Проф. д-р Сне­жа­на Мар­ко­виќ: Сѐ по­че­сто мла­ди же­ни по по­ро­ду­ва­ње­то имаат скр­ше­ни­ци на прш­ле­ни­те

На­ци­ја­та во Ма­ке­до­ни­ја ста­рее, а со тоа бро­јот на за­бо­ле­ни од осте­о­по­ро­за се зго­ле­му­ва. Де­ца­та мал­ку се дви­жат, по­сто­ја­но се­дат пред комп­ју­тер, сè по­че­сто има­ат пре­ку­мер­на те­жи­на, ја­дат бр­за хра­на ко­ја е пре­со­ле­на. Нив­на­та ис­хра­на е бо­га­та со сла­тки, но не и со си­ре­ње, мле­ко, јо­гурт… и со тоа ри­зи­ку­ва­ат да за­бо­лат од осте­о­по­ро­за во по­доц­неж­ни­те го­ди­ни. За­тоа струч­ни­те ли­ца апе­ли­ра­ат за здра­ва и раз­но­вид­на ис­хра­на, бо­га­та со кал­ци­ум, со ви­та­мин Д, мно­гу дви­же­ње и веж­би, да се из­бег­ну­ва­ат ал­ко­хо­лот и ци­га­ри­те. Ако се­га не се пре­ве­ни­ра, по­себ­но кај мла­ди­те, то­гаш мно­гу е ве­ро­јат­но де­ка по пе­де­сет­та­та го­ди­на овие де­ца ќе за­бо­лат од оваа под­мол­на бо­лест. Осте­о­по­ро­за­та пре­диз­ви­ку­ва на­ма­лу­ва­ње на ко­ске­на­та ма­са по­ра­ди што ко­ски­те мно­гу лес­но се кр­шат. Од оваа бо­лест нај­че­сто стра­да­ат же­ни по­ста­ри од пе­де­сет го­ди­ни, но има за­бо­ле­ни и ме­ѓу ма­шка­та по­пу­ла­ци­ја. Она што е но­во е де­ка во пос­лед­но вре­ме има­ме мла­ди же­ни, кои по по­ро­ду­ва­ње­то мно­гу лес­но се здо­би­ва­ат со скр­ше­ни­ци на прш­ле­ни­те, ве­ли во ин­терв­ју за „Ре­пуб­ли­ка“ проф. д-р Сне­жа­на Мар­ко­виќ-Те­мел­ко­ва, ен­до­кри­но­лог и пре­тсе­да­тел­ка на здру­же­ни­е­то за осте­о­по­ро­за.

Се­ко­ја тре­та же­на и се­кој пет­ти маж над 50 го­ди­ни има­ат осте­о­по­ро­за. Да­ли кај нас се пра­ват ре­дов­ни про­гра­ми за откри­ва­ње на бо­ле­ста?

МАР­КО­ВИЌ-ТЕ­МЕЛ­КО­ВА: По­стои ске­ни­ра­ње на осте­о­по­ро­за­та во Ма­ке­до­ни­ја и тоа глав­но го пра­ви Ма­ке­дон­ско­то здру­же­ние за осте­о­по­ро­за одеј­ќи на те­рен во ру­рал­ни сре­ди­ни ка­де што вр­ши­ме ске­ни­ра­ње за ри­зик за осте­о­по­ро­за и осте­о­по­ро­тич­ни фра­кту­ри. И кај не­кои при­ват­ни ор­ди­на­ции по­сто­јат апа­ра­ти за ске­ни­ра­ње на осте­о­по­ро­за­та. Во ри­зич­ни­те фа­кто­ри за на­ста­нок на осте­о­по­ро­за се по­лот, во­зра­ста, рев­ма­та, пу­ше­ње­то ци­га­ри, скр­ше­ни­ца над че­ти­ри­е­сет­та­та го­ди­на, кор­ти­ко­те­ра­пи­ја­та, ко­ја че­сто се да­ва во пул­мо­ло­ги­ја­та при аст­ми и при алер­гии, по­тоа те­ра­пи­ја­та што ја да­ва­ат ко­ле­ги­те на кар­ди­о­ло­ги­ја за арит­ми­ја. Се­то тоа се не­шта кои во­дат до ри­зи­кот од осте­о­по­ро­за. Спо­ред свет­ски­те ста­ти­сти­ки, кај нас во Ма­ке­до­ни­ја е мож­но да има­ме око­лу сто ил­ја­ди лу­ѓе за­бо­ле­ни од оваа бо­лест. Ра­бо­ти­ме ве­ќе 15 го­ди­ни и лу­ѓе­то зна­ат што е осте­о­по­ро­за. По­ра­но ни­што не се го­во­ре­ше за овој ти­вок кра­дец на на­ши­те ко­ски, бо­лест ко­ја не­ма симп­то­ми сѐ до­де­ка не се слу­чи пр­ва­та скр­ше­ни­ца.

Спо­ред свет­ски­те ста­ти­сти­ки, кај нас во Ма­ке­до­ни­ја е мож­но да има­ме око­лу сто ил­ја­ди лу­ѓе за­бо­ле­ни од оваа бо­лест

Ка­ко да соз­да­де­ме цвр­сти ко­ски во мла­до­ста за нè слу­жат во ста­ро­ста?

МАР­КО­ВИЌ-ТЕ­МЕЛ­КО­ВА: Тоа е мно­гу уба­ва ра­бо­та, но се­пак, ние сме ма­ла зем­ја без ма­те­ри­јал­ни мож­но­сти да го на­пра­ви­ме тоа. Во Гер­ма­ни­ја има про­ект со кој уште во ос­но­ви­те учи­ли­шта се поч­ну­ва да се го­во­ри за здра­ва­та хра­на, за мле­ко­то, за млеч­ни­те про­из­во­ди, за фи­зич­ка­та актив­ност, за не­се­де­ње пред комп­ју­тер. Ни­ко­гаш не е доц­на да се поч­не да се ра­бо­ти на цвр­сти­на­та на сво­и­те ко­ски. Ако не­кој ре­ши де­ка са­ка да би­де поц­врст од тоа што бил, здру­же­ни­е­то да­ва со­ве­ти за ис­хра­на, има­ме бро­шу­ри. Ви­та­ми­нот Д е се­ка­де во де­фи­цит. Ние мис­лев­ме де­ка са­мо ал­бан­ска­та же­на има де­фи­цит од ви­та­мин Д, но из­ле­зе де­ка сме згре­ши­ле. И Ма­ке­дон­ци­те има­ат де­фи­цит на ви­та­мин Д. За жал, кај нас на мно­гу мал дел од ви­до­ви­те мле­ко е оз­на­че­но кол­ку кал­ци­ум има во 250 ми­ли­ли­три и кол­ку има ви­та­мин Д во 250 ми­ли­ли­три, а тоа е мно­гу важ­но за да се до­бие оп­ти­мал­на до­за на кал­ци­ум и на ви­та­мин Д во ор­га­низ­мот. Вр­вот на ко­ске­на­та ма­са, ма­кси­му­мот, се до­стиг­ну­ва око­лу три­е­сет­та­та го­ди­на. Што е по­стиг­на­то до­то­гаш, по­стиг­на­то е. Ме­ѓу­тоа, ту­ка е мно­гу важ­на и ге­не­ти­ка­та. Ге­не­ти­ка­та нè вр­зу­ва за на­ши­те ро­ди­те­ли. Ако мај­ка скр­ши­ла колк, по­тоа и се­стра или те­тка, мо­же­би и ние сме пре­дис­по­ни­ра­ни да на­пра­ви­ме скр­ше­ни­ца на кол­кот. Ова зна­чи де­ка мо­же да поч­не ко­га би­ло, по­до­бро е да се поч­не откол­ку ни­ко­гаш да не се поч­не.

Кол­ку го­ди­ни има најм­ла­ди­от па­ци­ент што бо­ле­ду­ва од оваа бо­лест?

МАР­КО­ВИЌ-ТЕ­МЕЛ­КО­ВА: На­ши­от апа­рат што го има­ме, ден­зи­то­ме­тар и кој бе­ше прв та­ков апа­рат во јав­но­то здрав­ство на Кли­ни­ка­та за ен­до­кри­но­ло­ги­ја, мо­мент­но има нај­го­ле­ма ба­за на по­да­то­ци на Бал­ка­нот. Во на­ша­та ба­за на по­да­то­ци има­ме око­лу 28 ил­ја­ди прег­ле­да­ни па­ци­ен­ти. Ме­ѓу­тоа, за жал, на­ши­от апа­рат не е со­фи­сти­ци­ран за да мо­же да ги ме­ри­ме и де­ца­та. Тој ме­ри са­мо на во­зраст над 18 го­ди­ни, та­ка што не мо­жам да ка­жам кол­ку го­ди­ни има најм­ла­ди­от па­ци­ент со осте­о­по­ро­за. Но, она што е но­во е де­ка во пос­лед­но вре­ме има­ме мла­ди же­ни, кои по по­ро­ду­ва­ње­то зе здо­би­ва­ат со скр­ше­ни­ци на прш­ле­ни. Зна­чи, бе­бе­то до­де­ка е во сто­мак е мно­гу се­бич­но и ја­де сѐ што му тре­ба. Во пет­ти­от, ше­сти­от ме­сец од бре­ме­но­ста се зго­ле­му­ва по­тре­ба­та за же­ле­зо, за кал­ци­ум, за ви­та­мин Д. То­гаш поч­ну­ва да цр­пи кал­ци­ум од мај­ка­та. Зна­чи, мај­ки­те над пет­ти ме­сец мо­ра да при­ма­ат по­ве­ќе кал­ци­ум и ви­та­мин Д, да ко­ри­стат суп­ле­мен­тар­на те­ра­пи­ја, од­нос­но да вне­су­ва­ат по­ве­ќе кал­ци­ум и ви­та­мин Д во ка­ква би­ло фор­ма за­тоа што се слу­чу­ва­ат скр­ше­ни­ци. Има мла­ди мај­ки со по два-три скр­ше­ни прш­ле­на по по­ро­ду­ва­ње­то. Прш­ле­ни­те се тол­ку „изе­де­ни“ што же­ни­те мо­ра да но­сат кор­се­ти, а тре­ба да до­јат де­ца. За­тоа мо­ра да се ста­ви ак­цент на ова и мај­ки­те по пет­ти­от ме­сец од  бре­ме­но­ста, ако не и по­ра­но, да до­би­ва­ат суп­ле­мен­тар­на те­ра­пи­ја од око­лу еден грам кал­ци­ум днев­но и 800 ин­тер­на­ци­о­нал­ни еди­ни­ци ви­та­мин Д днев­но.

По­сто­јат ли фа­кто­ри на кои мо­же да се вли­јае и фа­кто­ри на кои не мо­же да се вли­јае?

МАР­КО­ВИЌ-ТЕ­МЕЛ­КО­ВА: Мо­же­ме да вли­ја­е­ме пре­ку фи­зич­ка­та актив­ност, пре­ку по­до­бру­ва­ње на ис­хра­на­та, мо­же да се оста­ват ци­га­ри­те. Но, не мо­же да вли­ја­е­ме на по­лот, на рас­а­та, на ге­не­ти­ка­та и на во­зра­ста. Же­ни­те се по­ве­ќе под­лож­ни на осте­о­по­ро­за и осте­о­по­ро­тич­ни фра­кту­ри, пред сè за­тоа што спо­ред ге­не­ти­ка­та се по­сит­ни, за раз­ли­ка од ма­жи­те. Уште во дет­ство­то де­вој­чи­ња­та пра­ват по­сит­на ко­ска за раз­ли­ка од ма­жи­те. Кај ма­жи­те па­дот на хор­мо­ни­те кои ди­рект­но се од­го­вор­ни за цвр­сти­на­та на ко­ски­те се слу­чу­ва мно­гу по­доц­на. Кај же­ни­те ме­но­па­у­за­та се слу­чу­ва око­лу 49 до 51 го­ди­на од жи­во­тот. Тоа зна­чи де­ка кај же­ни­те мно­гу по­бр­зо па­ѓа­ат тие хор­мо­ни што ги шти­тат ко­ски­те. Кај ма­жи­те те­сто­сте­ро­нот па­ѓа по­доц­на. На­ста­но­кот на ни­ско­е­нер­гет­ска фра­кту­ра по 40 го­ди­на е, исто та­ка, еден од фа­кто­ри­те на кои не мо­же да се вли­јае. По пос­лед­но вре­ме мно­гу че­сто има и ра­на ме­но­па­у­за пред 45-та го­ди­на ко­ја на­ста­ну­ва по­ра­ди иди­о­пат­ски стрес, по­ра­ди зго­ле­ме­ни­от број на кар­ци­но­ми на ма­тка­та и во јајч­ни­ци­те.

Нај­го­лем број скр­ше­ни­ци се слу­чу­ва­ат на ни­во на осте­о­пе­ни­ја, а не на осте­о­по­ро­за

Ка­ко се ма­ни­фе­сти­ра­ат по­те­шки­те фор­ми на осте­о­по­ро­за­та? Да­ли мо­же да дој­де до искри­ву­ва­ње на ’рбе­тот?

МАР­КО­ВИЌ-ТЕ­МЕЛ­КО­ВА: Не­ма те­шки и лес­ни фор­ми на осте­о­по­ро­за. Поб­ла­га фор­ма на осте­о­по­ро­за е осте­о­пе­ни­ја. Ме­ѓу­тоа, же­ни­те што има­ат осте­о­пе­ни­ја, а тоа се ре­ла­тив­но пом­ла­ди­те же­ни – од 50 до 55 го­ди­ни, тие по­ве­ќе кр­шат ко­ски од оние на 70 го­ди­ни што има­ат осте­о­по­ро­за. Зо­што? За­тоа што мис­лат де­ка мо­жат да го пра­ват се­то тоа што го пра­ве­ле на 20 го­ди­ни. Нај­го­лем број скр­ше­ни­ци се слу­чу­ва­ат на ни­во на осте­о­пе­ни­ја, а не на осте­о­по­ро­за.

Из­гра­де­на ли е све­ста кај Ма­ке­дон­ци­те да одат на прег­лед за осте­о­по­ро­за?

МАР­КО­ВИЌ-ТЕ­МЕЛ­КО­ВА: За раз­ли­ка од пред 15 го­ди­ни, се­га све­ста за прег­лед е по­ве­ќе из­гра­де­на. За жал, па­ци­ен­ти­те до­а­ѓа­ат кај нас ко­га ќе по­чув­сту­ва­ат бол­ки во ко­ски­те или во му­ску­ли­те. Бо­ли­те не се знак на осте­о­по­ро­за­та, ту­ку на по­ја­ва на де­ге­ре­на­тив­ни про­ме­ни на ко­ски­те ка­ко шил­ци, ко­кса­тро­зи. Ко­га не­кој има бол­ка во кој би­ло зглоб, тој на не­кој на­чин се ште­ди. Тоа е еден вид имо­би­ли­за­ци­ја на тој зглоб и тоа е осте­о­по­ро­за. Зна­чи, со нед­ви­же­ње ние ин­ди­рект­но ја пра­ви­ме осте­о­по­ро­за­та. Ил­јад­ни­ци, ми­ли­о­ни кле­тки се­кој мо­мент се раз­гра­ду­ва­ат и из­гра­ду­ва­ат. Ко­ска­та е жи­во тки­во кое по­сто­ја­но се раз­гра­ду­ва и се из­гра­ду­ва до три­е­сет­та­та го­ди­на. Од три­е­сет­та­та до пе­де­сет­та­та го­ди­на се до­стиг­ну­ва вр­вот, кол­ку се раз­гра­ду­ва тол­ку се из­гра­ду­ва, а над пе­де­сет­та­та го­ди­на ко­ска­та мно­гу по­ве­ќе се раз­гра­ду­ва откол­ку што се гра­ди.

Раз­го­ва­ра­ше: Але­ксан­дра М. Бун­да­лев­ска

Фо­то: Але­ксан­дар Ива­нов­ски

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.