Заев најавува промена на Уставот и нов Охридски договор

Во кам­па­ња­та има ед­на ра­бо­та за ко­ја се сог­ла­су­ва­ат и СДСМ и ВМРО-ДПМНЕ; а тоа е де­ка из­бо­ри­те на 11 де­кем­ври ќе би­дат ре­фе­рен­дум за тоа во ка­ква Ма­ке­до­ни­ја ќе жи­ве­е­ме. ВМРО-ДПМНЕ и ко­а­ли­ци­ја­та де­цид­но се про­тив кон­цеп­тот на дво­ја­зич­ност и устав­но ре­де­фи­ни­ра­ње на Ма­ке­до­ни­ја, кои би до­ве­ле до ид­на фе­де­ра­ли­за­ци­ја. СДСМ, пак, не пре­ста­ну­ва со двој­ни­те на­ста­пи – по­вто­ру­ва­ње на ве­ту­ва­ња­та да­де­ни пред ал­бан­ска­та ди­јас­по­ра на сред­би­те со гла­са­чи­те Ал­бан­ци во Ма­ке­до­ни­ја, па нив­но уб­ла­жу­ва­ње пред гла­са­чи­те Ма­ке­дон­ци.

Но, ед­но е јас­но. Ре­де­фи­ни­ра­ње­то ка­ко тер­мин СДСМ го пре­зе­де од БЕ­СА и го вгра­ди во сво­ја­та из­бор­на пла­тфор­ма, а на по­вр­ши­на исп­ли­ва де­ка цел­та на кри­за­та и на овие из­бо­ри бе­ше бор­ба за пре­врат, ко­ја ќе ре­зул­ти­ра ток­му со ре­де­фи­ни­ра­ње на др­жа­ва­та. За по­тсе­ту­ва­ње, со пр­ва­та фа­за со ко­ја се пред­ви­ду­ва фе­де­ра­ли­за­ци­ја на др­жа­ва­та е оп­фа­те­на зго­ле­ме­на упо­тре­ба на ал­бан­ски­от ја­зик ка­ко офи­ци­ја­лен ја­зик, пред сѐ во без­бед­нос­ни­от се­ктор и во ин­сти­ту­ци­и­те – во по­ли­ци­ја­та и во ар­ми­ја­та, но и по­дел­ба по фе­де­рал­ни еди­ни­ци, кан­то­ни, од­нос­но раз­ви­ва­ње на оп­шти­ни­те во „по­на­пре­ден си­стем на са­мо­у­пра­ву­ва­ње“. Во вто­ра­та фа­за тре­ба да се во­ве­де дво­ја­зич­ност на це­ла­та те­ри­то­ри­ја на др­жа­ва­та, а на ал­бан­ски­те пар­тии при „по­дел­ба на ко­ла­чот на вла­ста“ им се ну­дат ин­сти­ту­ции и функ­ции ка­ко пре­тсе­да­тел на Со­бра­ни­е­то, пре­ми­ер или пре­тсе­да­тел на др­жа­ва­та. Исто­вре­ме­но во оваа фа­за би тре­ба­ло да се од­ви­ва и ад­ми­ни­стра­тив­но по­вр­зу­ва­ње на фе­де­рал­ни­те еди­ни­ци. Тре­та­та фа­за би зна­че­ла са­мо фор­ма­ли­зи­ра­ње на фе­де­ра­ли­за­ци­ја­та на др­жа­ва­та.

ВМРО-ДПМНЕ по­со­чи де­ка СДСМ во про­гра­ма­та пред­ви­ду­ва транс­фе­ри­ра­ње на дел од над­леж­но­сти­те на по­ли­ци­ја­та око­лу одр­жу­ва­ње­то на јав­ни­от ред и мир и со­о­бра­ќа­јот од цен­трал­на­та на ло­кал­на­та власт. Со дру­ги збо­ро­ви, фор­ми­ра­ње ло­кал­ни по­ли­ции во Те­то­во, Го­сти­вар, Де­бар, Ки­че­во, Стру­га, Лип­ко­во или Ара­чи­но­во.

– СДСМ пред­ви­ду­ва ре­ор­га­ни­за­ци­ја на ло­кал­на­та са­мо­у­пра­ва или, ка­ко што са­ми­те на­ве­ду­ва­ат на стра­ни­ца 164, ци­ти­рам: „Ќе во­ве­де­ме по­ли­тип­ни оп­шти­ни со раз­лич­ни над­леж­но­сти, во за­вис­ност од го­ле­ми­на­та и из­гра­де­ни­те ка­па­ци­те­ти и мо­ќта да ге­не­ри­ра­ат сопс­тве­ни при­хо­ди, или со по­дел­ба на над­леж­но­сти­те на за­дол­жи­тел­ни и из­бор­ни“. Ова е ве­ро­јат­но те­ри­то­ри­јал­на­та ре­ор­га­ни­за­ци­ја по ур­нек на Швај­цар­ско­то кан­то­нал­но уре­ду­ва­ње што го ве­ту­ва­ше За­ев – по­со­чи Трај­ко Ве­ља­но­ски од ВМРО- ДПМНЕ, ка­ко дел од цвр­сти­от став про­тив за­ла­га­ња­та на СДСМ.

Албанските партии во залет

За­ев пред оваа кам­па­ња за­ста­на со став де­ка СДСМ ќе ја пре­тво­ри во нај­го­ле­ма пар­ти­ја на Ал­бан­ци­те во Ма­ке­до­ни­ја, со тоа што ќе освои мно­гу по­ве­ќе ал­бан­ски гла­со­ви од ДУИ, ДПА, па и од дру­ги­те по­ли­тич­ки оп­ции. Но, со не­го­ви­те на­ста­пи, па и за­фа­ти ка­ко вмет­ну­ва­ње на Ал­бан­ци­те во нај­ви­со­ки­те ра­ко­вод­ни пар­ти­ски те­ла за да мо­же со нив да ги по­се­ту­ва ме­ста­та со до­ми­нант­но ал­бан­ско на­се­ле­ние, на­ме­сто да ги освои гла­со­ви­те, За­ев го по­ткре­на пра­гот на пар­ти­и­те од ал­бан­ски­от по­ли­тич­ки блок во зем­ја­ва.

Та­ка, иа­ко со ве­ту­ва­ња­та за ре­де­фи­ни­ра­ње и дво­ја­зич­ност пред ал­бан­ска­та ди­јас­по­ра За­ев на­ста­пи со Зи­ја­дин Се­ла, во по­че­то­кот на кам­па­ња­та Се­ла, ка­ко дел од ко­а­ли­ци­ја­та „Али­јан­са за Ал­бан­ци­те“, поч­на со убе­ду­ва­ње де­ка За­ев „ма­ни­пу­ли­ра со Ал­бан­ци­те во Ма­ке­до­ни­ја и со ди­јас­по­ра­та“, од­нос­но де­ка „ве­ту­ва сѐ за да се оби­де да ги при­до­бие гла­со­ви­те на Ал­бан­ци­те, а по­тоа ни­што не­ма да ис­пол­ни“. Се­пак, Се­ла, по нај­а­ви­те на За­ев во сеп­тем­ври се за­ка­ни де­ка до­кол­ку ал­бан­ски­от ја­зик не е рам­но­пра­вен со ма­ке­дон­ски­от, Ма­ке­до­ни­ја тре­ба да се по­де­ли на две фе­де­рал­ни еди­ни­ци „со ал­бан­ско и со сло­вен­ско го­вор­но по­драч­је“.

– Ни­ту еден миг не­ма да се пов­ле­че­ме од би­на­ци­о­нал­на­та др­жа­ва или це­лос­на­та рам­но­прав­ност или ние на Ал­бан­ци­те ту­ка ќе им на­пра­ви­ме фе­де­ра­ци­ја. Не­ма да доз­во­ли­ме не­кој друг да го на­пра­ви офи­ци­ја­лен ја­зи­кот кој се сим­нал од са­ми­от Гос­под, ал­бан­ски­от ја­зик ќе го на­пра­ви­ме ние кои сме по­вр­за­ни во али­јан­са за Ал­бан­ци­те со од­го­вор­ност и за ге­не­ра­ци­и­те што ќе дој­дат утре – ве­ли Се­ла.

По­се­бен за­кон за ал­бан­ски­от ја­зик и дво­ја­зич­но­ста се глав­ни­те ве­ту­ва­ња на ДУИ. Ар­тан Гру­би, ка­ко но­си­те­лот на кан­ди­дат­ска ли­ста, нај­а­ви де­ка ќе пред­ло­жат по­се­бен за­кон за ал­бан­ски­от ја­зик и фор­ми­ра­ње др­жав­на ин­сти­ту­ци­ја за не­го­ва афир­ма­ци­ја и за­шти­та. И Џе­ват Аде­ми дво­ја­зич­но­ста, од­нос­но служ­бе­на­та упо­тре­ба на ал­бан­ски­от ја­зик ја наг­ла­су­ва ка­ко при­о­ри­тет на ДУИ во на­ред­ни­те че­ти­ри го­ди­ни.

На кон­вен­ци­ја на Де­мо­крат­ска­та пар­ти­ја на Ал­бан­ци­те во скоп­ски Ча­ир, при про­мо­ви­ра­ње­то на кан­ди­да­ти­те за пра­те­ни­ци од оваа пар­ти­ја, дво­ја­зич­но­ста бе­ше истак­на­та ме­ѓу глав­ни­те точ­ки во из­бор­на­та кам­па­ња.

Македонските партии со крената рачна

Иа­ко ова пра­ша­ње во пре­диз­бор­ни­от пер­и­од е во фо­ку­сот на јав­но­ста, освен ка­те­го­рич­но­то спро­тив­ста­ву­ва­ње од ко­а­ли­ци­ја­та на ВМРО-ДПМНЕ, дру­ги­те учес­ни­ци во из­бор­на­та тр­ка се чи­ни че­каа не­кој да ги пра­ша за ста­во­ви­те што ги за­ста­пу­ва СДСМ. Но, се­пак, ни­ед­на од пар­ти­и­те и од ко­а­ли­ци­и­те од кои „Ре­пуб­ли­ка“ по­ба­ра став, не за­ста­наа зад во­ве­ду­ва­ње­то дво­ја­зич­ност и зад устав­ни­те из­ме­ни она­ка ка­ко што ги по­со­чи За­ев на ТВ-де­ба­ти­те и на на­ста­пи­те во Швај­ца­ри­ја.

За Ли­бе­рал­на­та пар­ти­ја е при­о­ри­тет спро­ве­ду­ва­ње­то на за­ко­ни­те, вклу­чи­тел­но за упо­тре­ба­та на ја­зи­ци­те, а Уста­вот не е и не смее да би­де те­ма на овие из­бо­ри, сме­та Ивон Ве­лич­ков­ски од Ли­бе­рал­на­та пар­ти­ја.

– Из­бо­ри­те се обид за кон­со­ли­да­ци­ја на Ма­ке­до­ни­ја, а не за на­та­мош­но раз­о­ру­ва­ње на ин­сти­ту­ци­и­те. Пре­ду­пре­ду­вам, Рам­ков­ни­от до­го­вор е га­ран­ти­ран и од ме­ѓу­на­род­на­та за­ед­ни­ца, и тој е имп­ле­мен­ти­ран во устав­ни­те аманд­ма­ни. Из­ја­ви за из­бор­ни по­тре­би кои су­ге­ри­ра­ат на­пу­шта­ње на Рам­ков­ни­от до­го­вор и Уста­вот се штет­ни за из­бор­ни­от про­цес, гра­ѓа­ни­те, ин­сти­ту­ци­и­те и за оп­штес­тво­то – ве­ли Ве­лич­ков­ски.

По­стои Охрид­ски рам­ко­вен до­го­вор кој е имп­ле­мен­ти­ран и во Уста­вот и во за­ко­ни­те на Ре­пуб­ли­ка Ма­ке­до­ни­ја, сме­та Пав­ле Тра­ја­нов од Де­мо­крат­ски­от со­јуз, Ко­а­ли­ци­ја за про­ме­ни и прав­да.

– Тоа пра­ша­ње за нас е за­тво­ре­но. Ни­ту има­ме на­ме­ра за ме­ну­ва­ње на Устав ни­ту на за­ко­ни­те. Пра­ша­ње­то за упо­тре­ба на ја­зи­кот е упо­тре­ба­та на за­ко­ни­те кои ве­ќе ги до­не­сов­ме. Тоа зна­чи де­ка ова пра­ша­ње ни­ту ќе се отво­ра ни­ту ние ќе под­др­жи­ме ка­кво би­ло отво­ра­ње на ва­кво пра­ша­ње. Вто­ра ра­бо­та, ние сме за уни­тар­на РМ, не под­др­жу­ва­ме ка­ква би­ло иде­ја или што би­ло што е по­вр­за­но за не­ка­ква кан­то­ни­за­ци­ја, фе­де­ра­ли­за­ци­ја, ту­ка ка­ко Ко­а­ли­ци­ја сме мно­гу ка­те­го­рич­ни – ве­ли Тра­ја­нов.

Ме­ну­ва­ње­то на Устав не е ту­ку-та­ка ра­бо­та не­кој да го ре­ши пре­ку ноќ, ве­ли Јо­ве Ке­ке­нов­ски од ФРО­ДЕМ, кој ги на­ве­де и про­це­ду­ри­те и фа­зи­те за ме­ну­ва­ње на Уста­вот, а наг­ла­су­ва и де­ка е по­треб­но мно­зинс­тво кое тре­ба да гла­са во пар­ла­мен­тот.

– Уста­вот е мош­не ја­сен и се­кое чеп­ка­ње во тој сег­мент од Уста­вот, по­себ­но аманд­ма­нот кој го ре­гу­ли­ра пра­ша­ње­то за упо­тре­ба­та на ја­зи­ци­те, е мош­не јас­но и де­цид­но. Уста­вот да­ва од­лич­ни га­ран­ции за упо­тре­ба­та на ја­зи­кот на ет­нич­ки­те за­ед­ни­ци. Се­кое на­ру­шу­ва­ње на тој уста­вен аманд­ман ќе би­де на­ру­шу­ва­ње на уни­тар­ни­от ка­ра­ктер и на су­шти­на­та на ду­хот на рам­ков­ни­от до­го­вор. Ап­со­лут­но не би под­др­жа­ле та­кво не­што во пар­ла­мен­тот. Ако мис­ли не­кој де­ка мо­же да го на­пра­ви тоа, не­ка по­ве­ли, ме­ѓу­тоа са­мо не­по­треб­но ќе ја отво­ри Пан­до­ри­на­та ку­ти­ја – наг­ла­су­ва Ке­ке­нов­ски.

Ко­а­ли­ци­ски­от парт­нер на За­ев, Лил­ја­на По­пов­ска од ДОМ, се по­ви­ку­ва на про­гра­ма­та на СДСМ ко­ја ка­ко пар­ти­ја ја до­би­ле и спо­ред ко­ја ко­а­ли­ци­ра­ат, но до­да­ва: ста­вот на ДОМ е поз­нат.

– Ние го по­чи­ту­ва­ме Уста­вот со кој е де­фи­ни­ран уни­тар­ни­от и гра­ѓан­ски кон­цепт на др­жа­ва­та, а исто­вре­ме­но се га­ран­ти­ра­ни пра­ва­та на си­те за­ед­ни­ци и е спре­че­на ма­јо­ри­за­ци­ја пре­ку вгра­ден мул­ти­кул­ту­рен обра­зец со Ба­дин­те­ро­во гла­са­ње и дру­ги мер­ки – на­ве­ду­ва По­пов­ска.

На охрид­ска­та рам­ка се по­ви­ку­ва­ат и од ВМРО-НП, од ка­де што Ни­ко­ла Та­сев по­со­чи де­ка нив­ни­от став е поз­нат, од­нос­но де­ка со рам­ков­ни­от до­го­вор се ре­ше­ни си­те проб­ле­ми и ста­вки што тре­ба да се ре­шат за си­те мал­цин­ски за­ед­ни­ци во Ма­ке­до­ни­ја. Рам­ков­ни­от е до­го­во­рен, а по тоа е на­пра­вен Уста­вот.

При ова суб­ли­ми­ра­ње на ста­во­ви­те за во­ве­ду­ва­ње на дво­ја­зич­но­ста, мо­же да се по­тсе­ти и на ста­вот иска­жан од Сто­јан­че Ан­ге­лов од До­сто­инс­тво, кој, ина­ку, тес­но со­ра­бо­ту­ва­ше со опо­зи­ци­ја­та.

– За ка­ков со­жи­вот збо­ру­ва­ме до­кол­ку мно­зинс­тво­то Ал­бан­ци ба­ра­ат нив­ни­от ја­зик да ста­не рам­но­пра­вен и офи­ци­ја­лен ја­зик на це­ла­та те­ри­то­ри­ја на Ма­ке­до­ни­ја. Да­ли, до­кол­ку ал­бан­ски­от ја­зик е офи­ци­ја­лен ја­зик на це­ла­та те­ри­то­ри­ја на Ре­пуб­ли­ка Ма­ке­до­ни­ја, ќе при­до­не­се за по­до­бру­ва­ње на ме­ѓу­ет­нич­ки­от со­жи­вот или за уште по­го­ле­мо вло­шу­ва­ње и за­ла­ду­ва­ње на ме­ѓу­ет­нич­ки­те тен­зии? – пра­ша Ан­ге­лов во сеп­тем­ври.

Тоа што ме­ѓу ре­до­ви се по­со­чу­ва од по­ли­тич­ка­та сце­на, во ана­ли­за за тоа што, всуш­ност, се крие во по­ли­тич­ка­та аген­да на За­ев, е де­ка ли­де­рот на СДСМ го ис­пол­ну­ва ве­те­но­то пред из­бо­ри­те во за­ме­на за на­та­мош­на под­др­шка за про­дол­жу­ва­ње на кри­за­та, од­нос­но отво­ра­ње про­стор за но­ви по­ли­тич­ки кри­зи во кои би ги втур­нал и ал­бан­ски­те пар­тии. Да­ли во­оп­што во Ма­ке­до­ни­ја ќе дој­де до по­втор­но отво­ра­ње на овие пра­ша­ња во Со­бра­ни­е­то, за­ви­си ток­му од не­го­ви­от иден со­став.

Пишува: Наум Стоилковски
(Текст објавен во 221. број на неделникот „Република“, 25.11.2016)

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.