Трпески: За коњите во МВР се шегувавме во владата

Да­ли при­ва­ти­за­ци­ја­та бе­ше пра­вед­на или не?
Трпески: Не­ма пра­вед­на при­ва­ти­за­ци­ја во све­тот. Има два мо­де­ла – ва­у­чер и оваа, слу­чај по слу­чај, ка­ква што се при­ме­ни кај нас. И ед­на­та и дру­га­та има­ат и сла­би и сил­ни стра­ни, но ни­ту ед­на не е пра­вед­на. Мно­гу­ми­на за­бо­ра­ва­ат де­ка при­ва­ти­за­ци­ја­та кај нас поч­на уште пред рас­па­дот на СФРЈ, со за­ко­нот на Ан­те Мар­ко­виќ. Пра­ктич­но, без па­ри, со кни­го­водс­тве­на гим­на­сти­ка, прет­при­ја­ти­ја­та ста­ну­ваа сопс­тве­ност на вра­бо­те­ни­те и на ра­ко­водс­тва­та. Кај нас око­лу 40 про­цен­ти од оп­штес­тве­на­та сопс­тве­ност пре­ми­на во нив­ни ра­це. По рас­па­дот на СФРЈ дел од ре­пуб­ли­ки­те го за­преа и го по­ни­шти­ја тоа. Кај нас се сме­та­ше де­ка тоа е не­у­став­но и се сме­та­ше ка­ко си­гур­ност да се при­фа­ти се­то тоа.

За­ко­нот за при­ва­ти­за­ци­ја бе­ше под­го­твен од екс­перт­ска­та вла­да. Јас бев про­фе­сор на Еко­ном­ски­от фа­кул­тет, ко­га дој­де Чен­то Ве­ља­нов­ски, еми­нен­тен струч­њак од ма­ке­дон­ско по­тек­ло од Ав­стра­ли­ја. Го пла­ќа­ше Европската Банка за Обнова и Развој за да соз­да­де мо­дел за при­ва­ти­за­ци­ја. Соз­да­де сту­ди­ја, ко­ја бе­ше пре­то­че­на во за­кон. Ја­не Ми­љо­ски бе­ше и во екс­перт­ска­та вла­да и во вла­да­та на Бран­ко Цр­вен­ков­ски, кој бе­ше за­дол­жен за при­ва­ти­за­ци­ја­та, а по­тоа бе­ше ми­ни­стер за фи­нан­сии.

Ка­ко про­фе­сор, на мо­де­ли­те на Ве­ља­нов­ски не мо­жам да им нај­дам за­бе­ле­шки, но клуч­на е при­ме­на­та. Ту­ка од си­те мо­де­ли најм­но­гу се иско­ри­сти­ја тие што се ви­ка­ат „откуп од ра­бот­ни­ци­те“ и „откуп од ме­на­џерс­тво­то“, ка­де што вле­зе и ова од Мар­ко­виќ. Но се слу­чи­ја ем­бар­го­то и санк­ци­и­те кон СРЈ. Во тоа „мен­ге­ме“ ужас­но ни беа по­треб­ни аранж­ма­ни со Меѓународниот Монетарен Фонд и со Свет­ска бан­ка. Без аранж­ма­ни со нив ни­кој не са­ка­ше да раз­го­ва­ра со нас, ни­ту за еден тан­кер на­фта. Од дру­га стра­на, ММФ и СБ при­ти­скаа за што по­бр­за при­ва­ти­за­ци­ја. Во тие окол­но­сти се спро­ве­ду­ва­ше при­ва­ти­за­ци­ја­та. Аген­ци­ја­та за при­ва­ти­за­ци­ја до­би­ва­ше за­да­ча од СБ на квар­тал­на ос­но­ва за опре­де­лен број прет­при­ја­ти­ја да се при­ва­ти­зи­ра­ат. Ина­ку ќе ги со­преа кре­ди­ти­те. И тие „тр­чаа“ по прет­при­ја­ти­ја да ја тур­ка­ат при­ва­ти­за­ци­ја­та, да ја транс­фор­ми­раа оп­штес­тве­на­та сопс­тве­ност, а ко­га не­што се пра­ви на­бр­зи­на, се пра­ват гре­шки.

По­сто­е­ше за­кон со кој ра­бот­ни­ци­те мо­жеа да ги про­да­дат ак­ци­и­те са­мо на ди­ре­кто­рот.
Трпески: Ап­со­лут­но, ту­ка има­ло зло­у­по­тре­би. Не знам да­ли вла­да­та мо­же­ла да го спре­чи тоа, но клуч­но бе­ше да се ис­пол­ни кри­те­ри­у­мот кон ММФ за да се при­ва­ти­зи­ра­ат опре­де­ле­ни­от број прет­при­ја­ти­ја. Тоа бе­ше глав­на­та цел и, ве­ро­јат­но, тие што тре­ба­ло да кон­тро­ли­ра­ат, прог­ле­ду­ва­ле низ пр­сти ако има­ло та­кви слу­чаи. А има­ло, зна­е­ме де­ка има­ло.

Ма­ке­до­ни­ја е во вр­вот на др­жа­ви што се из­воз­нич­ки на на­фта. По­точ­но, се ра­бо­ти за швер­цот. Се гле­да­ше ли на тоа ка­ко на еден вид „ле­гал­на“ зло­у­по­тре­ба за до­бро на др­жа­ва­та?
Трпески: Мо­ра да се има пред­вид вре­ме­то и си­те ем­бар­га во тоа вре­ме. Ср­би­ја бе­ше нај­го­ле­ми­от тр­гов­ски парт­нер. Се ра­бо­те­ше за пре­жи­ву­ва­ње. Во вла­да­та има­ше ко­ми­тет за­дол­жен за гас­не­ње по­жа­ри во тие си­ту­а­ции и свес­но се оде­ше во кр­ше­ње на ем­бар­го­то и во тр­го­ви­ја со се­вер­ни­от со­сед. Ду­ри и со зна­е­ње на ме­ѓу­на­род­ни­от фа­ктор. Тие зна­е­ја де­ка не­ма­ше да пре­жи­ве­е­ме без тие па­ри.

Но, ту­ка збо­ру­ва­ме за шверц на на­фта и на оруж­је.
Трпески: Тоа не се пра­ве­ше без зна­е­ња на од­дел­ни ми­ни­стри, ми­ни­стерс­тва. А има слу­чаи, се­га го­ле­ми биз­нис­ме­ни па­ри­те ги на­пра­ви­ја во тој пер­и­од. Во та­кви слу­чаи тре­ба со за­кон да се од­зе­ме тој имот или ви­со­ко да се ода­но­чи. А за та­кво не­што не­ма под­го­тве­ност. Во вес­ни­ци­те пи­шу­ва­ше де­ка Ма­ке­до­ни­ја е нај­го­лем из­воз­ник на ма­лин­ки, или на ба­кар, на при­мер. За швер­цот на на­фта, не знам.

Поч­наа игри­те, на при­мер ди­ре­кто­рот да го за­ло­жи имо­тот на прет­при­ја­ти­е­то за да зе­ме ли­чен кре­дит за да го отку­пи прет­при­ја­ти­е­то.
Трпески: Та­ков мо­дел по­сто­е­ше, не пра­веа не­што не­за­кон­ски. Но, спо­ред ме­не, за жал, во нај­го­лем број при­ва­ти­за­ци­ја­та се на­пра­ви со мо­де­лот на откуп на ме­на­џе­ри­те и тоа од по­стој­ни­те ме­на­џе­ри. Со тоа про­дол­жи са­мо­у­пра­ву­ва­ње­то, иста­та гар­ни­ту­ра оста­на ка­ко сопс­тве­ник на тие прет­при­ја­ти­ја. И не­кои од нив, се­га ус­пеш­ни лу­ѓе, ми се на­лу­ти­ја. Но иск­лу­чо­ци­те го по­твр­ду­ва­ат пра­ви­ло­то, ко­га са­мо мал дел од нив ус­пе­а­ја, а дру­ги­те про­пад­наа.

Кол­ку, пак, та­кви­от за­кон овоз­мо­жу­ва­ше на­мер­но де­ва­сти­ра­ње на прет­при­ја­ти­ја­та, а жр­тви, се­ка­ко, се вра­бо­те­ни­те, кои оста­ну­ва­ат на ули­ца без пла­та. Бе­вте ли свес­ни во вла­да­та?
Трпески: Во тоа вре­ме, ба­рем во мо­јот дел што го ра­бо­тев, не бе­ше мо­ја об­вр­ска и не се за­ни­ма­вав со тоа…

Чи­ја бе­ше об­вр­ска­та?
Трпески: На ми­ни­сте­рот за при­ва­ти­за­ци­ја и на ми­ни­сте­рот за еко­но­ми­ја. Има и ед­на дру­га ра­бо­та, а тоа е не­при­ја­тел­ски­от од­нос кон мож­ни­те стран­ски ин­ве­сти­то­ри. Ме­наџ­мен­тот се за­тво­ри. Се­га гле­да­те на­по­ри да се прив­ле­чат ин­ве­сти­то­ри. То­гаш и да дој­де­ше не­кој, на­и­ду­ва­ше на не­при­ја­тел­ски од­нос. Има­ше са­мо влез во не­кои атра­ктив­ни прет­при­ја­ти­ја, це­мен­тар­ни­ца­та, на при­мер, за ко­ја ако бев­ме па­мет­ни, не­ма­ше да ја про­да­де­ме.

За ди­рект­ни­те ин­ве­сти­ции по­стои ста­ти­сти­ка по го­ди­ни­те, но ин­те­рес­но е де­ка во тоа вре­ме на го­ле­мо се збо­ру­ва­ше за влез на авто­мо­бил­ска ин­ду­стри­ја, про­е­ктот „Ау­ди“.
Трпески: Јас не бев ди­рект­но ин­вол­ви­ран во тие пре­го­во­ри, то­гаш Та­ки Фи­ти, ми­ни­стер за фи­нан­сии, ка­ко и Ја­не Ми­љо­ски, беа ан­га­жи­ра­ни од вла­да­та. Кол­ку што пом­нам од ди­ску­си­и­те, „Ау­ди“ то­гаш по­ста­ви не­воз­мож­ни ус­ло­ви, кои ни­ед­на вла­да во све­тот не би ги при­фа­ти­ла.

Ус­ло­ву­ваа да се ку­пу­ва са­мо од „Ау­ди“ и од ни­ед­на дру­га ком­па­ни­ја, што авто­мат­ски нè до­ве­ду­ва во су­дир со Свет­ска­та тр­гов­ска ор­га­ни­за­ци­ја, а уште не бев­ме ни­ту член­ка. Тоа е са­мо еден при­мер. Да се во­ве­дат огром­ни ца­ри­ни, а не га­ран­ти­раа за про­из­водс­тво на одре­ден тип „ау­ди“ во Ма­ке­до­ни­ја, де­ка ќе се про­из­ве­ду­ва ту­ка.

Го збо­ру­вам тоа што се со­оп­шту­ва­ше на сед­ни­ци на вла­да­та. А, спо­ред тоа, не тре­ба­ше да се при­фа­ти, тоа е ко­ло­ни­ја­лен ста­тус од го­ле­ма ком­па­ни­ја над ед­на др­жа­ва. А ни­што не ве­ту­ваа. Тре­ба­ше да се на­пра­ви фа­бри­ка за да мон­ти­ра­ат де­ло­ви. Тоа бе­ше ка­жа­но на сед­ни­ца на вла­да­та и со тоа ни­кој не мо­же­ше да се сог­ла­си.

Ко­га сме кај стран­ски­те ин­ве­сти­ции, ќе го ка­жам и след­но­во. Се срет­нав со прет­став­ни­ци на ед­на го­ле­ма и поз­на­та ком­па­ни­ја од Изра­ел, кои са­каа да го зе­мат под кон­це­си­ја скоп­ски­от ае­ро­дром. Ве­ту­ваа де­ка Скоп­је ќе го на­пра­ват цен­тар за си­те ле­то­ви од Изра­ел до си­те европ­ски гра­до­ви. Но, кли­ма­та то­гаш бе­ше во сти­лот „ка­ко ед­но до­бро што го има Ма­ке­до­ни­ја се­га да го да­ва под кон­це­си­ја?“ Зна­чи, мо­ра да се има пред­вид вре­ме­то, тре­ба­ше да со­зрее во оп­шта­та свест не са­мо кај вла­да­та и кај по­ли­ти­ча­ри­те, ту­ку и кај на­ро­дот, де­ка тоа мо­же да би­де и ко­рис­но, ка­ко што се по­ка­жу­ва се­га… а тоа мо­же­ше да се на­пра­ви пред 15 го­ди­ни.

Ин­те­рес­ни и спе­ци­фич­ни се јав­ни­те на­ба­вки. Од ко­њи и очи­ла, умет­нич­ки сли­ки, во­зи­ла и комп­ју­тер­ски соф­тве­ри, до пре­ска­пи ме­ди­цин­ски ма­те­ри­ја­ли и дру­ги на­ба­вки.
Трпески: Од по­зи­ци­и­те што сум ги имал во вла­да­та, ми­ни­стер без ре­сор, по­тоа пот­пре­тсе­да­тел на вла­да, ни­ту сум пра­вел, ни­ту сум мо­жел да пра­вам на­ба­вки. До­ку­мен­ти­те за на­ба­вки не одат од ми­ни­стерс­тва­та до вла­да. Знам де­ка има­ше по­ве­ќе ше­ги, осо­бе­но на па­у­зи­те на вла­ди­ни­те сед­ни­ци се ше­гу­вав­ме со ми­ни­сте­рот за вна­треш­ни ра­бо­ти за на­ба­вка­та на ко­њи­те. Но, за не­кои зло­у­по­тре­би не ста­ну­ва­ло збор.

Спе­ци­фич­на е на­ба­вка­та на те­ле­фон­ска­та цен­тра­ла „те­шка“ око­лу 400.000 гер­ман­ски мар­ки, а ни­кој не ја ви­дел.
Трпески: За те­ле­фон­ска цен­тра­ла? Не знам за тоа…

Не се ди­ску­ти­ра­ло на сед­ни­ца на вла­да­та?
Трпески: Не се се­ќа­вам, тоа не­кое ми­ни­стерс­тво ја на­ба­ви­ло?

Ште­де­ње­то во Ма­ке­до­ни­ја се по­вр­зу­ва со афе­ра­та „Пи­ра­ми­дал­ни ште­дил­ни­ци“. Кол­ку ТАТ бе­ше те­ма во вла­да­та, кол­ку ТАТ бе­ше не­што за што се зна­е­ше и се „игра­ше“ со не­го?
Трпески: Пи­ра­ми­дал­но­то ште­де­ње го има­ше во си­те зем­ји во тран­зи­ци­ја. И тоа е нај­го­ле­ма­та гре­шка на Светската Банка, би­деј­ќи тие го фор­си­раа тоа и ин­си­сти­раа – да се фор­ми­ра­ат бан­ки со мал цен­зус, па во фор­ми­ра­ње­то на овие бан­ки во зем­ји­те во тран­зи­ции вле­зе го­лем шпе­ку­ла­ти­вен ка­пи­тал од за­па­дот. Пи­ра­ми­дал­но ште­де­ње има и де­не­ска на за­па­дот, не е иск­лу­чок.

Суб­је­ктив­ни­те окол­но­сти што до­ве­доа да се по­ја­ви еден та­ков „ди­но­са­у­рус“ кај ште­дил­ни­ци­те е доц­но­то фор­ми­ра­ње на су­пер­ви­зи­ја­та во НБРМ – ко­ја има зна­е­ње да открие на вре­ме што се слу­чу­ва. Се­га ќе ви откри­јам. То­гаш­ни­от ди­ре­ктор на Сто­пан­ска бан­ка – Би­то­ла на два­па­ти до­а­ѓа­ше кај ме­не и ве­ле­ше де­ка е не­воз­мож­но тоа што се слу­чу­ва во Би­то­ла, ед­на ште­дил­ни­ца пре­ку ноќ да по­рас­не по­го­ле­ма од бан­ка­та. Ту­ка има не­што гни­ло. Јас оти­дов кај то­гаш­ни­от гу­вер­нер и му го пре­не­сов раз­го­во­рот. Но тој ми ги из­ва­ди до­ку­мен­ти­те и ми ре­че де­ка не­ма поз­дра­ва ште­дил­ни­ца. Си­те кре­ди­ти беа по­кри­е­ни со де­виз­ни де­по­зи­ти. Зна­чи, НБРМ во тоа вре­ме не мо­же­ше да открие де­ка се во­ди двој­но кни­го­водс­тво. Ед­на за НБРМ, ка­де што се при­ка­жу­ва мно­гу уба­ва сли­ка за здра­ва ште­дил­ни­ца, и дру­го, фа­ктич­ко кни­го­водс­тво. И по­тоа поч­на да се раз­мо­ту­ва клоп­че­то.

Отка­ко из­би афе­ра­та, за тоа има­ше го­ле­ми ди­ску­сии во вла­да­та. Пре­ми­е­рот (Бран­ко Цр­вен­ков­ски) по­ба­ра ако не­кој има ште­ден влог во ТАТ вед­наш да си под­не­се оста­вка. Гу­вер­не­рот му го до­нел спи­со­кот на тие од вла­да­та што има­ле штед­ни вло­го­ви. И та­му сто­е­ше „Љу­бе Тр­пе­ски – 700 гер­ман­ски мар­ки“. Си по­мис­лив, мож­но ли е со­пру­га­та да ста­ви­ла во мое име? Ми се скра­ти жи­во­тот што ќе ре­чат, чо­ве­кот за­дол­жен за бан­карс­тво­то во вла­да­та ште­ди во ТАТ? Но, по­тоа се по­ка­жа де­ка ста­ну­ва збор за еден ин­же­нер од скоп­ско Та­вта­ли­џе со исто име…

Но, се по­со­чу­ваа мно­гу функ­ци­о­не­ри и ми­ни­сте­ри што ште­де­ле во ТАТ и кои на­вре­ме ги изв­лек­ле па­ри­те од та­му. Се ди­ску­ти­ра­ше ли по­тоа?
Трпески: По­тоа јас оти­дов во НБРМ, но ги имав спи­со­ци­те на си­те ште­да­чи во ТАТ. Не срет­нав ми­ни­стер­ско име. Срет­нав са­мо еден до­бар дел ви­со­ки до­сто­инс­тве­ни­ци на цр­ква­та со го­ле­ми су­ми па­ри.

Ни­е­ден од вла­ста?
Трпески: Јас не срет­нав, не­ма­ше на спи­со­ци­те.

Разговараше: Наум Стоилковски
Фото: Игор Ангеловски
(Интервјуто со Љубе Трпески е објавено во 114. број на неделникот Република, 7.11.2014)

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.