За прислушувањето и за уцените кривична одговорност, за соработката етичка

Во чле­нот 311 од Кри­вич­ни­от за­ко­ник е на­ве­де­но: „Тој што со на­ме­ра да го за­гро­зи устав­ни­от по­ре­док или без­бед­но­ста на Ре­пуб­ли­ка Ма­ке­до­ни­ја со си­ла или со се­ри­оз­на за­ка­на ќе го спре­чи не­што да сто­ри или ќе го при­си­ли не­што да сто­ри или да не сто­ри во вр­ше­ње­то на не­го­ва­та долж­ност пре­тсе­да­те­лот на Ре­пуб­ли­ка­та, на Со­бра­ни­е­то, на Вла­да­та, на Устав­ни­от суд или на Вр­хов­ни­от суд на Ре­пуб­ли­ка Ма­ке­до­ни­ја, ќе се каз­ни со за­твор нај­мал­ку че­ти­ри го­ди­ни“.

Во чле­нот 19, пак, е на­ве­де­но: „ (1)Тој што со умис­ла ќе за­поч­не из­вр­шу­ва­ње на кри­вич­но де­ло, но не­ма да го до­вр­ши, ќе се каз­ни за обид на кри­вич­но де­ло за кое спо­ред за­кон мо­же да се изре­че за­твор од пет го­ди­ни или по­те­шка каз­на, а за обид на дру­го кри­вич­но де­ло са­мо ко­га за­ко­нот изреч­но про­пи­шу­ва каз­ну­ва­ње и за обид“.

Ова се два­та чле­на со кои се об­ви­ну­ва­ат че­тво­ри­ца, ме­ѓу кои и ли­де­рот на опо­зи­ци­ја­та Зо­ран За­ев и по­ра­неш­ни­от раз­уз­на­вач Ве­ру­шев­ски, по ак­ци­ја­та „Пуч“. Клоп­че­то поч­на да се од­мо­ту­ва со твр­де­ње­то на За­ев де­ка по­се­ду­ва ком­про­ми­ти­рач­ки ма­те­ри­ја­ли за чле­но­ви на из­врш­на­та власт, за кои по­ве­ќе ме­се­ци нај­а­ву­ва де­ка ќе ги об­ја­ви. Тоа го по­вр­зу­ва­ше со не­го­ви­те ул­ти­ма­ту­ми за тех­нич­ка вла­да при оби­ди­те за над­ми­ну­ва­ње на по­ли­тич­ка­та кри­за ко­ја ја на­мет­на.

Це­ли­от слу­чај пре­диз­ви­ка ла­ви­на ре­ак­ции, пот­тик­на­ти, пред сѐ, од по­ли­тич­ки­те ана­ли­зи, дел со тол­ку­ва­ње на етич­ки­от мо­мент, но и со раз­лич­ни­те тол­ку­ва­ња на прав­ни­те ас­пе­кти.

Спо­ред обра­ќа­ње­то на пре­ми­е­рот Ни­ко­ла Гру­ев­ски, еден од осом­ни­че­ни­те, ли­де­рот на опо­зи­ци­ја­та Зо­ран За­ев, му пре­до­чил де­ка од стран­ска раз­уз­на­вач­ка служ­ба до­бил те­ле­фон­ски раз­го­во­ри од це­ли­от др­жа­вен врв, чле­но­ви на опо­зи­ци­ја­та, ме­ди­у­ми­те и дру­ги јав­ни лич­но­сти. При тоа, За­ев пре­нел не­кол­ку од раз­го­во­ри­те, по што Гру­ев­ски по­со­чи де­ка дел од нив би­ле точ­ни, дел де­лум­но точ­ни, а дел во­оп­што не­точ­ни. Но, фа­ктот де­ка дел од пре­не­се­ни­те ин­фор­ма­ции за раз­го­ва­ра­ни те­ми пре­ку те­ле­фон би­ле точ­ни, го за­па­ли цр­ве­но­то свет­ло.

Во од­нос на тоа да­ли пре­не­се­ни­те ин­фор­ма­ции би­ле де­лум­но или це­лос­но не­точ­ни, про­фе­со­рот Оли­вер Ан­до­нов, чи­е­што по­ле на ра­бо­та е ток­му без­бед­но­ста, по­со­чу­ва де­ка во та­кви слу­чаи мо­ра да се ин­си­сти­ра на автен­тич­ност на до­ка­зи­те.

– Пра­ша­ње­то е од ка­де тол­ка­ва си­гур­ност кај не­ко­го да сед­не кај пре­ми­ер на др­жа­ва и да по­ра­ча, на при­мер, „ако не се пов­ле­чеш, јас имам ин­фор­ма­ции и ќе те ур­нам“. Тре­ба да си или на­и­вен или ап­со­лут­но си­гу­рен. Но, во што мо­жеш да си тол­ку си­гу­рен, освен ако сам не си ги сни­мал. До­кол­ку не­кој друг му ги дал, од ка­де знае де­ка не се мон­ти­ра­ни за да го ди­скре­ди­ти­ра­ат? – пра­шу­ва Ан­до­нов.

До мо­мен­тот на за­тво­ра­ње на овој број на „Ре­пуб­ли­ка“, се­којд­нев­но се из­не­су­ваа но­ви де­та­ли. Та­ка и оби­дот за тол­ку­ва­ње на прав­ни­от ас­пект не мо­же­ше да би­де пот­полн. За­тоа Ан­до­нов по­со­чу­ва де­ка се­га са­мо ед­на ра­бо­та е јас­на – во де­но­ви­те што сле­ду­ва­ат ќе из­ле­гу­ва­ат мно­гу но­ви, но и мно­гу ма­ни­пу­ла­тив­ни ин­фор­ма­ции.

– Не сме ди­рект­но вклу­че­ни ни­ту во истра­га­та, ни­ту во по­ли­ци­ја­та, ни­ту кај из­вр­ши­те­ли­те на дејс­тво­то, ни­ту кај оште­те­ни­те, па не мо­же­ме да до­не­се­ме ре­ла­тив­но пра­ви­лен суд. Но, мо­же да ги ко­мен­ти­ра­ме за­кон­ски­те точ­ки во кои се вкр­сту­ва­ат проб­ле­ми­те – ве­ли Ан­до­нов.

Сѐ што е во етер се слу­ша

Сѐ што е во етер мо­же да го слуш­не кој би­ло, по­со­чу­ва Ан­до­нов. Во етер се по­драз­би­ра и те­ле­фон­ски раз­го­вор или средс­тва за ко­му­ни­ка­ци­ја. Ан­до­нов е на став де­ка во слу­ча­јов се ра­бо­ти иск­лу­чи­во за зло­у­по­тре­ба на сопс­тве­ни соз­на­ни­ја во лич­ни це­ли.

– Прис­лу­шу­ва­ње­то мо­же­ло да го из­вр­ши кој би­ло – хи­по­те­тич­ки не­ка е и при­ват­на аген­ци­ја во Ма­ке­до­ни­ја, не­ка не е стран­ска служ­ба. Не­кој сто­рил кри­вич­но де­ло, но мо­жел да го при­крие, да не го да­де во јав­ност. Но, ги дал на не­ко­го, кој са­кал да ги упо­тре­би за не­што. Ако се до­ка­же де­ка ги упо­тре­бу­вал сним­ки­те за не­што, се вра­ќа­ме на кри­вич­ни­те де­ла кои се из­вр­ше­ни – по­со­чу­ва Ан­до­нов.

По­го­лем проб­лем, спо­ред не­го, е до­кол­ку се до­ка­же де­ка ли­це­то што ги упо­тре­бу­ва­ло сним­ки­те, ги до­би­ло од стран­ска раз­уз­на­вач­ка служ­ба. То­гаш, пред сѐ, би се ба­ра­ле и етич­ки од­го­во­ри, а по­тоа и кри­вич­ни.

– Зо­што не­кој вле­гу­ва во со­ра­бо­тка со ко­ја би­ло стран­ска раз­уз­на­вач­ка служ­ба ко­ја да­ва ин­фор­ма­ции и ком­про­ми­ти­рач­ки ма­те­ри­ја­ли за но­си­те­ли на функ­ции? Тоа се пла­ќа. Мо­ра да има ли­чен ин­те­рес. Ма­те­ри­ја­лен, по­ли­тич­ки, мо­ра да по­стои дру­га зад­ни­на. За­тоа што ни­кој од стран­ски­те служ­би не да­ва за џа­бе. Ни­ка­ква ин­фор­ма­ци­ја од служ­ба не­ма да до­би­е­те ту­ку­та­ка. Или вед­наш ќе ба­ра про­ти­вус­лу­га во за­вис­ност од те­жи­на­та на ин­фор­ма­ци­ја­та, или да­ва за да се об­ја­ви, а служ­ба­та го знае ефе­ктот ка­ко про­ти­вус­лу­га. Или по ос­тва­ру­ва­ње­то на лич­на­та цел ќе се пре­зе­мат дејс­тва за ис­по­ра­чу­ва­ње на „це­на­та“. И ту­ка е етич­ки­от и лич­ни­от од­нос, да­ли жел­ба­та да се пре­зе­ме не­чие ме­сто е по­го­ле­ма од це­на­та за ис­по­ра­чу­ва­ње на ба­ра­но­то. Мо­јот став е де­ка се ра­бо­ти са­мо за зло­у­по­тре­ба на сопс­тве­ни соз­на­ни­ја во лич­ни це­ли – ана­ли­зи­ра Ан­до­нов.

Не­до­сти­га без­бед­нос­на кул­ту­ра

Ра­бо­та­та на раз­уз­на­вач­ки­те аген­ции е да прис­лу­шу­ва­ат, и тоа не е спор­но, ве­лат струч­ња­ци по без­бед­ност. Ни­ед­на др­жа­ва не е иму­на на тоа. Во зам­ка пад­наа и гер­ман­ска­та кан­це­лар­ка Ан­ге­ла Мер­кел, чиј­што те­ле­фон аме­ри­кан­ска­та НСА го „сни­ма­ла“ це­ла де­це­ни­ја, а во аме­ри­кан­ска­та јав­ност ла­ни се по­ја­ви сни­мен раз­го­вор на Ви­кто­ри­ја Ну­ланд, од ка­би­не­тот на Ба­рак Оба­ма, со аме­ри­кан­ски­от ам­ба­са­дор во Укра­и­на.

– Јас ве­лам, раз­уз­на­вач­ки­те служ­би по­сто­јат за тоа. Тоа им е ра­бо­та. Но, ра­бо­та­та е да­ли ние ка­ко Ма­ке­до­ни­ја ќе би­де­ме Ел До­ра­до за стран­ски­те раз­уз­на­ва­чи и зо­што тоа нам да ни се слу­чу­ва. Во ед­на та­ква со­стој­ба, мо­же­ме да ги об­ви­ну­ва­ме служ­би­те. Но, не за прис­лу­шу­ва­ње­то во етер, тоа за­ви­си од бу­џе­тот за за­штит­на­та опре­ма. По­го­лем би бил проб­ле­мот во фи­зич­ко­то и еле­ктрон­ско­то обез­бе­ду­ва­ње во об­је­кти­те. Да­ли не­кој има тол­ка­ва моќ да вле­зе во ка­би­нет на пре­тсе­да­тел, на пре­ми­ер, на ми­ни­стри, да по­ста­ви уре­ди за прис­лу­шу­ва­ње – во тој слу­чај не­кој би тре­ба­ло се­ри­оз­но да од­го­ва­ра за тоа – оце­ну­ва Ан­до­нов.

Про­фе­со­рот од Уни­вер­зи­те­тот МИТ по­со­чу­ва де­ка тех­нич­ки­те спо­соб­но­сти за прис­лу­шу­ва­ње се го­ле­ми, но и де­ка по­сто­јат на­чи­ни ка­ко се откри­ва­ат де­ло­ви­те од прис­луш­ни­те уре­ди.

– Пр­венс­тве­но, со го­ни­о­ме­три­ра­ње се пре­се­ку­ва, се по­пре­чу­ва прис­лу­шу­ва­ње­то. По­тоа, по­сто­јат уре­ди на опе­ра­тив­на­та тех­ни­ка кои точ­но по­ка­жу­ва­ат ка­де има ин­ста­ли­ран уред за прис­лу­шу­ва­ње. Уре­дот, се­пак, е по­тро­шу­вач, мал по­тро­шу­вач, но му тре­ба из­вор на енер­ги­ја, а во ва­кви слу­ча­е­ви не­ма ус­ло­ви не­кој се­кој втор ден да вле­гу­ва не­ка­де за да му ме­ну­ва ба­те­ри­ја – опи­шу­ва Ан­до­нов.

Тој го отво­ра пра­ша­ње­то и за без­бед­нос­на­та кул­ту­ра на лу­ѓе­то, би­ло да се функ­ци­о­не­ри или лу­ѓе чи­ја­што деј­ност е по­вр­за­на со функ­ци­о­ни­ра­ње­то на др­жав­ни­от апа­рат.

– Во прин­цип, нај­лес­но се прис­лу­шу­ва­ат лу­ѓе кои не­ма­ат без­бед­нос­на кул­ту­ра и во етер збо­ру­ва­ат сѐ и се­што, па и за др­жав­ни тај­ни. Од дру­га стра­на, мо­же да се збо­ру­ва и за без­бед­нос­на кул­ту­ра кај тие што ги упо­тре­би­ле сним­ки­те од прис­лу­шу­ва­ња­та. Ка­ко мо­же гра­ѓа­нин да доз­во­ли не­кој да му да­ва, да знае де­ка не­кој има ин­фор­ма­ции за без­бед­но­ста на оваа др­жа­ва, а тоа да се пре­мол­чи, да не се ка­же де­ка има проб­лем на опре­де­ле­но ме­сто. А, по­тоа по­ли­тич­ки­от дво­бој мо­же да про­дол­жи – се пра­шу­ва Ан­до­нов.

Клуч­но­то пра­ша­ње е што е сѐ доз­на­е­но пре­ку сни­ма­ња­та, да­ли се доз­на­е­ни др­жав­ни тај­ни, не за ко­рум­пи­ра­ност или ин­тим­ни при­ка­ски, ту­ку та­кви што би ѝ на­ште­ти­ле на др­жа­ва­та во це­ли­на.

– При та­кви­те прис­лу­шу­ва­ња не се ра­бо­ти са­мо за ин­тим­ни ра­бо­ти, за ко­рум­пи­ра­ност или за кри­ми­нал, мо­же­би се ра­бо­ти за др­жав­ни тај­ни. Ве­ли­ме мо­же­би би­деј­ќи не зна­е­ме што сѐ има. Мо­же­би се ра­бо­ти за др­жав­ни тај­ни. Не зна­е­ме да­ли не се раз­го­ва­ра­ло за стра­те­ги­ја­та во пре­го­во­ри­те со Гр­ци­ја или за из­ве­шта­јот за бор­бе­на­та го­тов­ност на ар­ми­ја­та во од­нос на мо­ра­лот. За по­е­ди­ни ра­бо­ти за за­гро­зу­ва­ње на без­бед­но­ста од ас­пект на, мо­же­би, ра­ди­ка­лиз­мот или, пак, дру­ги ас­пе­кти. Не зна­е­ме да­ли по­е­ди­ни ли­ца не се спо­ме­на­ти во кон­текст де­ка вр­шат не­при­ја­тел­ски дејс­тва кон Ре­пуб­ли­ка Ма­ке­до­ни­ја – прет­по­ста­ву­ва Ан­до­нов.

(Пишува: Наум Стоилковски
Текст објавен во 127. број на неделникот „Република“, 6.02.2015)

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.