Цели шест години алијансата ја тера истата прикаска. И по толку време, „лошото дете“ Грција, кое е домашен миленик во две семејства – НАТО и ЕУ, непречено го тера својот инает, за жал, истовремено играјќи си со нашата иднина. Или не е до Атина, некој поголем треба да ѝ го дозволи тоа на државата, која е еден од минорните учесници во мисиите, земја од која дури и Македонија имаше повеќе војници во Авганистан, а која во Ирак воопшто и немаше војска…
Не случајно, половина година пред самитот во Кардиф, алијансата преку својот прв човек побрза превентивно да соопшти дека нема да има проширување. Не дека некој мислеше дека ќе има, но надежта во правдата и во заслуженото последна умира. Сите забораваат и дека НАТО не е ЕУ. За случувањата во алијансата Македонија има „црно на бело“ напишано од Меѓународниот суд на правдата во Хаг, кој јасно и гласно пресуди дека Грција ги прекршила интернационалните норми и потпишаната Привремена спогодба и тоа токму со нашата блокада за влез во овој воено-политички сојуз. Очигледно е дека по јавната промоција на двојните и на тројните аршини, оваа одлука на најмеродавното светско судско тело не допре и до челниците на НАТО, но нам ни останува барем моралната сатисфакција, потврда дека сме во право и документ дека некој ги злоупотребува принципите на дејствување на овие организации, кои, можеби, и не претпоставувале дека земја-членка ќе има толку ниски страсти во себе.
Сериозните проблеми со кои се соочува алијансата не дозволија во Њупорт да се спомене проширувањето, освен, во форма на најава или, познатото, константно тапкање по рамо, кое стана дел од стандардната тактика и доктрина на НАТО. Русија на едната и исламистите на другата страна се голем залак и за алијансата, која собирот го посвети на овие два проблема, се разбира, повеќе на првиот и поконкретен. Со исламистите некако и ќе се разберат…
Увертира на Њупорт беше Берлин. Само една недела пред самитот, исто така, в четврток, големите сили и организации заедно – ЕУ и НАТО, и двете не случајно стационирани во Брисел, решија да работат на пријателското убедување и ветувања за регионот познат како Западен Балкан. За, не дај Боже, на некоја од овие екссоцијалистички земји, да не ѝ текне да се сврти кон и не толку стариот сојузник – Москва. Симултаната канонада на двете асоцијации за една недела ја смени адресата и од Германија се префрли во Велс, каде што ветувањата и односот кон истите тие земји во пакет, онака војнички, и не беа толку топли и срдечни, но пораките беа исти. Освен што во Њупорт, Барак Обама ѝ намигна на Колинда Грабар Китановиќ. Истата сексуална конотација во Берлин беше невозможна, на говорницата до Меркел беше Еди Рама.
Грешка, порака до Грција или перфидна игра на НАТО?
Еден единствен акт во Њупорт, барем за момент, ги одоброволи граѓаните и ги „наполни батериите“ на Македонците. Случајно или не, но шефот на дипломатијата, на сесијата посветена на Авганистан, беше најавен како „министер за надворешни работи на Република Македонија“.
Овој чин наиде на сеопшто одобрување во Македонија, паралелно со голем изблик на гнев кај Грција, која испрати и протестна нота до своите сојузници за ваквото „неодговорно“ однесување и грешење.
Прашањето, кое, реално, се поставува е – за што се работеше во оваа „грешка“ на НАТО? Дел од познавачите на состојбите велат дека алијансата, повеќе како воена отколку политичка организација и сојуз, многу внимава на вакви моменти и никогаш не греши, особено за деликатни прашања. Други велат дека ова е обична, нормална грешка на протоколот, едноставен пропуст.
Според првите, ова е добро смислен начин за доставување порака на адреса на Грција, но и чин што може многу лесно да се оправда со наједноставното објаснување, дека се работело за најобична грешка на протоколот. Од друга страна, наспроти моментниот гнев на Атина, кој ќе заврши со едно писмено извинување на алијансата, кое никој никогаш и нема да го види, е ефектот на зборовите на најавувачот врз Македонија. Сторијата завршува многу едноставно – вашата и така не многу активна членка, која следните децении ќе се вади на моментот дека има економска криза со која мора да се соочи, а беше неактивна и кога ја немаше, ќе се смири со едно „строго доверливо“ писмо на извинување. Истовремено, земјата што цели шест години не е дел од сојузот поради банална и уникатна причина, е задоволна што и покрај немањето резултати условени од истата ендемска причина, барем, надвор од сите можни очекувања, го чула своето уставно име на официјална сесија на НАТО! А тоа, не случајно, преку вестите го слушнале и сите нејзини граѓани, на кои за момент им се наполнило срцето. Гледано од страна, и Езоп би се засрамил од оваа верзија и олицетворение на современата басна за ситиот волк…
Македонската опозицијата не ја менува матрицата, само зборовите
Македонија во оваа прикаска за самитот влезе без никакви очекувања, иако ѝ претходеа оптимистичките предвидувања на дел од познавачите на состојбите, кои осврнувајќи се на глобалните политички рамки и на кризата со Украина, како и на исполнетите услови уште од 2008 година, прогнозираа позитивни случувања за државата. Но и тоа беше на неколку месеци пред собирот на алијансата, за истите тие уште одамна да спласнат и да исчезнат по зачестените негирања од седиштето во Брисел дека воопшто ќе стане збор за проширување.
Во меѓувреме, во очекување и голема надеж за негативен извештај на Филе за напредокот на Македонија, чин што многу би им помогнал за излез од безидејната пат-позиција, опозицијата му се израдува и на Велс. Настрана што задоцнија цели четири дена по завршувањето на самитот во Њупорт, но доблесните македонски опозиционери не ја пропуштија можноста за уште едно оценување на нивните политички опоненти, без разлика што вака ги „закопуваат“ и сопствената земја и нејзините достигнувања.
Проблемот во доцнењето на реакцијата за Њупорт е многу леснообјаснив. Самитот заврши на 5 септември, односно в петок. Поради осми септември, Денот на независноста, следуваше продолжен викенд, три слободни дена, кои намачената опозиција не можеше да ги пропушти, па замина некаде да се одмори од работата. Потоа со нови сили и добра стратегија, „само“ четири дена по заклучоците на алијансата, излегоа и преку својот најизвикан градоначалник, соопштија дека името веќе не е проблем за Македонија во НАТО, сега имало цели 113 проблеми. Настрана што сите очекуваа дека градоначалникот ќе објави нов проект за неговата општина, но тој во недостиг на нешто такво, излезе и зборуваше за алијансата. А, можеби, општината е збратимена со Брисел, иако досега се знаеше само за Шевченкиевскиот реон на државната администрација на Киев и за пет други помали општини…
Како и да е, истиот тој министер, кој, според Андреј Жерновски, инсистирал и се молел по своите колеги „спорот со името да биде единствена пречка за нашето полноправно членство во НАТО, за што молел во конечниот документ да остане непроменет заклучокот за приемот на Македонија во НАТО од Букурешт!?“, реално и надвор од сценаријата, на говорницата во Њупорт им порача на своите колеги: „Одлични вести се што денес Македонија не чувствува закана од ниту еден од соседите, а истото важи и во обратен правец. Дотолку повеќе, дејствуваме заедно во промоција на мирот, соработката и на владеењето на правото. Но принципи – како што се владеење на правото, мирно решавање конфликти, право на самоопределување – за да ја задржат својата моќ, треба да важат и за моќните и за помалку моќните и за тие во клубот и за тие надвор. Инаку, не се принципи“, изјави Никола Попоски. Коментарот неизбежно би бил идентичен и пред некоја од селските кооперации и во кафе-читалница, т.е. дека некој овде „сипува песок во сојузничката оска“.
Толку за принципите и за држењето на националниот став и единство, кој некој постојано, како по правило, го урива. Вистинскиот проблем лежи во фактот што никој и не очекуваше вакво нешто од опозицијата, особено по шест години од Букурешт, кој привремено го запечати членството на државата во НАТО, по што следуваше и пресудата на Хаг. Сѐ што е надвор од ова само ја потврдува прикаската на јужниот сосед, кој веќе една година на сите страни „труби“ дека проблем за преговорите со ЕУ не е името, туку божемниот недостиг од демократија и владеење на правото. Сега истото го слушаме и за НАТО, но не од Атина, туку од еден друг центар.
Гледано отстрана, пак, основното што треба да се каже е дали тие, кога би биле на власт, би го смениле името, реалниот и единствен проблем за прогрес во интеграциите во двете „братски“ организации. И тука аналитичките центри беа под очекувањата. Според последната анкета на „Социетас цивилис“, Институтот Охрид и МИМ од април годинава, 77 проценти од Македонците во државата застанаа против влез во ЕУ и во НАТО доколку цената за тоа е каква било отстапка во името. На одредени адреси, сепак, пораката не пристигна…
Никовски: НАТО нè условува со преименување
НАТО го гази кажаното токму поради Македонија, вели поранешниот амбасадор и државен секретар во МНР, Ристо Никовски, според кој ние сме причината што пред четири години алијансата излажа дека лисабонскиот самит е последен без проширување. Поради нас ги менуваат и правилата на игра, вели Никовски.
Никовски: Самитот на НАТО во Њупорт, Велс, дефинитивно, покажа дека вратите на алијансата за нас се ширум – затворени. Пораката е повеќе од јасна: нема прием на Македонија сѐ додека таа не се преименува. Имплицитно, тоа значи дека како Македонци не можеме да сметаме на членство, а дали сме заинтересирани како разнебитен народ да го вееме знамето на алијансата, треба самите да решиме.
Зошто е така? Ова е трет самит на кој немаше проширување. А Хилари Клинтон, како државна секретарка, од Лисабон (2010) јавно порача дека е тоа последен самит без проширување. Следуваа Чикаго и, сега, Њупорт и – ништо! Не треба да имаме никакво сомневање дека ветувањето не се исполни токму поради Македонија! Алијансата не може да си дозволи да ја стави на дневен ред оваа точка без да биде примена Македонија. А, за Вашингтон, тој чин не доаѓа предвид бидејќи штом ќе влеземе во НАТО, макар со референцата, завршува приказната со нашето преименување! Ќе бидеме внатре и никој нема да може да си игра со нашето име или со идентитетот на македонскиот народ. Затоа, во Букурешт (2008) беше поставена блокадата за наш прием филувана со уцена и ултиматум – прво името, потоа членство.
Во Букурешт, на флагрантен начин беше игнориран меѓународниот правен поредок со непочитување на Привремената спогодба со која Грција се обврза да не го попречува нашиот прием, вели Никовски, според кого следуваше нов, уште пожежок костен: брилијантната хашка пресуда со која Грција беше осудена токму поради однесувањето во Букурешт.
Никовски: Ниту НАТО, ниту САД формално ја прифаќаат пресудата, меѓутоа таа им паѓа исклучително тешко. Постојано им виси како Дамоклов меч над главата на сите суштински фактори во Вашингтон, Брисел, Париз, Берлин… И, какво било активирање на нашето зачленување, без прием, за сите нив би значело повторување на злосторството!
За целосно да го избегнат тој ризик, во Њупорт ја променија дури и процедурата за прием на нови членки. Решија дека за Црна Гора ќе решаваат министрите за надворешни работи на алијансата! А, освен Македонија, Црна Гора е единствено подготвена за прием. Така, приемот, кој досега според многу работи беше најважен и најсвечен чин, нема да биде тема на самит! Вака, на мала врата, без да се споменува Македонија, ќе избегнат ново резилење со повторување на крајно нелегалните дејства преку кои ја третираат нашата земја, барем од 2008 година.
За ексамбасадорот, употребата на уставното име при претставувањето на министерот Попоски е само грешка на протоколот, која, реално, малку го наполни македонското его, но, уште поважно, по реакцијата го покажа и вистинското, грдо лице на јужниот сосед.
Никовски: Најавата на Попоски, во Њупорт, како „министер за надворешни работи на Македонија“, беше само неизбежна протоколарна грешка. Според личното искуство, најавувачот нема листа на учесници туку секој нов гостин му кажува кој е и што е. Така, и Попоски му кажа и овој тоа гласно го повтори. Значи, зад тоа апсолутно нема никаква политичка конотација, освен што малку нѐ расположи нас, а на југот го крена нивото на хистерија, кое е постојано на високо ниво кога сме ние во прашање. И тоа е добро: нека се види и кои се, и какви се.
Никовски останува на ставот дека Грција не е главниот проблем на Македонија, односно дека тоа нејзино однесување не може да помине без одобрување на најголемата воена сила во алијансата, која може да стави крај на ваквиот каприц на Атина.
Никовски: Да повториме и сега: Грција не е таа што нѐ спречува за влез во НАТО. Доколку САД сметаат дека треба да бидеме примени со референцата, тоа ќе се случи за сосема кус рок. Пресвртот во Букурешт (2008), кога место прием на Македонија, за што немаше никаква легална пречка, добивме блокада, уцена и ултиматум, не го наметна Атина. Таа може да манипулира, да бара солидарност или да стави и вето (што таму не беше случај) ама не може да ја менува политиката на алијансата, што, фактички, тогаш и се случи. Новата политика кон Македонија можеа да ја формулираат само САД. Никој друг, ниту сите други заедно. Така функционира НАТО. Се знае газдата. Да ја поставиме тезата и обратно, еве нека беше Грција творец на новата политика. Дали можеше да помине без благослов на САД? Ако таа не се вклопуваше во регионалните интереси на Вашингтон, дали ќе беше усвоена? Одговорот нека го дадат читателите.
(Пишува: Љупчо Цветановски
(Текст објавен во 106. број на неделникот „Република“, 12.09.2014)
Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.


