Абдула Сидран: Не пишувам филмски сценарија за да стојат во фиока

Ака­де­мик Аб­ду­ла Си­дран е автор на бо­гат по­ет­ски опус во кој зна­чај­но ме­сто има­ат сти­хоз­бир­ки­те „Са­ра­ев­ска збир­ка“, „Бо­лест од ду­ша­та“ и „Пес­ни по вој­на­та“. До­бит­ник е на по­ве­ќе кни­жев­ни приз­на­ни­ја во Бос­на и Хер­це­го­ви­на и во све­тот. Еден е од најз­на­чај­ни­те со­вре­ме­ни филм­ски сце­на­ри­сти, а нај­поз­нат е по сце­на­ри­ја­та за фил­мо­ви­те „Се се­ќа­ваш ли До­ли Бел“ и „Та­тко на служ­бен пат“ во ре­жи­ја на Емир Ку­сту­ри­ца. Си­дран де­но­ви­ве бе­ше прог­ла­сен за по­че­сен по­ет на Скоп­је и при при­ма­ње­то на на­гра­да­та се заб­ла­го­да­ри што во Ма­ке­до­ни­ја е ви­де­на и пре­поз­на­е­на не­го­ва­та по­е­зи­ја.

- Ние се поз­на­вав­ме мно­гу по­до­бро пред вој­ни­те во 90-ите го­ди­ни на ми­на­ти­от век и по­ве­ќе зна­ев­ме ед­ни за дру­ги. Тие вр­ски се иски­на­ти и е мно­гу ва­жен се­кој обид да се об­но­ват. Во тоа го гле­дам и нај­го­ле­мо­то зна­че­ње што сум ту­ка и што мо­ја­та кни­га ов­де нај­де свој пре­ве­ду­вач и свои чи­та­те­ли – ве­ли Си­дран.

Пре­ве­ду­ва­ње­то е те­шка и ма­ко­трп­на ра­бо­та и тој мно­гу ја це­ни.

- Зна­чај­но е и што се по­све­ту­ва вни­ма­ние на важ­но­ста на пре­ве­ду­вач­ка­та ра­бо­та. Во ни­ед­на на­ша др­жа­ва пре­ве­ду­ва­чи­те не се со­од­вет­но ува­же­ни и сти­у­му­ли­ра­ни и нив­на­та ра­бо­та е се­ко­гаш чист ен­ту­зи­ја­зам, љу­бов, за­нес, при­ја­телс­тво, иде­ја. Тие го жр­тву­ва­ат сво­е­то вре­ме и та­лент за не­чиј збор и не­чие чув­ство да му ги пре­не­сат на друг – ни из­ја­ви Си­дран.

По си­те до­бри ра­бо­ти што ги на­пра­вил во фил­мот, во мо­мен­тов ве­ќе не пи­шу­ва.

- Не пи­шу­вам филм­ски сце­на­ри­ја за да сто­јат во фи­о­ка, ту­ку ако се по­ја­ви се­ри­о­зен про­ду­цент, кој ќе га­ран­ти­ра ре­а­ли­за­ци­ја. По вој­на­та не ми се по­ја­ви ни­е­ден, та­ка што во фи­о­ка имам три сце­на­ри­ја, а не­мам ни мал­ку вол­ја да ја пол­нам со но­ви. И го­ди­ни­те се ту­ка, чо­век ве­ќе не­ма си­ла за круп­ни ра­бо­ти.

Но за­тоа пи­шу­ва по­е­зи­ја.

- По­е­зи­ја­та се пи­шу­ва са­ма­та. Јас тоа ни­ко­гаш не го сме­тав за ра­бо­та. Таа са­ма­та се пи­шу­ва, јас сум ту­ка ка­ко не­кој ме­ди­ум, кој тоа тех­нич­ки го бе­ле­жи, а таа ме­та­фи­зич­ки се слу­чу­ва над на­ши­те гла­ви и ја уло­ву­вам… – об­јас­ну­ва Си­дран, кој че­сто пре­сто­ју­ва во бо­сан­ски­от град Те­шањ за да тво­ри ко­га, ка­ко што ре­че, му пре­чи ме­те­жот во Са­ра­е­во.

Ка­ко што и са­ми­от автор ве­ли, по вој­на­та мно­гу се од­да­ле­чив­ме, но, се­пак, раз­ме­ну­ва­ме ин­фор­ма­ции, а и тие не­ко­гаш са­ми до­пи­ра­ат до нас. Ка­ко бом­ба одек­на ве­ста де­ка Аб­ду­ла Си­дран и Емир Ку­сту­ри­ца, кои беа не­по­бед­лив тан­дем во филм­ска­та умет­ност, се ска­ра­ле.

- Раз­ли­ки­те ме­ѓу нас се не­по­мир­ли­ви – ве­ли Си­дран об­јас­ну­вај­ќи за­што не­ма да би­де сни­мен „Прв­пат со та­тко ми на из­бо­ри“, кој е пос­ле­ден дел од три­ло­ги­ја­та фил­мо­ви „Се се­ќа­ваш ли До­ли Бел“ и „Та­тко на служ­бен пат“, кои ги ре­жи­ра­ше Ку­сту­ри­ца спо­ред не­го­во сце­на­рио.

- Емир Ку­сту­ри­ца не са­ка­ше да ја ра­бо­ти тре­та­та филм­ска при­каз­на од тој цик­лус. Ни­ко­гаш  ни­ту еден оп­штес­твен, па ни др­жа­вен ин­стру­мент не ре­че да го тур­не­ме ова – ре­че Си­дран и до­да­де де­ка и во Цр­на Го­ра не­го­ва­та по­ну­да по­ми­на­ла ло­шо.

Го­во­реј­ќи за сво­и­те пос­лед­ни сред­би со Ку­сту­ри­ца, тој ре­че де­ка из­вес­но вре­ме се гле­да­ле, но се­га не­ма­ат ни­ка­ков кон­такт по­ра­ди не­по­мир­ли­ви­те раз­ли­ки во тол­ку­ва­ње­то на со­вре­ме­на­та, не­о­дам­неш­на исто­ри­ја.

- Ми беа дра­ги тие де­ло­ви што беа лич­ни од кни­га­та што ја на­пи­ша со свои се­ќа­ва­ња. Но, сè што е по­ли­тич­ко пре­ра­ска­жу­ва­ње на на­ста­ни­те, не ми се до­па­ѓа и мо­рав­ме да се ка­ра­ме – зак­лу­чу­ва Си­дран. – Ќе ви ка­жам са­мо де­ка се оби­дов да раз­го­ва­рам со не­го и де­ка разг­ло­бив­ме мно­гу го­ле­ми те­ми, кои го од­бе­ле­жаа на­ши­от жи­вот, и де­ка ре­чи­си во ни­што не ус­пе­ав­ме да се сог­ла­си­ме. Тоа што за ме­не е при­чи­на, за не­го е пос­ле­ди­ца. Тој од­нос при­род­но оду­ми­ра – ре­че Си­дран наг­ла­су­вај­ќи де­ка, се­пак, ни­ко­гаш не­ма да за­бо­ра­ви де­ка ток­му Ку­сту­ри­ца му ја пла­тил опе­ра­ци­ја­та на око­то ко­га не­мал па­ри за тоа.

Тие што го зна­ат, ве­лат де­ка е мно­гу ве­сел, друш­твен чо­век, кој са­ка да се за­ба­ву­ва…

- Ех да знам по што ќе ме па­ме­тат ме­не: по тоа што го на­пи­шав или по си­те тие глу­по­сти што ги на­пра­вив! – ве­ли при­се­ту­вај­ќи се на лу­до­ри­и­те, чиј­што про­та­го­нист бил са­ми­от, ко­га на шан­к во за­греп­ски­от те­а­тар ИТД по­ба­рал од кел­не­рот гај­ба пи­во, па ко­га се ка­чил на неа, на­ра­чал ви­ски; или ко­га низ Пу­ла ше­тал со ту­ѓи чев­ли, по­го­ле­ми за не­кол­ку бро­е­ви, би­деј­ќи сво­и­те ги оста­вил во ка­фе­а­на за­тоа што, спо­ред мус­ли­ман­ски­от оби­чај, се­ко­гаш ги соб­ле­ку­вал чев­ли­те до­де­ка се­дел да ја­де и да пие со друш­тво, а по по­се­та­та на то­а­лет ве­ќе не зна­ел на ко­ја ма­са се­ди.

Ин­те­ре­сен е и за­ба­вен, но поз­нат е и по не­го­ви­те анег­до­ти. Та­ка ед­но из­да­ние на пул­ски­от са­ем на кни­га­та оста­на за­па­ме­те­но ток­му по не­го­ви­те анег­до­ти, но и по остра­та ви­ви­сек­ци­ја на оп­штес­тве­но-по­ли­тич­ки­те со­стој­би на овие про­сто­ри, кои ги иска­жа на сво­и­те сред­би со пуб­ли­ка­та.

- Кој и да ме пра­ша за со­жи­во­тот, јас го ис­пра­ќам во „со­ку­рац“. Лу­ѓе­то жи­ве­ат, а не со­жи­ве­ат. Со­жи­во­тот е атен­тат на жи­во­тот, ос­по­ру­ва­ње на жи­во­тот, не­што што дој­де со на­ци­о­на­ли­стич­ки­те пар­тии, че­кор до апарт­хеј­дот – ве­ли Си­дран го­во­реј­ќи за бо­сан­ска­та пос­тво­е­на со­стој­ба во ко­ја лу­ѓе­то се нај­доа во су­дир на иден­ти­те­ти, со кој прет­ход­но не се за­ни­ма­ва­ле, ту­ку нор­мал­но жи­ве­е­ле во ху­ма­на рам­но­те­жа со са­ми­те се­бе и со дру­ги­те.

Не­го­ва­та кни­га „Откуп на су­ро­ва ко­жа“ прет­ста­ву­ва би­о­гра­фи­ја на ед­на це­ла епо­ха. Во неа Си­дран обра­бо­ту­ва мно­гу по­ли­тич­ки и оп­штес­тве­ни пра­ша­ња, кои се акту­ел­ни и де­нес: во­е­ни­те зло­сторс­тва, ло­го­ри­те, ди­кта­ту­ра­та, ве­ра­та, жр­тви­те на ре­жи­мот…

- Сфа­тив де­ка имам врат ко­га поч­наа да ме да­ват. Го осве­стив сво­јот мус­ли­ман­ски иден­ти­тет ду­ри ко­га поч­на вој­на­та – ве­ли Си­дран.

Во мла­до­ста бил и по­ет и ва­га­бонт. Ве­ли де­ка до­бро се се­ќа­ва на пр­ва­та пес­на што ја на­пи­шал и до­да­ва де­ка тоа би­ло вре­ме на не­го­во­то пр­во вљу­бу­ва­ње.

- Тоа бе­ше мо­ја тре­та „пр­ва љу­бов“. Тре­ба со­се­ма глас­но да се ка­же де­ка фе­но­ме­нот на вљу­бу­ва­ње во­оп­што не е оме­ѓен со во­зра­ста. Јас бев вљу­бен и ко­га имав три го­ди­ни, а нор­мал­но е да се би­де вљу­бен и во че­твр­то од­де­ле­ние. Кој мис­ли по­и­на­ку, тој не знае да мис­ли или ду­ша­та му е су­ва. Пр­ва­та пес­на на на­пи­шав ко­га бев вљу­бев во Ај­ша М. Та­тко ѝ бе­ше фуд­ба­лер и таа бе­ше мно­гу ви­со­ка, на та­тко ѝ, но тоа не бе­ше важ­но во тоа вре­ме. Имав 14 го­ди­ни и бев це­лос­но све­сен де­ка таа ми зна­чи не­што по­ве­ќе. Низ на­ша­та ули­ца мо­жеа да по­ми­нат ми­ли­он де­вој­чи­ња, но јас се чув­ству­вав по­и­на­ку ко­га таа сле­гу­ва­ше и по­ми­ну­ва­ше. Та­ка еден ден во се­бе из­го­во­рив не­што, а тоа не­што гла­се­ше ва­ка: „Таа по­ми­на. Јас са­мо ја на­вед­нав гла­ва­та. Ко­га се вра­ќа­ше не ја ви­дов по­ра­ди сол­зи­те в очи“. Тоа бе­ше мо­ја­та пр­ва пес­на. И ко­га Ре­шад Ха­дро­виќ во гим­на­зи­ја­та го поч­на гим­на­зи­ски­от вес­ник „По­лет“, би­деј­ќи уба­во пи­шу­вав пис­ме­ни за­да­чи ми ре­че: „Дај не­што“. То­гаш се се­тив де­ка тоа стои во мо­ја­та гла­ва, па го на­пи­шав и му до да­дов. Тоа е единс­тве­на пес­на и единс­тве­но не­што што сум го об­ја­вил во гим­на­зи­ски­от вес­ник со пот­пис Ав­до Си­дран, би­деј­ќи то­гаш не зна­ев де­ка ќе би­дам пи­са­тел, па го упо­тре­бив име­то ка­ко што ме ви­каа до­ма, тоа име по кое ме зна­ат мо­и­те бли­ски и дру­га­ри­те – рас­ка­жу­ва Си­дран.

Па­ра­лел­но со пи­шу­ва­ње­то пес­ни и гим­на­зи­ја­та, го жи­ве­ел и жи­во­тот на ули­ца­та, а не­го­ви­от кла­сен ра­ко­во­ди­тел ре­чи­си се­ко­гаш го фа­ќал во пра­ве­ње­то бе­ли.

- Ју­рај Ма­рек, мо­јот кла­сен ра­ко­во­ди­тел пи­шу­ва­ше по­ка­ни во кои ја ви­ка­ше мај­ка ми на раз­го­вор, а јас ги кри­ев во џе­бо­ви­те. Ни­ко­гаш не ѝ ги по­ка­жав на мај­ка ми. Тој ќе ме пра­ша­ше зо­што не дош­ла мај­ка ми во учи­ли­ште, а јас ќе му ре­чев де­ка не знам. Тој Ма­рек сфа­ти што сум јас и во до­бра и во ло­ша смис­ла. Taка ед­наш ме фа­ти во учи­ли­ште и ме од­ве­де кај се­бе до­ма. Тоа бе­ше не­што нај­у­ба­во што сум го до­жи­ве­ал во гим­на­зи­ски­те де­но­ви. Ме пра­ша: „Са­каш ли ци­га­ра?“, „Са­кам!“ ре­ков. Пра­ша: „Са­каш ли ко­њак?“ Ре­ков: Са­кам!“ Имав 16-17 го­ди­ни, тој ми бе­ше кла­сен, а си­те ѕи­до­ви му беа пре­пол­ни со кни­ги. Кни­ги­те се­ко­гаш ме воз­бу­ду­ваа, мо­же­би и по­ве­ќе од де­вој­ки­те. Од се­ко­ја кни­га ѕир­каа лив­чи­ња. Не­го­ви­те бе­ле­шки за на­ста­ва. Бе­ше ви­стин­ски ге­ниј – ве­ли Сир­дан и про­дол­жу­ва:

- Таа при­каз­на со Ју­рај Ма­рек е че­твр­та­та при­каз­на од мо­јот цик­лус, кој поч­ну­ва со сце­на­ри­о­то „Се се­ќа­ваш ли До­ли Бел“, про­дол­жу­ва со „Мо­јот та­тко на служ­бен пат“, „Прв­пат со та­тко ми на из­бо­ри“ и ќе за­вр­ши, се на­де­вам, со „Та­тко­то е ку­ќа што се ури­ва“. На­ку­со: до­де­ка до­ма го гу­бам би­о­ло­шки­от та­тко, во учи­ли­ште­то, над­вор од до­ма, здо­би­вам нов ду­хо­вен та­тко, кој во ме­не пре­поз­на­ва не­ка­ква дар­ба, ме спа­су­ва од ули­ца­та и по­лу­кри­ми­на­лот и од ме­не пра­ви ка­ков-та­ков чо­век.

(Пишува: Невена Поповска
Текст објавен во 96. број на неделникот „Република“, 4.07.2014)

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.