о­нал­ни­от иден­ти­тет. И мис­лам де­ка има рам­но­те­жа. Мо­же да се ви­ди де­ка има мно­гу про­е­кти од Штип, Охрид, Дел­че­во, Те­то­во, Де­бар. Мис­лам де­ка и ет­нич­ки­те за­ед­ни­ци се пра­вич­но за­ста­пе­ни, што е мно­гу бит­но. Лич­но го поз­дра­ву­вам одо­бру­ва­ње­то на про­е­ктот „До­сие ’Му­зеј на со­вре­ме­на­та умет­ност‘“, Бо­рис Пе­тков­ски од НУ Му­зеј на со­вре­ме­на­та умет­ност – Скоп­је. За ме­не Му­зе­јот на со­вре­ме­на­та умет­ност во Скоп­је е мно­гу важ­на при­каз­на за ма­ке­дон­ска­та исто­ри­ја и иден­ти­те­тот и таа тре­ба да се вред­ну­ва, ка­ко и уло­га­та на про­фе­со­рот Бо­рис Пе­тков­ски во соз­да­ва­ње­то и за­жи­ву­ва­ње­то на оваа важ­на на­ци­о­нал­на ин­сти­ту­ци­ја.

Сме­та­те ли де­ка во про­гра­ма­та се за­ста­пе­ни авто­ри од си­те ге­не­ра­ции, што е ос­нов­на прет­по­ста­вка за урам­но­те­жен раз­вој во оваа сфе­ра?

Сар­ка­њац: На ова пра­ша­ње не мо­жам да ви од­го­во­рам нај­пре­циз­но. Ни­ту сум бил член на не­ко­ја од ко­ми­си­и­те, ни­ту ги поз­на­вам лу­ѓе­то, чи­и­што про­е­кти се одо­бре­ни. Но, си­гу­рен сум де­ка се во­ди сме­тка за ова. Нај­до­бро ќе ви од­го­во­рат од Ми­ни­стерс­тво­то. Но, се­пак, мо­жам да го ка­жам мо­јот став. Тре­ба осо­бе­но да се во­ди сме­тка за најм­ла­ди­те авто­ри и да се не­гу­ва нив­ни­от кре­а­ти­вен по­тен­ци­јал. И прет­по­ста­ву­вам де­ка ним по­те­шко има па­ѓа од­би­ва­ње­то. Има кре­а­тив­ни де­ца и мла­ди во Ма­ке­до­ни­ја на кои по се­ко­ја це­на тре­ба да им се по­мог­не. А не ус­пе­ва­ме се­ко­гаш да ги пре­поз­на­е­ме и пра­во­вре­ме­но да ги пот­тик­не­ме. Се на­де­вам де­ка во Ми­ни­стерс­тво­то за кул­ту­ра има раз­би­ра­ње за оваа пос­лед­на ге­не­ра­ци­ја „ми­ле­ни­јал­ци”.

Кон­кур­сот за стран­ски из­да­ва­чи за пре­вод на де­ла од ма­ке­дон­ски авто­ри ка­ко сти­му­ла­тивнa меркa, ре­ал­но, ја по­стиг­ну­ва ли сво­ја­та цел?

Сар­ка­њац: Ин­те­ре­сот за овој про­ект кој вклу­чу­ва стран­ски из­да­ва­чи за пре­вод на де­ла од ма­ке­дон­ски авто­ри, е го­лем. Мис­лам де­ка ве­ќе има сто­ти­на де­ла пре­ве­де­ни од ма­ке­дон­ски ја­зик. Ме­ѓу­тоа, сѐ уште е ра­но да се збо­ру­ва за по­стиг­ну­ва­ње на цел­та. Се­га мо­же да се ка­же де­ка цел­та е по­ве­ќе од оправ­да­на и де­ка ќе тре­ба де­се­ти­ци го­ди­ни за да ги ви­ди­ме оче­ку­ва­ни­те ре­зул­та­ти. Ме­ѓу дру­го­то, Ма­ке­до­ни­ја да не ја на­ре­ку­ва­ат ти­вка­та на­ци­ја за­тоа што ре­ла­тив­но мал­ку мо­же да се нај­дат пре­во­ди на ма­ке­дон­ски авто­ри во све­тот и мал­ку­ми­на во све­тот раз­би­ра­ат ма­ке­дон­ски. Уште во1985 го­ди­на во Лон­дон на­о­ѓав кни­ги со нас­ло­ви „The Greatest Bulgarians” и слич­но, во кои се пи­шу­ва за Го­це Дел­чев, Да­ме Гру­ев. И де­нес не мо­же­ме да им па­ри­ра­ме на со­се­ди­те на овој план. А тре­ба да се ра­бо­ти на ова, се­ка­ко. Ко­га пред по­ве­ќе го­ди­ни на Бран­ка Ма­гаш, бри­тан­ска исто­ри­чар­ка со хр­ват­ско по­тек­ло, ѝ пра­тив комп­лет сту­дии за исто­ри­ја­та на Ма­ке­до­ни­ја од на­ши исто­ри­ча­ри, таа бе­ше мно­гу бла­го­дар­на. И на не­кол­ку па­ти во бри­тан­ски­те ме­ди­у­ми за­ста­ну­ва­ше на стра­на на Ма­ке­до­ни­ја во вр­ска со не­приз­на­ва­ње­то на устав­но­то име. Гос­по­ѓа Ма­гаш раз­би­ра­ше ма­ке­дон­ски. Мо­же са­мо да прет­по­ста­ви­ме кол­ку исто­ри­ча­ри има во све­тот што се ин­те­ре­си­ра­ат за Ма­ке­до­ни­ја, но не зна­ат ма­ке­дон­ски. За­тоа уште по­ве­ќе тре­ба да се сти­му­ли­ра­ат пре­во­ди на стран­ски ја­зи­ци. Пред сѐ, од исто­ри­ја­та, исто­ри­ја­та на умет­но­ста и од ар­хе­о­ло­ги­ја­та. Ба­рем јас та­ка гле­дам на ра­бо­ти­те.

Ка­ко чо­век што дол­го вре­ме е дел од ма­ке­дон­ска­та кул­тур­на сце­на, за­поз­на­е­ни сте со со­стој­би­те во кул­ту­ра­та во зем­ји­те во оп­кру­жу­ва­ње­то ка­де што се за­бе­леж­ли­ви два иск­лу­чи­тел­но ин­те­рес­ни па­ра­ме­тра: де­ка бу­џет­ски­те за­фа­ќа­ња за кул­ту­ра­та кај нас се зна­чи­тел­ни и вто­ри­от де­ка во ни­ту ед­на од зем­ји­те во оп­кру­жу­ва­ње­то не се под­др­жу­ва­ат при­ват­ни­те из­да­ва­чи, еле­ктрон­ски­те из­да­ни­ја и из­да­ва­ње­то спи­са­ни­ја ка­ко што е слу­ча­јот кај нас. Ка­ко гле­да­те на ова? Кој би бил Ва­ши­от став?

Сар­ка­њац: Бу­џе­тот на Ми­ни­стерс­тво­то за кул­ту­ра за 2017 го­ди­на из­не­су­ва че­ти­ри ми­ли­јар­ди де­на­ри и во спо­ред­ба со Бу­џе­тот за 2016 го­ди­на, ко­га из­не­су­ва­ше мал­ку по­ве­ќе од 3,5 ми­ли­јар­ди де­на­ри, е по­го­лем за 15 про­цен­ти. Тоа е мно­гу по­ве­ќе од по­ра­стот на БНП на Ре­пуб­ли­ка Ма­ке­до­ни­ја. Да на­пра­ви­ме спо­ред­ба со Ре­пуб­ли­ка Ср­би­ја. Чи­та­те­ли­те, прет­по­ста­ву­вам, најм­но­гу ин­фор­ма­ции сѐ уште има­ат за Ср­би­ја и Бел­град. Мно­гу по­ве­ќе зна­е­ме за на­ши­от се­ве­рен со­сед, откол­ку за дру­ги­те зем­ји на Бал­ка­нот.

За 2017 го­ди­на Ре­пуб­ли­ка Ср­би­ја ќе изд­вои око­лу 8 ми­ли­јар­ди и 200 ми­ли­о­ни ди­на­ри, зна­чи око­лу 65 ми­ли­о­ни евра. Ре­пуб­ли­ка Ср­би­ја има мал­ку по­ве­ќе од се­дум ми­ли­о­ни жи­те­ли. Тоа е 3,5 па­ти по­ве­ќе од Ма­ке­до­ни­ја. А го­ре-до­лу и ние и Ср­би­те вло­жу­ва­ме ре­чи­си иста су­ма па­ри – 65 ми­ли­о­ни евра. Но, по чо­век, Ре­пуб­ли­ка Ма­ке­до­ни­ја изд­во­ју­ва 3,5 па­ти по­ве­ќе за кул­ту­ра. Тоа е за че­сти­та­ње.

Но, пак не­кој мо­же да ка­же де­ка и ова е ре­ла­тив­но. Да, тре­ба да се зна­ат и не­кои по­кон­крет­ни ра­бо­ти. Во Ср­би­ја мно­гу од па­ри­те за кул­ту­ра одат за об­но­ва и за опре­ма на му­зе­и­те. Мно­гу по­ве­ќе средс­тва во од­нос на 2016 го­ди­на Ср­би­те ќе изд­во­јат за ме­ѓу­на­род­на­та со­ра­бо­тка. Па ту­ка и е Но­ви Сад, кој во 2021 го­ди­на ќе би­де европ­ска пре­стол­ни­на на кул­ту­ра­та. Го­лем дел од средс­тва­та ќе тре­ба да се на­со­чат кон Но­ви Сад. Ка­ко учес­ник во ини­ци­ја­ти­ва­та „Скоп­је европ­ска пре­стол­ни­на на кул­ту­ра­та” за 2027 го­ди­на знам кол­ку е важ­но да се по­ма­га со па­ри во си­те го­ди­ни на под­го­то­вка во про­це­сот. Се­то ова на­стра­на, во Ср­би­ја за умет­нич­ки здру­же­ни­ја има, ка­ко што са­ми­те ве­лат, скром­ни 33 ми­ли­о­ни ди­на­ри. Са­мо уште ед­на спо­ред­ба. Ре­пуб­ли­ка Ср­би­ја да­ва мал­ку по­ве­ќе од 0,7 про­цен­ти за кул­ту­ра, Ре­пуб­ли­ка Ма­ке­до­ни­ја, ре­чи­си два про­цен­та. Око­лу три­па­ти по­ве­ќе.

Од кој агол да пог­лед­неш, бу­џе­тот за кул­ту­ра на Ре­пуб­ли­ка Ма­ке­до­ни­ја е по­го­лем во од­нос на тој на Ре­пуб­ли­ка Ср­би­ја.

Во вр­ска со под­др­жу­ва­ње­то на при­ват­ни­те из­да­ва­чи, си­ту­а­ци­ја­та со Ма­ке­до­ни­ја е по­де­ли­кат­на. Кул­тур­ни­от па­зар е по­мал. Кни­га на срп­ски ја­зик ќе ја нај­де­те во гра­до­ви­те низ це­ли­от Бал­кан и во кни­жар­ни­ци­те во Скоп­је. И на ал­бан­ски ја­зик кул­тур­ни­от па­зар е по­го­лем. Кни­га мо­же да из­да­де­те во Скоп­је, При­шти­на, Ти­ра­на. Во три др­жа­ви. И мо­же да ја пла­си­ра­те во уште тол­ку. На ма­ке­дон­ски ја­зик, мал­ку да иска­ри­ки­рам, мо­жеш да нај­деш кни­га са­мо во Скоп­је од це­ла Ма­ке­до­ни­ја. Во ма­ли­те грат­чи­ња не­ма не­ко­ја сил­на еко­ном­ска оправ­да­ност да отво­риш кни­жар­ни­ца. Ка­де што не мо­же па­за­рот, та­му тре­ба др­жа­ва­та. Ре­пуб­ли­ка Ма­ке­до­ни­ја мо­ра да да­ва мно­гу по­ве­ќе средс­тва за кул­ту­ра од зем­ји­те во со­седс­тво­то. И тоа се пра­ви со го­ди­ни. Об­јас­ну­ва­ње­то е про­сто. Ма­ла зем­ја, мал па­зар. За­тоа тре­ба да им се по­ма­га и на при­ват­ни­те из­да­ва­чи. Нај­го­ле­ма­та по­мош кај нас до­а­ѓа од др­жа­ва­та, мно­гу по­мал­ку од ло­кал­ни­те за­ед­ни­ци или од биз­нис-се­кто­рот. Ова e об­вр­ска и од­го­вор­ност што ги има др­жа­ва­та пре­ку Ми­ни­стерс­тво­то за кул­ту­ра. Но тоа не зна­чи де­ка но­си злат­ни јај­ца. И де­ка тоа е единс­тве­на­та вра­та на ко­ја мо­же да чук­не умет­ни­кот во Ма­ке­до­ни­ја.

Разговараше: Невена Поповска
Фото: Але­ксан­дар Ива­нов­ски
(Текст објавен во 230. број на неделникот „Република“, 27.1.2017)

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.