Арсен Дедиќ: Никогаш во животот не сум се плашел (Ин мемориам)

Велимир Циндриќ загреба под површината на импозантната уметничка кариера на Арсен Дедиќ. Во разговорот за Playboy пред неполни три години Арсен се присетува на почетоците: флејтата, свирењето во шибенскиот лимен оркестар, заминувањето во Загреб, правните студии… Големиот кантавтор зборува и за своите љубовни авантури меѓу двата брака, за болеста што ја победува, за Габи и Матија, за Леонард Коен и Реј Чарлс…

Ви го пренесуваме разговорот во целост

Јас сум повеќе уметник од услуга,
отколку од уверување.
Попрво ќе направам нешто
од пријателство. Ако сакате,
ќе дојдам да ви пеам на роденден…

Се сомневаат во најлошото! – Духовито и во свој стил како од пушка испука Арсен Дедиќ, кога за да го договориме интервјуто, му се јавивме и го прашавме како е. За тој тип на автоиронија, којашто по правило ги открива луѓето со дух, велат дека го прикажува кукавичлакот на младите и храброста на старите. Во случајот со Арсен Дедиќ, кој има полни 73 години, тој гест е само одраз на еден животен светоглед кој ја сопоставува духовитоста со најголемите животни предизвици. Доволно е само да се присетиме на неговата постпадованска фаза (Се вратив во својата природно лоша состојба, знаеше тогаш да каже) и ќе ни стане јасно дека се работи за човек кој шармантно комуницира, а патетиката не му е блиска.

Импозантната уметничка кариера, којашто надминува половина век, без сомнение не му била ниту најскришна желба на момчето кое кон крајот на педесеттите од родниот Шибеник пошло да студира право во Загреб. Но, јасно е дека судбината веќе му го била одредила патот на талентираното момче, па студиите по право морало да прераснат во студии по музика, а кариерата на класичниот музичар пред почетокот на шеесеттите морала да отстапи пред кариерата на изведувач на популарна музика. Така, поради афинитетите кон поезијата и музиката, момчето што пристигна во Загреб за да стане правник, стана кантавтор.

Ако се сложиме со претпоставката дека кантавторот има задача да го увери слушателот дека не е сам на светот, лесно ќе заклучиме дека токму зборот кантавтор е оној што го одредува Арсен Дедиќ. И оние многубројни што го обожаваат и оние што не му се многу наклонети (малкумина се рамнодушни), ќе мора да се сложат со тезата дека се работи за севременски автор. Неговите композиции, имено, непогрешливо ја погодуваат суштината на животот и истовремено говорат за општото и најинтимното во нас. Слушајќи ги неговите стихови, слушателот, сакал-не сакал, се става на своевидна терапија којашто го тера на преиспитување на сенешто во животот.

Во два града ми рекоа
дека сум бил убав.
Тие жени биле
осетливи на моите песни.
Па, според тоа,
моите песни работеа за мене.
Не се додворував јас,
се додворуваа моите песни

Но, малку е неправедно Арсен Дедиќ, поетот, пејачот, флејтистот, композиторот, продуцентот, оркестраторот и аранжерот, да го ограничиме исклучиво на кантавторската работа, зашто само стотината негови партитури за филм и телевизија безмалку го заслужуваат епитетот магнум опус. Велиме безмалку едноставно, зашто ,сепак, сето тоа го наткрилува неговата кантавторска песнарка, од која блескаат класиците како Sve što znaš o meni, Moderato Cantabile, Kuća pored mora, Tvoje tijelo moja kuća, Sve te vodilo k meni, Tvoje nježne godine, Otkako te ne volim, Djevojka za jedan dan, Dida moj… Со оглед на карактерот на изразот сосема е логично дека Дедиќ има објавено и десетина збирки поезија, од кои само Brod u boci е продадена во повеќе од 60 илјади примероци.

Во текот на неговата солистичка кариера од деби-албумот Čovjek kao ja до најновиот Rebus и прекрасната антологија Dobrotvorov dom (комплет од 4 компакт-дискови), Арсен Дедиќ има објавено вкупно 40 албуми и компилации, опус што несомнено му го има осигурано вечното место на врвот на пантеонот на хрватската популарна музика. Но, кантавторскиот пат го води и низ Европа, Северна и Јужна Америка, Русија (девет турнеи), а патем пристигнуваат и наградите, меѓу кои најмногу се истакнуваат Порин за животно дело и меѓународната Премио Тенцо од 1982 г., признание што го вбројува меѓу великаните на кантавторскиот израз, како што се Боб Дилан и Леонард Коен.

Музиката одредува и добар дел од неговиот приватен живот, зашто неговиот брак со Габи Новак и кариерата на џез-пијанист на нивниот син Матија ја ставаат музиката на првото место во нивниот дом. Дека семејството му е повеќе од важно, Арсен покажа така што веднаш ни се пофали дека ги чека второто внуче од Матија и првото од Сандра (ќерката од првиот брак), која треба да се породи во Шибеник („Замислете, дојде од Беверли Хилс за да се породи во Шибеник, ви се молам. Ете тоа е она што јас го нарекувам повикот на дивината“, ќе искоментира).

Непосреден повод за ова интервју (денеска речиси и да не дава интервјуа) беше токму добивањето на наградата Порин за колекцијата Najljepše ljubavne pjesme во категоријата Најдобар компилациски албум („Не ни знаев дека сум добил Порин, затоа што не бев на доделувањето. На телевизија видела мојата внука Лу, па таа ми се јави и ми кажа дедо, си добил Порин.“).

Освен што сѐ уште работи во студио, Дедиќ сѐ уште и настапува, сам, со синот или пак со Габи. Но, ниту меѓу снимањата и настапите тој нема мир, зашто постојано го прекинуваат телефонските повици од пријателите или нивните посети. Затоа и не е чудно што едвај го чека летниот одмор („Последниве триесет години јас и Габи никога не сме работеле преку лето“, ќе каже), годинава во Шибеник, иако по традиција редовно заминуваат на Дуги Оток, единствениот место каде што може целосно да се изолира од работата и нарачките што му пристигнуваат од сите страни.

Playboy: Не ви фалат понуди?

Дедиќ: Да не се фалам, ама имам многу понуди. Само во последниве неколку месеци снимив единаесет дуети, па можеби и ќе ги објавам на еден албум што би се викал Saputnici. Би сакал на насловната да биде Zagorski cug, славната слика на Миленко Станчиќ, еден од моите најомилени сликари. Значи, многу работам.

Playboy: Playboy и вашата кариера се речиси врсници. Кога првпат во животот сте слушнале за Playboy и колку тоа издание играло улога во вашиот живот?

Дедиќ: Не можам сега да глумам дека кој знае колку сум купувал Playboy, но од време на време да. Првпат купив во Белгија, додека бев на турнеја низ Европа, во тоа време немаше многу такви весници. Playboy е графички импозантен и има интересни текстови коишто не се ни најмалку површни, па со задоволство го земам в раце. Но, не можам да кажам дека сум редовен читател. Ама, затоа кога бев младо-лудо, повеќе ги следев тие работи. Но, сега многу поретко, зашто ми оди одјавната шпица.

Playboy: Не ви било одвратно да погледнете во фотографските материјали меѓу квалитетните текстови?

Дедиќ: Никогаш. Само што на сите страни има толку убави жени, сакаш на телевизија, сакаш во вакви магазини, што ме донесе до една нова реченица: со убавината против убавина. Имено, толкава е навалицата на убавина што човек веќе нема можност да ја открива. Знаете, интересно е дека сум првиот и единствениот маж што се нашол на насловната страница на Старт, магазин што имаше некаква еротска интонација. Но, сепак, тоа не значи дека бев само јас на таа насловна, на таа слика до мене се гледаше ногата на Нина Палинкаш, сестрата на Оља Кодар (сопругата на Орсон Велс), а Нина имаше нозе глава боли, така што таа нога ја задоволуваше таа еротска димензија.

Инаку, сестрите се од Шибеник и преку нив го запознав Велс. Имаат викендичка во Примоштен и таму сум се сретнал со Велс.

Имам една песна за
мојот прв телесен допир,
којашто се вика Moja prva gazdarica.
Мојата прва газдарица беше скромна
исто како и нејзината ќерка.
Интересно е дека ќерката даваше
многу повеќе од газдарицата.

Playboy: Пред неполни пет години, кога славевте 70 години од раѓањето и 50 години од почетокот на уметничката кариера, рековте дека случајно дошло да одржите славенички концерт.

Дедиќ: Ха, видете, тој збор славење, тоа ми е мене страшно. Тоа само беше добар повод на едно место да се собере сето она што сум го работел половина век, или барем дел од тоа. Сето тоа се подготвуваше долго, со години. Погледнете го само делот посветен на филмската музика, тоа требаше некако да се сортира, зашто таа моја работа е забележана на седумдесетина филмови. Така и почна сѐ. Меѓутоа, тоа беше огромна работа. Но, во Филхармонијата енормно ми излезе во пресрет господинот Миленко Пуљиќ.

Подготовките траеја девет месеци. Некои партитури беа исчезнати, а спасено е она што јас самиот сум успеал да го спасам. Покрај тоа, во тоа време уште имав и неволја – го оперирав десното око, така што само со едно око ги допишував партитурите што беа изведени. Така, сето тоа траеше и ме затече, кога, ни крив ни должен, заработив седумдесет години. По некој закон на броевите, тоа се поклопи со педесетте години уметничка работа.

Playboy: Колку ве радуваат годишнините, а колку ве плашат?

Дедиќ: Никогаш не инсистирам да прославам нешто, зашто не сум баш некоја славеничка личност. Но, сепак, ме поттикнуваат да размислувам.

Playboy: Колку денеска фрлате поглед наназад?

Дедиќ: Знаете, кога ќе ме прашаат за младоста, зрелоста, па еве сега веќе и за староста, јас навистина немам поим за што зборуваат луѓето. Не се сеќавам на тие животни фази, туку само на фазите на работа.

Playboy: Музиката ве заробила многу рано?

Дедиќ: На шест години почнав да свирам флејта, па со години потоа свирев во еден шибенски блех-оркестар, што беше сериозна работа, партитури што многу бараат. Откако дојдов во Загреб, работев сѐ и сешто на светов – препишувач на ноти, флејтист во ансамбли, имав и сопствен ансамбл… Случајно влегов на естрадата, зашто живеев во куќа на Јурјевска, којашто беше расадник на таленти, зашто таму живееја и Миро Беламариќ, Павле Дешпаљ, Марио Боглиуни, Јашек… И така еднаш си игравме и си рековме – ајде да направиме вокална група, да пееме во повеќе гласови – тоа нѐ интересираше. Знаеја дека јас како гимназијалец веќе бев наградуван како поет, па си рекоа штом е така, сигурно ќе можам да пишувам стихови и за популарна музика. Јас си го сфатив тоа како нешто несериозно, па почнав да се потпишувам со псевдонимот Игор Кимов, мислев дека тоа ќе се заборави.

Но, како што секогаш бива во животот, во меѓувреме стекнав некаков статус во таа популарна музика. Но, морам да нагласам дека јас на таа музика сум ѝ припаѓал само условно. И тогаш, кога веќе и не сакајќи си создадов таква позиција, тогаш почнав да се потпишувам со моето име.

Playboy: Кога како момче свиревте во шибенскиот блех-оркестар, тоа го сфаќавте само како забава и како размислувавте за иднината?

Дедиќ: Ви велам, тоа беше сериозна работа и јас така и ја сфаќав. За разлика од популарното мислење, во лимената музика се свири програма што многу бара, па човек, пред сѐ, мора да биде добар музичар. Тоа го видов како флејтист и тоа не е шега. А иднината? Па, некако знаев дека тоа ми е судбина.

Во работата сакам врвни соработници,
сакам во тоа што го работиме
да има страст,
љубов, сакам никој никого
да не го мрази во тој час,
ниту пак да го миноризира.
Тоа се моите страст и љубов.
Но, повторно,
ниту тоа не го земам
премногу здраво за готово

Playboy: Дали тогаш, пред електричните состави, свирачите на лимена музика подобро поминувале од клапашите?

Дедиќ: Во тоа време клапите уште не беа популарни. Знам дека една од првите клапи што ми се обратиле беше клапата Шубиќевац. Им напишав една песна, којашто се викаше Čuvaj me majko, којашто на еден фестивал на клапи во Омиш доби прва награда од публиката. После тоа многу имам пишувано за клапи. Но, во времето кога јас свирев во блех-оркестар, клапите не беа толку популарни. Дури многу подоцна почна она што јас го викам стравовладеење на клапите. Ве молам, слушам дека денеска во Хрватска има регистрирано 600 клапи. Тоа е повеќе отколку што има Далматинци.

А во лимената музика имаше одлични момци. Тогаш се сакаше поинаку. Имам една песна која се вика U Šibeniku srce ja izgubih, во којашто се зборува за мојата прва љубов. И така, пред неколку години, по концертот во Чаковец, ми пријде една девојка и ми рече: „Јас сум ѝ ќерка на вашата прва љубов.“. Тоа беа детски љубови. Нежно и бенигно.

Playboy: Добро, тоа било пред да учите сексуално образование на училиште?

Дедиќ: Ма, какво сексуално образование. Јас до ден денес не сум сексуално образуван.

Playboy: А по детските љубови?

Дедиќ: Ако баш сакате да зборуваме за љубовта како телесен вид, тоа почна да се случува дури кога дојдов во Загреб, во времето кога пеев во пејачкото друштво Горан Ковачиќ, каде што беше и Вице Вуков. Имам една песна за мојот прв телесен допир, којашто се вика Moja prva gazdarica. Мојата прва газдарица беше скромна исто како и нејзината ќерка. Интересно е дека ќерката даваше многу повеќе од газдарицата. И така одеа нашите искуства во тие години. Па, потоа малку од хорот, чекот по чекот… и така одев до мојот прв брак, зашто многу рано се оженив.

Playboy: Какви се загрепчанките, а какви шибенките во врска со тоа прашање?

Дедиќ: Загрепчанките се дволични, а шибенките се лажни наивки. Кога бев младо-лудо, во Загреб запознавав разни жени. Имаше од оние кои велат француски имав под Б и ми остана само уште дипломската. Тоа се тие лажни интелектуалки. Потоа ја запознав мојата прва сопруга, Матошица, внука на Леон Матош, братот на Антун Густав Матош, ја добив мојата Сандра, и сето тоа на 23 години, значи многу млад. Потоа почнав сериозно да живеам, да работам сѐ и сешто…

Playboy: Речиси 55 години сте загрепчанец. Сепак, колку ве одредил Шибеник?

Дедиќ: Ха, доста. Често на шега велам дека сум од клубот на лечените шибенци, иако сме ние, во секој случај, неизлечиви. Знаете, мене Шибеник ми беше поттик, а Загреб артикулација на тоа што веќе беше во мене.

Playboy: На стари години човек често им се враќа на корените. Колку му се враќате вие на Шибеник?

Дедиќ: Јас постојано возам на тие два колосеци. Во Шибеник ми е старата куќа, во којашто, за жал, веќе никој не живее. Стара е преку триста години и тоа, секако, ме држи. Тој Шибеник во мене е паралелен свет со овој загрепскиов и сето тоа се испреплеткува, но на добар начин. Како можам нешто од своето загрепство да запоставам кога тука ми се двата брака, двете деца, мојата внука, двата факултета… Значи, не можам тоа да го делам.

Playboy: Во Загреб дојдовте да студирате право, а завршивте на Музичката академија. Како би се опишале себеси денеска како момче кое пристигнува во големиот град? Како размислувавте тогаш?

Дедиќ: Тоа беше, знаете, она родителското – музиката е несигурна работа. Покрај тоа, јас уште сакав и сликарство, пишував поезија, па ајде ќе се откачиме од сето тоа, па на сигурно – на право. Во трите години, колку што студирав право, не паднав на ниту еден испит. Таков сум – за што и да се фатам, го завршувам. Но, не можев истовремено, имав брак, имав дете… Но, јас доброволно, откако дипломирав на средната музичка школа во Шибеник (каде што, на пример на дипломската го свирев Моцартовиот D-dur, Баховата свита во H-mol за флејта и гудачи), дојдов во Загреб и се пријавив во трета година во средната музичка школа за да научам повеќе. Па, потоа повторно дипломирав средно музичко училиште и добив награда од Музичкиот завод и дури во 1959 година се осмелив да одам на Академија.

Playboy: Како изгледаше вашето пристигнување во Загреб?

Дедиќ: Знаете, јас првпат се фотографирав кога дојдов во Загреб. Моите родители не сакале да ме носат на фотографирање, зашто сум изгледал многу лошо. Мојата прва фотографија е снимена тогаш кога можев сам да си платам за фотограф. Се сликав во Максимир, во Фото момент, покрај езерото. Се сеќавам дека еднаш, додека студирав право, јас и една колешка од факултет отидовме да се возиме со чамец во Првото максимирско езеро. И ми вика: „Па, ти си Далматинец, земи веслај!“. И земав да веслам, а таа целата возбудена стана и веднаш падна во водата. Морам да признаам, не ургирав, па мораа да ја спасуваат билетарот на Зоолошката градина и човекот од Фото момент. Јас сѐ надгледував од брегот. Среќно ја извлекоа.

Playboy: Брзо се снаоѓавте?

Дедиќ: Во времето кога доаѓав во Загреб, тоа беше природна работа. Надарениот провинцијалец мораше да го продолжи школувањето во Загреб. Мене ми беше полесно, во Загреб имав вујко, кој ја држеше славната слаткарница Ковилиќ, веднаш спроти Музичкиот завод, и тој ми помогна да се снајдам… Но, веќе кон крајот на 1957 г. почнав да настапувам, прво како пејач, со Марио Боглиуни, во салата за игранки на Рибњак. Малку по малку така одеше тоа. Но, за мене тоа беше забава, зашто воопшто не доаѓаше предвид дека ќе бидам класичен музичар, дека ќе пишувам класична музика и концертати. На крајот, дипломирав свирејќи Ибертов концерт, Сакач, Бах и таквити работи. Но, против животот не се може, па со текот на времето запливав во други води.

Playboy: Постои ли момент во вашиот живот кога станавте сигурен дека музичкиот свет ќе биде оној што ќе го обележи вашиот живот или се работи за процес?

Дедиќ: Па, не се сомневав во тоа. Тоа беше тек, работите следуваа една по друга. Секогаш на шега велам дека не сум ни бил млад, зашто секогаш сум имај плејбек. Не сум ни знаел дека сум млад. Тогаш се дружев со прекрасни луѓе и живеев во атмосфера од којашто знаев дека тоа ми е судбина.

Playboy: Сте зажалиле што не продолживте по патот на класичен музичар? Или го надополнивте тоа со пишување оркестарска музика за филм и телевизија?

Дедиќ: Па, секако. Сѐ што сум напишал за тие серии и филмови, сето тоа е пишувано за големи оркестри, па таа своја класична природа ја преживував преку тоа. Сега, да речеме, повторно ме чека една серија, ќе пишувам за симфониски оркестар. Неодамна добив гран-при за музиката за филмот Belle Epoque на Меѓународниот филмски фестивал во Нови Сад, а повторно работев за голем оркестар. Значи, не сум го потиснал тоа целосно, но морам да признаам дека веќе ми е доволно од тие големи зафати. Баш скоро напишав една песна Zamor materijala. До тоа едноставно доаѓа.

Playboy: Како се сеќавате на вашиот прв настап на Загрепскиот фестивал во 1963 година кога со Звонко Шпишиќ го изведовте Milioner (Шпишиќ/Бритвиќ)?

Дедиќ: Една година пред тоа на истиот фестивал пеев со квартетот Мелос. Тогаш постоеја само два квартета 4М и Мелос. Емовците (4М) тогаш беа ин, пееја по американски клубови, учествуваа на едно англиско телевизиско шоу и имаа одела од странство. А ние се облекувавме во Вартекс, па покрај нив изгледавме бедно, изветвено.

Таа година во алтернација со Вице Вуков ја пеевме песната Negdje од Калоѓера, за којашто јас ги напишав стиховите, и добивме награда. Во квартетот пеев соло и за мене се заинтересираа некои автори, па наредната година веќе имав пет-шест понуди да се појавам како солист. Искрено, многу малку се сеќавам на тој настап. Отидов кај некој кројач на Нова Вес да ми сошие одело, да личам на нешто…

Јас, инаку, немам проблем со гардеробата. Дома имам 20-30 пара панталони, фармерки, да речеме сто маици… Се облекувам главно по трафики. Еве, оваа маица што ја носам сега ја купив на филмскиот фестивал во Пакленица, во една трафика.

Не сум човек што се додворува,
па тоа не сум го правел
ни лево ни десно.
Секогаш велам дека го живеам
мојот едноставен патриотски живот
и дека сѐ ќе сторам за доброто.
Но, да бидам еден од
патриотските шверцери, тоа не

Playboy: Но некогаш се облекувавте егзистенцијалистички во црно?

Дедиќ: Ма, тоа беше само едно време, кога морав да имам таква гардероба.

Playboy: Од 1964 година пеевте и по неколку песни на Загрепскиот фестивал, во 1966 г. дури четири, па брзо станавте прочуен. Колку ве промени тоа што рано станавте популарен?

Дедиќ: Па, што знам. Не дека нешто во животот ме менувало. Јас самиот во тој период ја извршив најголемата промена. Дипломирав на Академија и отидов во војска. Во Оточац во Лика како помлад дежурен ја напишав песната Kuća pored mora и оттаму ја испратив на натпревар во Сплит. Следната година се вратив од војска и се разведов. Заминав од дома, се најдов на улица, па одново почнав, како потстанар, од ништо. Тогаш Бошко Петровиќ ме виде на улица и ме прибра како потстанар. Спиев на подот работната соба на неговиот покоен татко. И така започнав потполно нов живот.

Playboy: Вашите два први албуми, Čovjek kao ja и Arsen 2, две години подоцна, ги подигнаа стандардите на домашната кантавторска песна и на популарната музика воопшто. Колку бевте свесен тогаш дека пишувате антологиски песни?

Дедиќ: Воопшто не бев. Јас само ја следев својата природа. Еден писател ќе каже дека на албумот Čovjek kao ja некој првпат кај нас, во тој жанр, себеси се зема во прво лице еднина. Зашто дотогаш сѐ беше колективно – одиме сите на море и слично. Не би можел да објаснам како го направив сето тоа, но не се соневав во тоа што го правам. Сепак, тоа е мојата природа и јас ја следам. Јас не сум роден за друго. Тоа го работев без никакво оптоварување. Но, мислам дека отсекогаш сум имал вкус за опрема. Мојата прва корица за албум ја работеше Арсовски, голем дизајнер, кој го опреми комплетниот Театар&ТД (Михајло Арсовски, академски сликар и еден од пионерите на графичкиот дизајн во Хрватска, прим. прев.)…

Playboy: Кога ќе ги споредите песните од првиот албум со подоцнежните, колку ви се чинат позрели овие другиве?

Дедиќ: Можеби во смисла дека сум стекнал некои други мерила. Но, сигурно не би се одрекол од првите. Неодамна ја преслушував мојата последна компилација љубовни песни. Тоа се 23 љубовни песни од разни десетлетија, и можам да кажам дека денеска можам да се потпишам на секоја од нив. Не би се одрекол од својот стих, од ниедна своја нота…

Playboy: Ви се менувал ли системот на пишување низ годините?

Дедиќ: Можеби сум повешт, но генерално не. Не правам проблем од тоа. Јас можам наутро да станам и ако нешто ме поттикне, да го запишам. Како што би рекол мојот кум Гино Паоли, создавам песни од отпад, од скршениците на секојдневието… Едноставно седнувам и за 20 минути пишувам песна.

Playboy: Што се создава попрво, текстот или музиката?

Дедиќ: Главно настануваат истовремено. На пример, Sve što znaš o meni, Tvoje tijelo koja kuća, Otkako te ne volim… сите тие се создадени речиси во исто време. Но, има некои за кои прво сум го пишувал текстот, а потоа музиката. Но, најприродно е да се создаваат во исто време. Така работел и Брел, кој ми е најмил.

Playboy: Кога сте довршувале некоја песна, што подоцна ќе стане антологиска или хит, дали го препознававте тоа веднаш?

Дедиќ: Не. Никогаш не сум ни мислел на тоа. Па, јас пишувам во самоодбрана. Немам поим… Јас морам да го исфрлам тоа од себе, а каков одек ќе има тоа, за тоа немам ниту чувство ниту намера ниту потреба.

Playboy: Колкаво е влијанието врз вашата кантавторска работа на поезијата, на италијанските и француските кантавтори, шансоните и канцоните?

Дедиќ: Морам да кажам дека многу малку знаев за француските кантавтори. Тоа не е мој јазик, како што се италијанскиот, рускиот, и донекаде англискиот. Како дете ја впивав таа музика преку едно радио од марката Космај, на него слушав наши италијански радиостаници. На едно италијанско радио првпат го слушнав раниот Модуњо, кој беше извонреден и кој во тоа време работеше во Париз, и слични други пејачи. Веројатно и поради тоа се заинтересирав за авторска песна. Пред тоа никогаш ги немав чуено Брел, Азнавур… Тоа се случи многу подоцна. На тие автори и на шансоната воопшто ме упатија Звонимир Голоб и Ирена Вркљан.

Ма, видете, да поедноставиме, во сѐ ме упатија поезијата и музиката, тие мои афинитети и животни определби. Тоа беше сосема природно и логично. Истото им се случувало и на многу други музичари, кои повеќе влечеле кон литературниот отколку кон музичкиот дел, па некако се усогласувале. Иако јас спаѓам во групата на оние поретки уметници кои повеќе се литерати, а помалку музичари. Јас, исто така, сум од редот на оние што се и академски образовани, како Лео Фере и Беко. Природно ги споив моите афинитети, кон литературата и музиката, и така сосема природно се создаде мојот израз. Најважно во сѐ е што никогаш во ништо никого не сум имитирал. Тоа би било сосема погрешно. Но, ете, од друга страна, кантавторите се такви луѓе што е невозможно да се имитираат. Можат да бидат инспирација, поттик и вие самите да се обидете да направите такво нешто, но од своја перспектива и од својот сензибилитет. Тие, значи, можат да бидат само поттикнувачи.

Често повторувам една сентенца на Уевиќ: „побратимство на лицата во вселената“. Едноставно препознаваш дали си сроден со некого кој кажува нешто на свој начин и во една друга култура, но од истата потреба. Тоа ме поттикнуваше и ми беше пример, но не и модел за имитирање.

Playboy: Со вашата појава на естрадата се формира и првата интелектуална публика во Хрватска. Сте размислувале ли некогаш на комерцијалните аспекти при пишувањето?

Дедиќ: Никогаш не ме интересирало тоа. Не сум кроел по мерка, бидејќи не сум имал потреба. Никогаш не сум бил високотиражен, но ниту нискотиражен пејач. Или, како што сакам да кажам, никогаш не сум бил сесојузен миленик. Работев како што знаев, она што сум го наследил. Секако дека можев да напишам сешто, зашто го имам занаетот. Кога за други пишував таканаречени хитови, едноставно се приспособував, не ми беше тешко. Сум ги напишал и текстовите и на песните што денес се сметаат за народни: Vratija se Šime, Veslaj, veslaj, Maškare, Zaludu me svitoavala mati, Da mi nije moje dice… Значи, јас можам да се приспособам на тоа, но не со многу волја. Еве да речеме, тоа ми е лева рака, не десна.

Playboy: Колкаво е влијанието на Медитеранот и на урбаната средина врз вашата работа?

Дедиќ: Ма, секако, сето тоа влијае. Медитеранот ми е колепка, а урбаното, секако, е дел од мојата природа. Но, мрзам кога ќе ми речат дека сум урбан пејач. Ако сте вие урбани, јас и Габи сме рустикални. Па, тоа е дар од природата. Габи, на крајот на краиштата, по мајка е берлинка и Прусинка, а по татко Хрватка… Јас, пак, сум шибенец, а Шибеник е најстариот хрватски град граден на словенски темели. Мојот израз го сметам за урбан и тоа не го нагласувам. Знаете, има луѓе кои постојано трубат дека се урбани, божем ние останатите сме сељачишта. Тоа доаѓа од дома, а таму сѐ е специфично. Кај нас од југот, а особено кај нас шибенците, големо влијание имаат мајките.

Зашто, знаете, кој оди во училиште да види како си, до каде си? Оди мајката. И кога таа ќе дојде дома, само таа може да ти удри ќотек. Но, кога за некој ќе се каже дека татко му отишол во школо, тоа е веќе драматична ситуација, тоа значи дека е готово со неговото школување. Мојот татко никогаш не бил кај мене во школо…

Playboy: А личната интима, односите и сензибилитетот како извор?

Дедиќ: Видете, банално е да пишувам некаков попис или трошковник на моите сентиментални односи. Секако дека се случило и такво нешто, и тоа не баш малку. Бев популарен, а на крајот на краиштата меѓу двата брака имав десет години интеррегнум, или како што велам јас безвластие. И, ве молам, да се разбереме, тоа беше меѓу 25 и 35 години, кога човек е под напон, па веројатно тоа е и некое време на слобода. Значи, велам, бев во некаква мода, а и патував по целиот свет… Сето тоа тоа ви дава големи шанси.

Playboy: Ги искористивте ли добро?

Дедиќ: А, Боже господе! Ако работиш, да речеме, во Рио де Жанеиро, имаш хостеса која те следи во текот на престојот, и ако е миловидна, невина и богобојазна, тогаш нормално е да ѝ се понудиш. Со успех или без успех. Потоа работев во Сибир, па и таму некоја шанса. На пример, во Стокхолм ми приоѓа една госпоѓица и ми вика: „Сакам да бидам со тебе.“. И кој сум јас да се опирам? Па, на пример, во Амстердам, по концерт, ми доаѓа една жена и ми вика: „I’m hot!“. И ај сега, што да правам?

Playboy: Вака излегува дека сте им правеле услуга?

Дедиќ: Па, секако. И во самоодбрана. Во прашање беше гол живот. Имам едни стихови Naglo je uletija muž i proboja me ostima, a ima sam prednost, bio sam gol u gostima.

Playboy: Рековте дека во мемоарите што ги пишувате ќе има глава што ќе се вика Tko su bile moje pjesme.

Дедиќ: Да, но тоа нема да биде нешто евтино, нешто што би можело некого да повреди. Мемоарите ќе бидат многу внимателно напишани, но тие жени нема да останат анонимни. Освен тоа, имам и едно цеде, што се вика Imena žena, коешто се занимава токму со таа тема.

Playboy: Како напредуваат тие мемоари?

Дедиќ: Напредуваат, напредуваат…

Playboy: Рековте дека треба уште да одлучите дали ќе бидат објавени додека сте жив или ќе си го дозволите елитниот гест да се случи тоа отпосле.

Дедиќ: Ќе бидат објавени по мене, зашто се преинтимни. Сепак, имам деца, Габи… Значи, по мене – потоп.

Playboy: Со што ги освојувавте жените?

Дедиќ: Видете, јас со изгледот не можев да импонирам. Иако, неодамна, во два града ми рекоа дека сум бил убав. Тие жени биле осетливи на моите песни. Па, според тоа, моите песни работеа за мене. Не се додворував јас, се додворуваа моите песни. Јас не знаев да се додворува ниту како млад. Но, ако напишам Otkako te ne volim или Tvoje nježne godine, секоја жена ќе каже леле, тоа е за мене. Жените се идентификуваа и ден денес е уште така, можам отворено да кажам.

Тие, всушност, сакаат да ја откријат тајната на оној што го доживувал тоа и на оној што го напишал. За тоа се работи. Веројатно тоа им недостасува.

Playboy: Вие им раскинувавте или тие вам?

Дедиќ: Па, ако веќе толку сакате буквално, освен разводот, ниту една не ме оставила мене. Секако, и освен оние што умреле, а има и такви… И до денеска сите тие жени ми останаа пријателки.

Playboy: А оние што ги остававте по светот?

Дедиќ: Ха, тие плачеа по аеродроми. Плачеа во Сибир, плачеа во Њујорк, во Бразил… Ќе се изнаплачат и потоа си продолжуваат.

Playboy: Се сметате ли за посесивен, љубоморен маж?

Дедиќ: Ма, не. Имам една песна на албумот Rebus, којашто се вика Dobro je što ideš, а стиховите се Dobro je što ideš, lijepa, mrzovoljna, ali mi se čini da si zadovoljna… Слободно нека врви по својот пат. Може и подобро ќе ѝ биде. Но, друго е дома. Домот за мене е светост и Габи за мене е светица. Ама, за оние таканаречени за одржување немало ниту љубомора ниту сум бил повреден.

Playboy: Велите дека и денес уште имате неморални понуди.

Дедиќ: Нема да верувате, но многу пораки добив и по концертот за 50 години уметничка работа. Една дури напишала дека е среќна што ме сакала и што дел од мојот пребурен живот сум ѝ дај и нејзе. Па, така се разговара во живото, велам (се смее)…

Playboy: Познато е дека имате многу пријатели музичари, литерати и сликари.

Дедиќ: Тоа се многу логични и природни пријателства, а од друга страна и случајноста си има одиграно своја улога. На пример, пријателството со Серџо Ендриго датира од еден негов настап на телевизија, што се оствари на мој предлог, зашто тој сепак е наш човек. Кога му ја отсвирив мојата Sanjam te, Серџо рече „Овој е мој човек“. И така, оттогаш станавме многу добри пријатели.

Тој многу го засака Загреб. Толку многу го сакаше нашиот пазар Долац, па во Италија се враќаше со полни торби кисела зелка, чадени нозе и слични работи… Пред околу 5 години ми се јави вечерта пред Велигден и ми рече дека повторно оди во болница. Повеќе не се врати.

Playboy: А Џино Паоли и Булат Окуџава?

Дедиќ: Џино беше повикан на Сплитскиот фестивал, каде што го изведе неговиот препев на мојата песна Vraćam se, па повторно се случи побратимство на лицата во вселената. Оттогаш сѐ до сега сме пријатели.

А Булат дојде како гостин на Друштвото на писатели на Хрватска и настапуваше на Вечерта на слободни форми на фестивалот Загреб 78. Имавме и заеднички концерт во малата сала во Лисински, а тој концерт е снимен и на албум. Интересно е дека едно лето со воз дојде од Москва во Шибеник само за да направиме еден полноќен концерт. Кога се враќаше, ја замоли Габи да му испохува брдо пилешко, а понесе и неколку шишиња ракија, за да му трае до Москва (се смее). А литар веднаш испи, колку за почеток. А притоа воопшто не го смени ниту изразот на лицето ниту однесувањето.

Музичките пријателства се полни со такви луѓе и приказни. Такво е и моето пријателство со Зоран Предин и со многу други… Јас си го толкувам тоа како што се наоѓа злото, така се наоѓа и доброто.

Playboy: Окуџава ви е близок по сензибилитет.

Дедиќ: Многу близок. Тој беше антисталинист, иако по потекло беше делумно Грузиец, како и Сталин. Мајка му беше Ерменка, како и мајката Азнавур. Окуџава ми беше многу близок и тој е еден од луѓето што во животот сум ги изгубил, а такви има сѐ повеќе. Не се вели туку така дека пустината расте, пустината околу мене расте и тоа е факт. Ги немам веќе Звонко Голоб, Серџо Ендриго, Окуџава, Никица Калоѓера, Ангел Миладинов, Жак Марушиќ… Можам вака да набројувам многу многу луѓе кои ми биле пресудни во животот.

Playboy: Имало ли и разочарувања во пријателите?

Дедиќ: Ма, тука веднаш се очекува да го споменам Момо Капор, човекот кого сѐ уште го уважувам како извонреден писател. Интересно е дека тој повеќе го сакаше Загреб од Белград, исто како што и Загреб него го сакаше повеќе од Белград. Ако ме прашате што го буцна да го избере патот што го избра во војната, не можам да го објаснам тоа. Но, се сомневам дека бил во состојба да направи некакво практично зло. Што ги однесе таквите луѓе во тоа, јас не знам. Можам да кажам само за себе дека стојам на Бреловата Živjeti uspravno. Никој не може ниту да ме купи ниту да ме поткупи. Но таквиот став, како што е познато, носи добри жртви. Главните повреди сум ги доживувал на свој терен, ретко на туѓ. Се случија некои работи пред пет-шест години во Белград, ме накитија некои весници, па ми стигнуваа заканувачки писма. Но, главните повреди, секако, се од најтесната татковина. Можеме кон секого да бидеме зли, но кон себе најпедантно.

Playboy: Што ви донесе вашата, во медиумите добро документирана, болест?

Дедиќ: Нашиот народ вели оние што боледувале знаат повеќе. Секако, тие моменти донесуваат почист поглед на сѐ во вас и околу вас. Тоа ве поттикнува да размислувате за она што сте работеле, што не сте стигнале да направите… Па, проценувате што работеле другите, а што вие, кое колку тежи… На крајот, тие околности ги ставаат на тест и луѓето околу вас. Точно можете да видите колку е ви е некој навистина близок и кој колку е подготвен да се жртвува. Секако, повеќе се оние што само глумат дека ги интересира вашата состојба.

На операција во Италија отидов сосема случајно. Немав пари, а не се ни понудив. Но, бидејќи сум државјанин на Италија, добив понуда да заминам на бесплатно лечење, а сето тоа го плати најбогатиот италијански регион Венето.

Playboy: Колку болеста го смени вашиот однос кон пиењето?

Дедиќ: Па, јас никогаш не сум пиел многу, ниту болеста на црниот дроб ми беше од алкохол. Тоа нема врска. Јас бев отруен, секако ненамерно. Јас знам да пијам. Ама тоа е она или знаеш или не знаеш да пиеш. Во таа смисла, секогаш сум знаел да пијам. Поради болеста сега ретко пијам.

Playboy: Рековте дека и за тоа ќе пишувате детално во автобиографските записи, со работен наслов Prvorazredni građanin drugog reda.

Дедиќ: Па, делумно пишувам по примерот на Стравински, кого инаку го обожавам. Долго веќе пишувам, но постојано доживувам нови искуства, па никако да завршам со пишувањето.

Playboy: Еднаш имате кажано дека вашата најголема доблест е тоа што не сте плашливец, а мана ви е што сте нетрпелив. И понатаму ја повторувате онаа албанската подобро мртов отколку преплашен или бунтовничката не знам што сакам, ама го сакам веднаш?

Дедиќ: Секако. Никогаш во животот не сум се плашел. Затоа и го направив албумот Ministarstvo straha. Еден десничарски весник тогаш ме нападна поради насловот, не знаејќи дека така се вика славниот филм на Фриц Ланг. А што се однесува на нетрпеливоста, да таков сум, и сѐ уште сум. Но, па постои и онаа надреалистичката – биди реален, барај го невозможното. Епа, тука некаде сум.

Playboy: Вистина ли е дека многумина ве доживуваат како нарцис?

Дедиќ: Па, не знам. Можеби. Знаете, велам, можеби малку грубо, јас сум осетлив, но не сум чувствителен. Во работата сакам врвни соработници, сакам во тоа што го работиме да има страст, љубов, сакам никој никого да не го мрази во тој час, ниту пак да го миноризира. Тоа се моите страст и љубов. Но, повторно, ниту тоа не го земам премногу здраво за готово. За мене е најважно кога ќе ми дојде внуката од училиште. А ова другово, а Боже мој… Секогаш велам дека сѐ е минливо, само ондулацијата е трајна.

Playboy: Следите ли сѐ уште што се случува во музиката?

Дедиќ: Следам горе-долу сѐ, ама нешто не се фасцинирам. Не знам, можеби се држам до класиците Брел, Коен, Дилан… Последниве двајца ги гледав во живо. За жал, никогаш не се сретнав со Брел. Во една пригода истовремено имавме турнеја во Русија и се следевме од хотел во хотел и си остававме пораки, но никогаш не се сретнавме.

Пред две лета јас и Габи бевме на концертот на Коен. Добар беше. Секогаш исто, но добро исто. Но, ми помина фасцинацијата. Сум слушал многу големи уметници, но од сите најмногу ме фасцинира Реј Чарлс. Грандиозно беше и како свиреше и како пееше.

Playboy: Со задоволство соработувавте со млади музичари. Наводно во седумдесеттите Бреговиќ доаѓал кај вас дома во она одело со светки и со високи потпетици.

Дедиќ: Точно. Со него ја напишав Loše vino, но на тоа се сеќавам како низ магла. Многу млади автори доаѓале кај мене, секакви, чудно облечени… Но, ништо од тоа не ме чудеше ниту пак ме фасцинираше. Јас нив го фасцинирав и сѐ уште ги фасцинирам. Кај младите музичари секогаш сум котирал како некој кој секогаш одел против струјата, против легитимниот шлагерај што владееше некогаш. Гледаа дека станува збор за некој друг говор, што им е близок.

Пред неколку години, на пример, ме посетија некои панкери. Не знам од каде тие дваесетгодишни момчиња навалија на мене, ама сигурно има некоја врска… Така што, на тоа поле никогаш не сум имал несогласувања.

Playboy: Сѐ уште ли читате многу?

Дедиќ: Постојано читам и затрупан сум со книги. Знаете, во животот можете се дознава, неверојатно многу. Музиката ми е еден вид емоционален дом, но во вистинска смисла најмногу се учи од литературата. Во мојата куќа влегуваат многу добри книги и среќен сум што читам. Имам толку многу ново за читање на масата, но најсреќен сум кога ќе го отворам оригиналното издание од 1938 на Уевиќ Skalpel kaosa, во коешто има еден есеј El sentimento tragico de la vida. Кога го читам Тин, тогаш се истоветувам.

Playboy: Што ќе им советувате на читателите?

Дедиќ: Да се мавнат од дневните весници, зашто тие не значат многу и, главно, лажат. Секогаш го повторувам она што го реков големиот поетот Гавафи „Не троши го животот на секојдневно општење со толпата, сѐ додека еден ден не ти стане туѓ, веќе не твој живот“.

Playboy: Колку сте мултимедијално освестен? Ги користите ли новите технологии?

Дедиќ: Технички сум, како што велам јас, медиокритетен. Не ми оди тоа многу. Мобилниот, што ќе ми го подарат децата, знам да го вклучам и да бришам сѐ некакви пораки што ми стигнуваат. Па, имам телевизор и знам да вклучам видеорекордер, а секогаш доаѓа некој и ми помага. Главно, немам многу среќа во тоа. Имам читано дека луѓето по 45 години се опираат на употребата на нови помагала, на таквите патерици. Јас, главно, останав на молив и гума. Но, истовремено, дома имаме два клавира, четири гитари, седум флејти, па клавир во Шибеник… Знаете, јас во животов сум купил пет клавири.

Playboy: Колкаво е влијанието на политичките случувања во последниве дваесет години врз вашата работа?

Дедиќ: Мене политиката ме допре многу рано. Уште на дваесет години морав да ја напуштам радиостаницата и да заминам на село додека да стивне прашината. Па, потоа лека полека се враќав. Така е кај луѓето – некои во неволја се скријат во алкохолот, некои се додворуваат… Јас главно се криев во работата. Попрво ќе седнам покрај клавирот или ќе земам молив во рака, па сѐ нека фучи покрај мене.

Веќе ви реков, не сум човек што се додворува, тоа не сум го правел ниту лево ниту десно. Секогаш велам дека го живеам мојот едноставен патриотски живот и дека сѐ ќе сторам за доброто. Но, да бидам еден од патриотските шверцери, тоа не.

Playboy: Како е да се живее…

Дедиќ: Очајно, очајно…

Playboy: …во музичко семејство?

Дедиќ: Па, добро. Никој од нас никого не малтретира. Ние сме три блиски и различни природи. Се поддржуваме, иако не сме во некое претерано согласие. Понекогаш си даваме некое општо мислење еден на друг.

Playboy: Како, всушност, ја запознавте Габи?

Дедиќ: Габи ја познавам уште кога имаше 23 години. Таа веќе тогаш беше ѕвезда. Ја запознав во телевизиска емисија и во неа препознав личност која ми е слична во некои работи. Прво бевме пријатели и со задоволство ѝ пишував текстови за некои песни. Таа си го живееше својот, а јас мојот брак. Но, еден ден двајцата се најдовме слободни и природата на нештата си го стори своето. Не беше тоа colpo di fulmine (љубов на прв поглед, заб. прев.), или некаква си љубовна паника, туку само чувство дека си на некој начин си припаѓаме еден на друг. Така беше.

Playboy: Комплицирано ли е да се живее со вас?

Дедиќ: Знаете, ние сме многу различни и ретко еден на друг сѐ си подредуваме. Како и во секој брак и во нашиот има и несогласување и караници, но секогаш испливува суштината, тоа дека си припаѓаме еден на друг. Ако баш сакате, постои и нешто што јас го викам телесна доверба.

Playboy: За Габи ги имате напишано некои од вашите најубави песни. Кроено по мерка е тоа?

Дедиќ: Секако. Добро ја познавав нејзината емоционална слика и мислам дека таа деликатност успешно успевав да ја пренесам во тест и музика. Секогаш сум внимавал да ја задржи сликата што ја има. Но, секако, важен бил и нејзиниот талент. Таа никогаш не се шверцувала на мојата писменост, ниту јас на нејзината популарност и пеењето. Тоа беше заедничка работа и разбирање. Ми се допаѓање што нашата соработка беше складна и многу сум среќен поради успехот на нејзините два последни албуми.

Playboy: Бевте задоволен и од албумот на Матија Drugi pogled, на којшто обработува ваши композиции. Сепак, долго ви требаше за да признаете дека Матија е вонсериски музичар.

Дедиќ: Искрено, јас знаев дека тој е таков. Тој е многу специфична личност, со особен поглед на музиката, а сигурно голема улога има одиграно и неговото образование на престижни школи. Но, ние дома сме три сосема различни карактери, со тоа што Габи и Матија се поблиски. Не само поради џезот, кој ги спојува, туку и духовно се едноставно такви. За разлика од нив, јас сум погруб. Јас сум деликатен и чувствителен, но тоа е мојата суштина.

Playboy: Како гледате на последните успеси на Матија, на неговата работа со најугледните светски џезери и на првиот албум што го издаде во Америка?

Дедиќ: Тоа е нешто прекрасно. Тој многу добро поминува таму и има прекрасни критики. Тој е добро образован и си ја бараше својата природа, во што и го поддржав. Значи, секој од нас ја следеше својата природа, а другите двајца го поддржуваа до една цивилизирана мера, без да го загрозуваат и без да му наметнуваат нешто.

Playboy: Колку често вие сте размислувале за меѓународна кариера?

Дедиќ: Имав понуди за кај што ќе посакам, само што немав волја. Освен тоа кантавторот секогаш е зависен од својот јазик. Јазикот ми е дом и татковина. Кога во Италија ја добив наградата Тенцо, можев да останам таму. Имав понуди и од Франција. Но, секогаш сум се враќал дома, зашто јазикот ми е татковина, особено како на кантавтор. Значи, кариерата разделена од сопствениот јазик, тоа не иде.

Playboy: Рековте дека најмногу би сакале вашата внука Лу да се занимава со сликарство, а не со музика, зашто тоа е осамна, а не јавна работа.

Дедиќ: Точно. Сликањето е и мој и на Габи главен афинитет, така што го молам Бога Лу да појде по тој пат. Зашто, страшно е кога мораш постојано да бидеш во јавност. Тоа е очајно, ужасно.

Playboy: Сѐ уште многу работите. Наоѓате доволно причини?

Дедиќ: Видете, јас целиот живот уживам во учење. Така е и сега. Да речеме, сакам да ја анализирам состојбата на некоја партитура и да проучувам како некој композитор дошол до нешто толку прекрасно. Учењето и осознавањето ми се страст. Но, нарцисоидноста што владее во денешно време, од него не ми е добро. Што би рекол Шекспир „Скромноста нек те краси“. Навистина многу сум работел во животот. А тоа е и еден парадокс, зашто во суштина секогаш сум бил мрзелив, барем според тоа како се гледам јас. Знам да кажам сека со својата енормна работа си ја штитев мрзеливоста.

А нарачки не ми недостасуваат, во последниве години добивам сѐ повеќе и повеќе. Само не стигнувам сѐ, па го работам само она што ми причинува задоволство. Единствено што имам храброст да го одбијам е она што носи пари. Јас сум повеќе уметник од услуга, отколку од уверување. Попрво ќе направам нешто од пријателство. Ако сакате, ќе дојдам да ви пеам на роденден…

Playboy: Велите дека за многу работи сте фаталист. Верувате ли во судбина?

Дедиќ: Јас не велам она што ти делил Господ, ни судбина ни фатум, туку некако велам – што е оставено во наследство. Јасно ми е дека сум таков и дека затоа го правам тоа што го правам. Мене само тоа ми е дадено. Вистина е дека сум работел сешто, добро пливав, играв кошарка, сликав… но сѐ се тоа периферни работи.

А тоа фаталист изгледа доаѓа од глаголот фати. Во однос на девојки бев фаталист, зашто ги фаќав (се смее). Секако, додека бев младо-лудо. Габи, на пример, ми беше оставена во наследство, што и да сум направил пред неа. Но, знаев дека ми е во наследство. Така и излезе.

Playboy: Рековте дека често ви се чини дека ве нема, дека сте гласноговорник на некој друг.

Дедиќ: Зад тоа секогаш се потпишувам. И вие би можеше да се прашате дали ве има вас. И јас се прашувам – ме има ли, што правам? Навистина имам чувство дека од мене зборува некој друг, но некој сличен, некој кој е мој. Знаете, секој човек за себе е непозналица, нерешен случај. Тоа не е фраза. Јас безмилосно го поставувам суштинското прашање – нѐ има ли воопшто?

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.