Џанкарло дел Монако: Во операта кога немате пари може да бидете покреативни отколку кога имате многу пари

Ре­жи­се­рот Џан­кар­ло дел Мо­на­ко на сце­на­та на Ма­ке­дон­ска­та опе­ра и ба­лет ја по­ста­ву­ва „Ту­ран­дот“. Дел Мо­на­ко де­би­ти­ра на опер­ска­та сце­на во 1965 го­ди­на, ко­га во Си­ра­ку­за ја по­ста­ви „Сам­сон и Да­ли­ла“. Не­го­ви­те опер­ски про­дук­ции се по­ста­ву­ва­ат на­се­ка­де низ све­тот, на сце­ни­те во Бер­лин, Мо­на­ко, Ви­е­на, Ци­рих, Бар­се­ло­на, Ма­дрид… Ре­жи­ра и на сце­на­та на њу­јор­шка­та опе­ра „Ме­тро­по­ли­тен“, ка­де што де­би­ти­ра во 1991 го­ди­на. До­бит­ник е на ни­за зна­чај­ни опер­ски на­гра­ди за сво­и­те ре­жи­ски ви­ду­ва­ња на нај­поз­на­ти­те му­зич­ко-сцен­ски де­ла.

Пу­чи­ни­е­ва­та „Ту­ран­дот“ до­се­га ја има по­ста­ву­ва­но на не­кол­ку опер­ски сце­ни во све­тот.

Ка­же­те ни не­што по­ве­ќе за Ва­ши­те искус­тва до­де­ка ра­бо­те­вте на „Ту­ран­дот“ во Ма­ке­дон­ска­та опе­ра и ба­лет.

ДЕЛ МОНАКО: Јас сум мно­гу до­бар при­ја­тел на Игор Дур­лов­ски, ди­ре­кто­рот на МОБ, и ова е не­го­ва пр­ва пре­ми­е­ра, па си­те ние се тру­ди­ме да се на­пра­ви до­бра пре­ми­е­ра. Са­кам да истак­нам де­ка до­се­га мно­гу па­ти сум бил на овие про­сто­ри, во по­ра­неш­на Ју­гос­ла­ви­ја: Хр­ват­ска, Ср­би­ја, Цр­на Го­ра, а во Скоп­је бев ко­га имав 27 го­ди­ни, или 26 го­ди­ни. До­ста па­ту­вав во Ју­гос­ла­ви­ја ко­га бев млад би­деј­ќи та­тко ми бе­ше мно­гу поз­нат те­нор и до­бар при­ја­тел на пре­тсе­да­те­лот Ти­то. Та­тко ми пра­ве­ше мно­гу кон­цер­ти за Ти­то во Бри­о­ни, во Бел­град, во За­греб… По­ра­неш­на Ју­гос­ла­ви­ја бе­ше пре­крас­на зем­ја од Сло­ве­ни­ја до Ма­ке­до­ни­ја, мно­гу зна­ев за таа зем­ја и таж­но е што се рас­пад­на. Имам мно­гу уба­ви спо­ме­ни од Ма­ке­до­ни­ја и од дру­ги­те ју­гос­ло­вен­ски ре­ги­о­ни. Се­га, јас сум по­втор­но во Ма­ке­до­ни­ја би­деј­ќи Дур­лов­ски ми по­ну­ди да ја отво­ри сво­ја­та пр­ва про­дук­ци­ја во не­го­ви­от ман­дат ка­ко ди­ре­ктор на МОБ со мо­ја ре­жи­ја. Проб­ле­мот на овој те­а­тар е тоа што не е бо­гат те­а­тар, тој е, да ре­че­ме, си­ро­ма­шен те­а­тар, но ду­ри и ко­га не­ма­те па­ри мо­же да се на­пра­ви не­што до­бро, мно­гу про­фе­си­о­нал­но и ин­те­рес­но. Прет­по­ста­ву­вам де­ка ко­га не­ма­те па­ри, мо­же да би­де­те по­ин­те­рес­ни откол­ку ко­га има­те мно­гу па­ри. Ко­га не­ма­те мно­гу па­ри тре­ба мно­гу да го ко­ри­сти­те мо­зо­кот и ва­ши­те ка­па­ци­те­ти, та­ка што ток­му тоа се оби­ду­ва­ме да го на­пра­ви­ме ту­ка. До­се­га, до­бро ни оди. Кар­лос е мно­гу до­бар, ка­ко и ма­е­стро Мар­тин Ен­ге, кој е мој парт­нер, ди­ри­гент и мој стар при­ја­тел, кој го знам мно­гу до­бро. Мно­гу е важ­но да се со­бе­ре до­бра еки­па за да се на­пра­ви до­бра пре­ми­е­ра.

Што најм­но­гу Ве фас­ци­ни­ра во „Ту­ран­дот“. Што Ви е нај­го­ле­ма инс­пи­ра­ци­ја: му­зи­ка­та, при­каз­на­та, пе­е­ње­то, глу­ма­та?

ДЕЛ МОНАКО: Сѐ што на­бро­и­вте. „Ту­ран­дот“ е ре­мек-де­ло на ита­ли­јан­ска­та му­зич­ка ли­те­ра­ту­ра и ова е пос­лед­на­та опе­ра на Пу­чи­ни. Ка­ко што зна­е­те, фи­на­ле­то не е на Пу­чи­ни за­тоа што тој уми­ра, ја до­вр­шу­ва Ал­фа­но, но се ба­зи­ра на ед­на ита­ли­јан­ска бај­ка на Го­ци. „Ту­ран­дот“ е мно­гу дра­ма­тич­но де­ло, но, исто та­ка, и мно­гу смеш­но де­ло, би­деј­ќи Пинг, Понг и Панг се смеш­ни ли­ко­ви. Тоа е исто ка­ко во жи­во­тот, мо­же да ве нас­мее, но и да ве расп­ла­че. Но, тре­ба да се истак­не де­ка ту­ка по­стои и ма­ла до­за на грч­ка тра­ге­ди­ја.

Ка­ко би ја опи­ша­ле Ва­ша­та по­вр­за­ност со „Ту­ран­дот“. Кој лик е тој што Ве во­ди?

ДЕЛ МОНАКО: Во „Ту­ран­дот“ има ин­те­рес­ни ли­ко­ви. Ве­ро­јат­но нај­ин­те­рес­ни се пр­ви­те три: Пинг, Понг, Панг. Глав­на е Ту­ран­дот. Таа е фри­гид­на, сту­де­на лич­ност што им се од­маз­ду­ва на ма­жи­те би­деј­ќи неј­зи­на­та пра­пра­пра­ба­ба би­ла си­лу­ва­на од стра­на на не­поз­на­то ли­це. Па та­ка, таа са­ка да ја од­маз­ди пре­ку си­те прин­цо­ви што са­ка­ат да се оже­нат за неа. Таа ја из­мис­ли­ла иде­ја­та за три­те за­га­тки и тој што ќе ус­пее да ги ре­ши ќе мо­же да се оже­ни за неа, а тој што не­ма да ус­пее да ги ре­ши, ќе умре. И три­те за­га­тки се мно­гу ин­те­рес­ни би­деј­ќи се ба­зи­ра­ат врз лич­но­ста на Ту­ран­дот. Не­поз­на­ти­от принц Ка­лаф, те­нор, всуш­ност е чо­век што ја за­гу­бил им­пе­ри­ја­та со сво­јот та­тко и се на­шол во Пе­кинг ка­де што ја за­поз­на­ва оваа же­на и се вљу­бу­ва. Тој ап­со­лут­но са­ка да ја има. Вр­ска­та ме­ѓу Ту­ран­дот и Ка­лаф е ин­те­рес­на би­деј­ќи таа не са­ка маж, а тој ги са­ка неа и неј­зи­на­та им­пе­ри­ја. Таа е ќер­ка на ца­рот на Ки­на, а тој ве­ќе за­гу­бил ед­на им­пе­ри­ја и са­ка да ја освои оваа им­пе­ри­ја, Ки­на, ко­ја е по­го­ле­ма од им­пе­ри­ја­та што ја за­гу­бил. Не­го­ви­от та­тко е слеп. Во тоа вре­ме би­ло во­о­би­ча­е­но ко­га не­кој ќе ја за­гу­би вој­на­та да би­де ос­ле­пен ка­ко гу­бит­ник со мно­гу же­жок ме­тал. Всуш­ност, и во ва­ша­та исто­ри­ја има­те та­ков при­мер со вој­ска­та на цар Са­мо­ил. Со ос­ле­пу­ва­ње­то на моќ­ни­те лу­ѓе, пра­ктич­но, тие не се уби­ва­ле, но не мо­же­ле да пра­ват ни­што би­деј­ќи се сле­пи. Тоа е суд­би­на­та на та­тко­то и тој е нај­ди­скрет­ни­от лик. Лиу е не­го­ва вер­на ро­бин­ка, ко­ја е вљу­бе­на во те­но­рот, би­деј­ќи ѝ се нас­мев­нал не­ко­гаш. И по­ра­ди тоа, таа ве­ли де­ка ќе на­пра­ви сѐ што мо­же за да му по­мог­не. И се­га, што се слу­чу­ва, тој се на­о­ѓа ме­ѓу ро­бин­ка­та и моќ­на­та же­на. Ка­лаф е мо­ќен чо­век, но ни­кој не го знае не­го­во­то име. Тој ус­пе­ва да ги ре­ши три­те за­га­тки и Ту­ран­дот е мно­гу лу­та по­ра­ди тоа, но тој ѝ ве­ли: Не лу­те­те се, јас ќе ви да­дам уште ед­на шан­са да ме уби­е­те, по­го­де­те го мо­е­то име до зај­ди­сон­це. Таа гле­да шан­са во тоа и ги ма­чи та­тко­то на Ка­лаф и Лиу. Лиу, не мо­жеј­ќи да го из­др­жи из­ма­чу­ва­ње­то се са­мо­у­би­ва во име на љу­бо­вта. Тоа е мно­гу ин­те­рес­на си­ту­а­ци­ја. Лиу, е всуш­ност, го­ле­ми­от љу­бо­вен про­та­го­нист во ова де­ло.

Ка­ко вли­јае Ва­ша­та ре­жи­ја на при­каз­на­та „Ту­ран­дот“? Да­ли не­што се до­пол­ну­ва? Ка­ко ќе ја рас­ка­же­те при­каз­на­та?

ДЕЛ МОНАКО: По­сто­јат мно­гу на­чи­ни за да се рас­ка­же ед­на при­каз­на. Мо­же да се рас­ка­же на ре­а­лен на­чин, мо­же да се рас­ка­же на на­дре­а­лен на­чин, ка­ко бај­ка, ка­ко дра­ма­тич­на при­каз­на, или мо­же да се ста­ви ак­цент на ко­мич­но-драм­ска­та си­ту­а­ци­ја на де­ло­то. Ние го из­б­рав­ме теа­­трал­но­то чув­ство на грч­ка­та тра­ге­ди­ја со ки­не­ска зад­ни­на. Тоа е тоа што се оби­ду­ва­ме да го на­пра­ви­ме. Зна­чи, има­ме ки­не­ски ефе­кти, ефе­кти од ја­пон­ски­от те­а­тар и, исто та­ка, ефе­кти од ки­не­ски­от те­а­тар. Го­лем кон­траст, сме­шен кон­траст.

Ка­ко ус­пе­ва­те да им го доб­ли­жи­те ли­кот на пе­ја­чи­те? Или до­кол­ку гле­да­те де­ка пе­ја­чот го до­жи­ву­ва ли­кот по­и­на­ку од Вас, ка­ко из­ле­гу­ва­те на крај со тоа без да се рас­ки­не вр­ска­та ме­ѓу ли­кот од Ва­ша­та вер­зи­ја на при­каз­на­та?

ДЕЛ МОНАКО: Пе­ја­чи­те не се ма­ри­о­не­ти, та­ка што се­кој кон­цепт тре­ба да ра­бо­ти за­ед­но со актер­ски­те ка­па­ци­те­ти­те на пе­ја­чи­те. Не би го ме­ну­вал кон­цеп­тот ако се сме­ни пе­ја­чот, но би го про­ме­нил, нај­ве­ро­јат­но, на­чи­нот на глу­ме­ње. Но ни­ко­гаш кон­цеп­тот би­деј­ќи кон­цеп­тот е не­што што се ре­а­ли­зи­ра ме­се­ци пред тоа. Не мо­же да се про­ме­ни кон­цеп­тот ако се сме­ни те­но­рот или ба­ри­то­нот. Еден до­бар ре­жи­сер тре­ба да би­де прис­по­соб­лив и да има на ум де­ка не е се­кој пе­јач ед­на­ков на дру­ги­от.

Да­ли во ма­ке­дон­ска­та про­дук­ци­ја на „Ту­ран­дот“ ќе мо­же­ме да ви­ди­ме одре­де­ни ас­пе­кти што ќе би­дат спе­ци­фич­ни за оваа прет­ста­ва?

ДЕЛ МОНАКО: По­стои смеш­на опе­ра, дра­ма­тич­на опе­ра, ко­мич­но-дра­ма­тич­ни де­ла, а кај Пу­чи­ни мно­гу па­ти се срет­ну­ва се­то тоа. Та­ков е и при­ме­рот со „Ту­ран­дот“ би­деј­ќи има ма­ски на тра­гич­но­то, на грч­ка­та тра­ге­ди­ја, и ма­ски на ко­ме­ди­ја дел ар­те, смеш­ни. Ве­ру­вам де­ка еден до­бар ре­жи­сер тре­ба да ја нас­мее и да ја расп­ла­че пуб­ли­ка­та и тоа е тоа што се оби­ду­вам да го на­пра­вам. Ге­не­рал­но, по­сто­јат ре­жи­се­ри што се по­до­бри во дра­ма­тич­ни де­ла и ре­жи­се­ри што се до­бри во смеш­ни де­ла. Јас цел жи­вот ра­бо­там и во две­те. Во „Ту­ран­дот“ имам мож­ност да ги из­ме­шам две­те си­ту­а­ции.

Пре­ов­ла­ду­ва мис­ле­ње­то де­ка го­лем број ре­жи­се­ри, осо­бе­но гер­ман­ски­те и фран­цу­ски­те, се мно­гу по­и­но­ва­тив­ни, од­нос­но не се пла­шат да екс­пе­ри­мен­ти­ра­ат. Ва­кви­те екс­пе­ри­мен­ти мо­же да отво­рат но­ви прав­ци во из­вед­ба­та на опе­ри­те. Чув­ству­ва­те ли не­ко­гаш по­тре­ба да вне­се­те не­што но­во во опе­ра­та или, пак, сме­та­те де­ка не ѝ се по­треб­ни екс­пе­ри­мен­ти?

ДЕЛ МОНАКО: Екс­пе­ри­мен­ти­ра­ње­то е мно­гу важ­но, но важ­но е ка­де са­ка­те да оди­те со екс­пе­ри­мен­тот. Са­ка­те ли да ја за­не­ма­ри­те пуб­ли­ка­та, ко­ја не раз­би­ра што пра­ви­те, би­деј­ќи во та­ков слу­чај ова не е ви­стин­ски­от про­стор за тоа, ви­стин­ско ме­сто е екс­пе­ри­мен­та­лен мал те­а­тар. Се раз­би­ра, и го­ле­ма­та опер­ска ку­ќа мо­же да би­де екс­пе­ри­мен­тал­на, и тре­ба да би­де екс­пе­ри­мен­тал­на. Тре­ба да пред­ла­га не­што но­во, а јас го пра­вев тоа це­ли­от мој жи­вот. Имам 72 го­ди­ни. Во мо­јот жи­вот ра­бо­тев на по­ве­ќе од сто опе­ри во го­лем број ме­тро­по­ли: Сток­холм, Јуж­на Афри­ка, Ав­стра­ли­ја, „Ко­вент гар­ден“, Бер­лин, Мин­хен, Хам­бург, Ска­ла, Не­а­пол, Ро­ма, То­ри­но, Џе­но­ва, Па­лер­мо, сум бил на­се­ка­де, имав мно­гу мож­но­сти да ка­жам не­што но­во. Но, тоа што мис­лам де­ка е но­во е тоа што мис­лам де­ка пуб­ли­ка­та го сме­та за но­во. Но, ако се из­ме­ша не­што но­во, а се иск­лу­чи пуб­ли­ка­та по­ра­ди ваш ли­чен мен­та­лен раз­вој, тоа не е пра­вил­но. Да се пред­ло­жи не­што но­во е важ­но, но и да би­де раз­бир­ли­во за пуб­ли­ка­та. Таа ги пла­ќа фи­нан­си­и­те на те­а­та­рот и се­ди та­му и гле­да. И ако не го раз­бе­ре, не збо­ру­вам де­ка не раз­би­ра на при­ми­ти­вен на­чин, но ако не раз­бе­ре, тре­ба ба­рем да по­чув­ству­ва де­ка тоа е но­во.

Разговараше: Невена Поповска
Фото: Але­ксан­дар Ива­нов­ски
(Текст објавен во 185. број на неделникот „Република“, 18.03.2016)

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.