Проф. д-р Мирјана Кочова: Има де­ца кои на 12 го­ди­ни има­ат ди­ја­бетс тип 2 за­ра­ди де­бе­ле­е­ње

Де­бе­ли­на­та кај де­ца­та за­зе­ма епи­де­ми­ски раз­ме­ри, а во Ма­ке­до­ни­ја нај­по­го­де­на е во­зра­ста пред пу­бер­те­тот и за вре­ме на пу­бер­те­тот. Но, ед­на сту­ди­ја по­ка­жу­ва де­ка ве­ќе и во гра­дин­ки­те има де­ца кои има­ат зго­ле­ме­на те­лес­на те­жи­на. По­себ­но за­чу­ду­вач­ки е што има и бе­би­ња на до­е­неч­ка во­зраст кои има­ат зго­ле­ме­на те­жи­на.

-Де­нес де­ца­та не игра­ат, тие не­ма­ат вре­ме за фи­зич­ка игра. Мно­гу е важ­но спор­тот да би­де вклу­чен и да би­де дел од на­чи­нот на жи­вот. Де­те­то не е на­вик­на­то да спор­ту­ва, а уште по­важ­но е да спор­ту­ва за­ед­но со се­мејс­тво­то, да се дру­жат – ве­ли про­фе­сор д-р Мир­ја­на Ко­чо­ва, ен­до­кри­но­лог и ге­не­ти­чар на Кли­ни­ка­та за дет­ски бо­ле­сти во Скоп­је.

Да­ли де­ца­та во Ма­ке­до­ни­ја има­ат зго­ле­ме­на те­лес­на те­жи­на? Што по­ка­жу­ва­ат истра­жу­ва­ња­та?

КО­ЧО­ВА: За жал, да. Овој тренд на де­бе­ле­е­ње кај де­ца­та, осо­бе­но кај адо­лес­цен­ти­те, во пос­лед­ни­те го­ди­ни е сè по­го­лем во свет­ски рам­ки, и ли­де­ри се САД и Ав­стра­ли­ја. Та­му ре­чи­си по­ло­ви­на од мла­да­та по­пу­ла­ци­ја по­ка­жу­ва зна­ци на зго­ле­ме­на те­жи­на и ви­стин­ско де­бе­ле­е­ње. Има раз­ли­ка да­ли де­те­то има мал­ку зго­ле­ме­на те­жи­на или е де­бе­ло. Ма­ке­до­ни­ја, зем­ја­та на овош­је­то и на зе­лен­чу­кот, дол­го вре­ме да­ва­ше от­пор на ова де­бе­ле­е­ње. Но, во пос­лед­ни­те две де­це­нии има­ме ви­стин­ска експ­ло­зи­ја и епи­де­ми­ја на де­бе­ле­е­ње. Ед­на на­ша по­ра­неш­на сту­ди­ја на­пра­ве­на пре­ку си­сте­мат­ски­те прег­ле­ди во ос­нов­ни­те учи­ли­шта во сед­мо од­де­ле­ние по­ка­жа де­ка 13,5 от­сто од де­ца­та се де­бе­ли. Се­га оваа број­ка се дви­жи до 20 от­сто. Во на­ши­те спе­ци­ја­ли­стич­ки ам­бу­лан­ти ре­чи­си тре­ти­на од прег­ле­ди­те се дол­жат на зго­ле­ме­на­та те­лес­на те­жи­на. Зна­чи, де­бе­ли­на­та рас­те про­гре­сив­но. Во не­кои зем­ји има стаг­на­ци­ја за­ра­ди пре­зе­ме­ни­те про­гра­ми, но кај нас таа уште е во по­раст. Во Ма­ке­до­ни­ја нај­по­го­де­на е во­зра­ста пред пу­бер­те­тот и за вре­ме на пу­бер­те­тот. Но, ед­на сту­ди­ја по­ка­жу­ва де­ка ве­ќе и во гра­дин­ки­те има­ме де­ца кои има­ат зго­ле­ме­на те­лес­на те­жи­на. По­себ­но за­чу­ду­вач­ки е што има и бе­би­ња на до­е­неч­ка во­зраст кои има­ат зго­ле­ме­на те­жи­на.

Да­ли де­бе­ли­на­та е нас­лед­на или се соз­да­ва со на­ви­ки­те во ис­хра­на­та?

КО­ЧО­ВА: Де­бе­ли­на­та има нас­лед­на ком­по­нен­та. Што се нас­ле­ду­ва? Се нас­ле­ду­ва ти­пот ме­та­бо­ли­зам. Но, ге­ни­те што учес­тву­ва­ат во са­ма­та де­бе­ли­на се мно­гу мал­ку. Но, ко­га ве­ли­ме ге­нет­ска ком­по­нен­та, то­гаш ста­ну­ва збор за се­мејс­тва­та кои се де­бе­ли. Че­сто­па­ти, ко­га ќе дој­дат на прег­лед, гле­да­те де­ка си­те во се­мејс­тво­то има­ат по­ка­че­на те­лес­на те­жи­на. Оп­што­то по­пу­ла­ци­о­но де­бе­ле­е­ње не е ге­нет­ско, ту­ку за­ви­си од мно­гу дру­ги фа­кто­ри.

Кои се фа­кто­ри­те што до­ве­ду­ва­ат до зго­ле­ме­на те­лес­на те­жи­на?

КО­ЧО­ВА: Има по­ве­ќе. Пр­во, це­на­та и до­стап­но­ста на хра­на­та. Хра­на­та во свет­ски рам­ки е мно­гу евти­на. Ако не­ма­те ква­ли­тет­на хра­на, ќе има­те ка­ло­ри­ски гу­ста хра­на, ко­ја е евти­на. Тоа се сла­тки, мрс­но, чип­со­ви, смо­ки, кро­а­са­ни, тоа е ка­ло­ри­ски бо­га­то и е евти­но. Таа хра­на е до­стап­на ре­чи­си за се­ко­го. Вто­ро, не­ма­ње фи­зич­ка актив­ност. Де­ца­та по­сто­ја­но се со таб­ле­ти, комп­ју­те­ри, мал­ку се дви­жат, не во­зат ве­ло­си­пед, тро­ти­нет, на учи­ли­ште ро­ди­те­ли­те ги но­сат со авто­мо­бил… Че­сто­па­ти ро­ди­те­ли­те до­а­ѓа­ат и ба­ра­ат да ги ос­ло­бо­ди­ме де­ца­та од ча­со­ви­те по фи­зич­ко. Тре­то, на­чи­нот на жи­ве­е­ње. Де­те­то ре­тко се­ди на ма­са за да го зе­ме обро­кот за­ед­но со се­мејс­тво­то. То­гаш се гле­да кој што и кол­ку изел, а де­нес сѐ е тоа на бр­за­ње, сто­еч­ки, над­вор, во сенд­ви­чар­ни­ци. Ко­ли­чи­на­та на зе­ме­на хра­на не е три­ви­јал­на ра­бо­та. Кол­ку по­ве­ќе хра­на зе­ма­ме, тол­ку по­ве­ќе ор­га­низ­мот соз­да­ва по­тре­ба да се хра­ни по­ве­ќе. Тоа е ма­ги­чен круг кој по­доц­на во­ди кон по­ве­ќе комп­ли­ка­ции.

Кол­ку по­ве­ќе хра­на зе­ма­ме, тол­ку по­ве­ќе ор­га­низ­мот соз­да­ва по­тре­ба да се хра­ни по­ве­ќе. Тоа е ма­ги­чен круг кој по­доц­на во­ди кон по­ве­ќе комп­ли­ка­ции, вели проф. Кочова

Има ли ви­сти­на во тоа де­ка ро­ди­те­ли­те не са­ка­ат да приз­на­ат де­ка де­ца­та им се де­бе­ли?

КО­ЧО­ВА: И тоа е еден од фа­кто­ри­те. Не де­ка не са­ка­ат да приз­на­ат, ту­ку не са­ка­ат до­вол­но ра­но да го ви­дат проб­ле­мот. Мо­же­би и не го сог­ле­ду­ва­ат за­ра­ди овој на­чин на жи­ве­е­ње. Тој фе­но­мен по­стои, не са­мо кај нас. Има­ше ед­на го­ле­ма аме­ри­кан­ска сту­ди­ја ка­де би­ло ре­ше­но да се по­ви­ка­ат ро­ди­те­ли­те на де­бе­ли­те де­ца. Са­мо 30 от­сто од по­ви­ка­ни­те дош­ле. Во САД де­бе­ло­то де­те ве­ќе се сме­та за за­не­ма­ру­ва­ње, од­нос­но за за­по­ста­ву­ва­ње. Кај нас, во ам­бу­лан­ти­те, ко­га ќе дој­де де­те на прег­лед, че­сто­па­ти се слу­чу­ва ко­га ќе ги пра­ша­ме ро­ди­те­ли­те зо­што се дој­де­ни, тие да ка­жат: Не знам, ме ис­пра­ти ма­тич­ни­от. А де­те­то има пре­ку­мер­на те­жи­на. Има­ме уште еден еле­мент во на­ша­та сре­ди­на, а тоа е фе­но­ме­нот ба­ба. Љу­бо­вта се изра­зу­ва пре­ку хра­на, де­ца­та се на­гра­ду­ва­ат пре­ку хра­на. Ре­тко се слу­чу­ва ро­ди­те­лот на­вре­ме да дој­де и да ви­ди што тре­ба да се пра­ви, за­тоа што со­о­чу­ва­ње­то со де­бе­ли­на­та е мно­гу те­жок проб­лем.

Во ко­ја фа­за мо­же да ка­же­ме де­ка де­бе­ли­на­та кај де­ца­та пре­ми­ну­ва во бо­лест?

КО­ЧО­ВА: Има­ме та­бе­ли по кои гле­да­ме кол­ку тре­ба да би­де те­шко де­те­то. Де­нес ин­де­ксот на те­лес­на ма­са уште се сме­та ка­ко гла­вен па­ра­ме­тар. Што е тоа? Тоа зна­чи кол­ку ки­ло­гра­ми има на еден ква­дра­тен ме­тар по­вр­ши­на. Кај де­ца­та, за се­ко­ја во­зраст има одре­де­на број­ка. Зна­чи, точ­но мо­же да прес­ме­та­ме кол­ка­ва е таа те­лес­на ма­са. По­сто­јат и кри­ви на кои има пер­цен­тил кол­ку те­жи­на тре­ба да има де­те­то. Сѐ она што е по­ме­ѓу 85 и 95 пер­цен­тил, што е гор­на гра­ни­ца, го сме­та­ме за де­те со зго­ле­ме­на те­жи­на. Нор­мал­но би би­ло де­те­то да би­де до 85. пер­цен­тил на таа кри­ва. Сè што е до 95. пер­цен­тил зна­чи зго­ле­ме­на те­жи­на, а над тоа е де­бе­ле­е­ње. Има и кри­ви за ин­де­ксот на те­лес­на­та ма­са. Но, не е ва­жен са­мо тој дел. Има­ме де­ца кои се мно­гу де­бе­ли, кои има­ат ви­сок ин­декс на те­лес­на ма­са, а се­пак, ве­ли­ме ова де­бе­ле­е­ње не е мно­гу ри­зич­но. Има де­ца кои не­ма­ат тол­кав ин­декс на те­лес­на ма­са, но ве­ли­ме де­ка е ри­зич­но де­бе­ле­е­ње. Зо­што? За­тоа што ти­пот на де­бе­ле­е­ње е мно­гу би­тен, од­нос­но кол­кав е обе­мот на стру­кот. Обе­мот на по­ло­ви­на­та е мно­гу би­тен. Аб­до­ме­нал­но­то де­бе­ле­е­ње е она што за­гри­жу­ва. Се ја­ву­ва­ат и дру­ги зна­ци, грп­ка, од­нос­но мас­но пер­ни­че на гр­бот, кое ни го­во­ри де­ка се ра­бо­ти за лош тип де­бе­ле­е­ње. Се ја­ву­ва и по­тем­ну­ва­ње под па­зу­ви­те, на вра­тот, кое ни го­во­ри де­ка кај де­те­то има зго­ле­мен ин­су­лин. Пре­ку ко­жа­та го гле­да­ме ме­та­бо­лич­ки­от па­ра­ме­тар. Ко­га де­те­то има ви­шок те­лес­на те­жи­на, мас­но­то тки­во ба­ра мно­гу ин­су­лин за да функ­ци­о­ни­ра, го драз­ни пан­кре­а­сот и го тро­ши ин­су­ли­нот. Ту­ка на­ста­пу­ва­ат ри­зи­ци­те на де­бе­ле­е­ње.

Да­ли по­ка­че­на­та те­жи­на го зго­ле­му­ва ри­зи­кот од по­ја­ва на бо­ле­сти?

КО­ЧО­ВА: Ап­со­лут­но. Прв ри­зик е зго­ле­му­ва­ње на ин­су­ли­нот. Ин­су­ли­нот ка­ко хор­мон е ана­бо­лич­ки хор­мон, тру­па мас­но тки­во. Де­бе­ли­те де­ца ри­зи­ку­ва­ат да за­бо­лат од ди­ја­бе­тес тип 2. За жал, ве­ќе има­ме не­кол­ку де­ца, не се мно­гу, кои има­ат ди­ја­бетс тип 2 за­ра­ди де­бе­ле­е­ње на 12-13 го­ди­ни. Зна­чи го­во­ри­ме за ди­ја­бе­тес кој го има­ат во­зрас­ни. По­ка­жа­но е де­ка 30 от­сто од де­ца­та што има­ат по­ка­че­на те­жи­на има­ат проб­ле­ми со ви­со­ки­от кр­вен при­ти­сок. По­тоа има­ат на­ру­шен ли­пи­ден ста­тус, има­ат ви­со­ки триг­ли­це­ри­ди во кр­вта, што е во­вед во ар­те­ри­оск­ле­ро­за. Тоа не е тол­ку бит­но, кол­ку што е важ­но за­ма­сту­ва­ње­то на цр­ни­от дроб. Тој по­на­та­му во­ди во ци­ро­за. Има­ме ор­то­пед­ски проб­лем, се сплес­ну­ва кол­кот, се ја­ву­ва­ат проб­ле­ми во со­нот, се ја­ву­ва ноќ­на ап­неа. Кол­ку е по­го­ле­мо де­бе­ле­е­ње­то, тол­ку се по­го­ле­ми и акут­ни­те ри­зи­ци. Има и хро­нич­ни ри­зи­ци, ако го оста­ви­ме де­бе­ло де­те­то, ка­ко во­зра­сен ќе има кар­ди­о­ва­ску­лар­ни проб­ле­ми. Ни­ка­ко не смее да се за­бо­ра­ви и емо­тив­на­та ком­по­нен­та.

Што мо­же да на­пра­ви­ме за пре­вен­ци­ја на де­бе­ли­на­та кај де­ца­та?

КО­ЧО­ВА: Има ну­три­ци­о­ни­сти кои ќе ги ста­ват овие де­ца на са­ла­та, тие ќе ос­ла­бат и пос­ле ја зго­ле­му­ва­ат те­жи­на­та мно­гу по­ве­ќе. Има­ме пре­по­ра­ки по кои се од­не­су­ва­ме. Ако де­те­то има по­мал­ку од се­дум го­ди­ни, не сме­е­ме да да­ва­ме ре­стри­ктив­ни мер­ки, за­тоа што де­те­то по­крај гу­бе­ње­то на те­жи­на­та, ќе го за­ба­ви рас­тот. Ако е де­те­то по­го­ле­мо, да­ва­ме ре­жим на ис­хра­на без го­ле­ми ре­стрик­ции, од­нос­но ја за­ме­ну­ва­ме со по­мал­ку ка­ло­ри­ска хра­на и то­гаш е доз­во­ле­но да гу­би најм­но­гу до еден ки­ло­грам ме­сеч­но. Мно­гу по­важ­на е пре­вен­ци­ја­та. Има на­по­ри да се про­мо­ви­ра здра­ва­та хра­на, фи­зич­ка­та актив­ност и се за­бе­ле­жу­ва ин­те­рес во на­ши­те ам­бу­лан­ти за тоа што точ­но тре­ба да се ја­де. Мно­гу е важ­но де­ца­та од ра­на во­зраст да би­дат упа­те­ни во тоа што е здра­ва хра­на.

Раз­го­ва­ра­ше: Але­ксан­дра М. Бун­да­лев­ска

Фо­то: Але­ксан­дар Ива­нов­ски

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.