Потрага по четврт преговарач за името

Зо­ран Јо­лев­ски бе­ше нај­го­ле­мо­то из­не­на­ду­ва­ње во со­ста­вот на но­ва­та ма­ке­дон­ска Вла­да. Но не по­ра­ди не­го­ва­та бес­пре­кор­на би­о­гра­фи­ја, ед­но­став­но, при­чи­на­та за из­не­на­де­но­ста бе­ше фа­ктот што ни­кој во јав­но­ста не го оче­ку­ва­ше на оваа функ­ци­ја. Ре­ал­но­ста е де­ка Ма­ке­до­ни­ја со не­го­ви­от из­бор до­би до­бар поз­на­вач на нај­моќ­на­та зем­ја во НАТО, дип­ло­мат што исте­ра ре­чи­си два ман­да­та во Ва­шин­гтон, а од дру­га стра­на и чо­век што е де­тал­но и од­лич­но за­поз­на­ен со единс­тве­ни­от проб­лем по­ра­ди кој др­жа­ва­та не е член­ка на али­јан­са­та. Ко­га не би бил спо­рот на­мет­нат од Гр­ци­ја, Ма­ке­до­ни­ја ве­ќе шест го­ди­ни ќе бе­ше пол­но­прав­на член­ка на НАТО, но Бу­ку­решт, ка­ко и мно­гу ра­бо­ти во жи­во­тот и во исто­ри­ја­та, не­ма­ше фер ре­зул­тат за др­жа­ва­та.

Тоа што ба­ра­ат влак­но во јај­це­то, а кај нас, за жал, тоа е глав­но за­ни­ма­ње и про­фе­си­ја на мно­гу­ми­на, ве­ќе за­бе­ле­жи­ја на фа­ктот што се ме­ну­вал пре­го­ва­ра­чот во спо­рот со Гр­ци­ја и тоа во ва­ков „би­тен“ мо­мент за др­жа­ва­та, не­ба­ре не­ко­гаш по­сто­ел и не­би­тен. За да ги по­ткре­пат сво­и­те не­ос­но­ва­ни жал­би и поп­ла­ки, од не­ин­фор­ми­ра­ност или, по­ве­ро­јат­но, од дру­ги по­бу­ди, ли­фе­ру­ваа и ин­фор­ма­ции де­ка Гр­ци­ја би­ла кон­стант­на, а Ада­ман­ти­ос Ва­си­ла­кис бил грч­ки пре­го­ва­рач од са­ми­от по­че­ток?! А тој на таа функ­ци­ја е од 2007 го­ди­на.

Дру­ги­те, по­праг­ма­тич­ни­те и по­до­бро по­тко­ва­ни поз­на­ва­чи на со­стој­би­те, пак, ле­жер­но ќе од­мав­нат со ра­ка­та и ќе ко­мен­ти­ра­ат де­ка по­зи­ци­ја­та и та­ка не зна­чи ни­ка­ков „пре­го­ва­рач“, израз на­мет­нат од ме­ди­у­ми­те, ту­ку офи­цер за вр­ски во раз­го­во­ри­те за раз­ли­ки­те око­лу име­то што се во­дат со Гр­ци­ја, ли­це што, ед­но­став­но, са­мо ги пре­не­су­ва ин­фор­ма­ци­и­те до др­жав­ни­от врв. Тре­ти­те, пак, ана­ли­тич­ки ќе по­јас­нат де­ка не­го­ва­та по­зи­ци­ја, освен што е до­вер­ли­ва до бе­скрај, не е нај­важ­на­та на све­тот, но во овој слу­чај со Јо­лев­ски прет­ста­ву­ва од­лич­на пре­дис­по­зи­ци­ја за шеф на вла­дин ре­сор, кој е клу­чен во ин­те­гра­ци­ја­та во НАТО, заг­ла­ве­на ток­му од проб­ле­мот со Гр­ци­ја.

Гле­да­но пре­ку приз­ма­та на не­го­ва­та ра­бо­та во из­ми­на­ти­те се­дум го­ди­ни, на Ма­ке­до­ни­ја ѝ оди во при­лог ра­ко­во­де­ње­то на ар­ми­ја­та од стра­на на чо­век што тол­ку вре­ме ра­бо­те­ше ка­ко ам­ба­са­дор во Ва­шин­гтон, а при­тоа се до­да­ва и шес­тго­диш­но­то искус­тво во пре­го­во­ри­те со име­то. Спо­ред не­го­ва­та би­о­гра­фи­ја, др­жа­ва­та до­би­ва дип­ло­мат со 26-го­диш­но, бо­га­то искус­тво или, спо­ре­де­но со прет­ход­ни­ци­те, прв­пат лич­ност со ва­ква ка­ри­е­ра и би­о­гра­фи­ја ста­ну­ва ми­ни­стер за од­бра­на. Без пот­це­ну­ва­ње, но са­мо за спо­ред­ба – не­гов прет­ход­ник на по­зи­ци­ја­та ми­ни­стер за од­бра­на бе­ше Та­лат Џа­фе­ри, чи­е­што пос­лед­но ра­бот­но ме­сто пред да вле­зе во по­ли­ти­ка­та бе­ше офи­цер во АРМ, ан­гаж­ма­нот во ОНА не се сме­та…

Освен ка­ри­е­ра­та во МНР, Јо­лев­ски е поз­нат и ка­ко ге­не­ра­лен се­кре­тар на пре­тсе­да­те­лот Бо­рис Трај­ков­ски, по­зи­ци­ја што ја из­вр­шу­ва­ше ре­чи­си пет го­ди­ни. Спо­ред ин­фор­ма­ци­и­те од упа­те­ни­те во то­гаш­ни­от ка­би­нет на Трај­ков­ски, Зо­ран Јо­лев­ски тре­ба­ло да би­де во ави­о­нот што се ур­на во бли­зи­на на Мо­стар на 26 фе­вру­а­ри, 2004 го­ди­на. Се­пак, но­ќта пред ле­тот, лич­но Бо­рис Трај­ков­ски по­ба­рал од Јо­лев­ски да оста­не во Скоп­је и да ра­бо­ти на при­ста­пот на Ма­ке­до­ни­ја во НАТО и во ЕУ.

Јолевски, Наумовски или Андоновски?

Ма­ке­до­ни­ја ќе го до­би че­тврт пре­го­ва­рач за име­то или, се­пак, ќе оста­не на тре­ти­от. Оп­ци­и­те се отво­ре­ни, но струч­ња­ци­те ве­лат де­ка не би би­ло проб­лем до­кол­ку Зо­ран Јо­лев­ски оста­не и пре­го­ва­рач за име­то и ми­ни­стер за од­бра­на. Фа­ктот што до­се­га та­кво не­што не се слу­чи­ло, не зна­чи де­ка и не мо­же, ни­ту де­ка е спро­тив­но на пра­ви­ла­та на игра. Ре­ал­ност е де­ка во из­вр­шу­ва­ње­то на две­те функ­ции не по­стои конф­ликт на ин­те­ре­си, ту­ку, на­про­тив, и две­те се сил­но по­вр­за­ни со чу­ва­ње на тај­но­ста на ин­фор­ма­ци­и­те што ги зна­е­те. Искус­тво­то, се­пак, ве­ли де­ка ќе има про­ме­на на пре­го­ва­рач­ка­та по­зи­ци­ја. Во игра, освен Јо­лев­ски, се и но­ви­от ам­ба­са­дор во САД и ек­сви­це­пре­ми­ер за евро­ин­те­гра­ции Ва­ско На­у­мов­ски, а се спо­ме­ну­ва и име­то на Ва­си­лие Ан­до­нов­ски, ам­ба­са­до­рот на РМ во ООН. На­у­мов­ски е сме­стен во ам­ба­са­да­та на РМ во Ва­шин­гтон, до­де­ка се­ди­ште­то на Ан­до­нов­ски е на не­кол­ку ули­ци од кан­це­ла­ри­ја­та на по­сред­ни­кот Мет­ју Ни­миц, кој е на поз­на­та Пет­та аве­ни­ја во Њу­јорк. Еден од нив, нај­ве­ро­јат­но, ќе ја пре­зе­ме и по­зи­ци­ја­та на Јо­ле­ски.

Никовски – Тие не преговараат, само пренесуваат пораки

Поз­на­ва­чи­те на со­стој­би­те има­ат по­зи­тив­ни оцен­ки за наз­на­чу­ва­ње­то на Јо­ле­ски за ми­ни­стер за од­бра­на. По­ра­неш­ни­от ам­ба­са­дор и ге­не­ра­лен се­кре­тар во МНР, Ри­сто Ни­ков­ски, пре­по­ра­чу­ва дип­ло­мат­ска офан­зи­ва за име­то, но и вклу­чу­ва­ње врв­ни стран­ски струч­ња­ци во, ка­ко што ве­ли – бор­ба­та за оп­ста­нок. Тој не ја иск­лу­чу­ва мож­но­ста Јо­ле­ски и ка­ко ми­ни­стер да оста­не на ста­ра­та по­зи­ци­ја, но оста­ва про­стор и за На­у­мов­ски.

Никовски: Во прин­цип, Јо­ле­ски мо­же да ја за­др­жи и функ­ци­ја­та – офи­цер за вр­ска со по­сред­ни­кот Ни­миц. Ни­ту тој, ни­ту дру­ги­те пред не­го на иста­та функ­ци­ја не беа „пре­го­ва­ра­чи“, ка­ко што кај нас со­се­ма по­греш­но ги прет­ста­ву­ва­ме. Тие не пре­го­ва­ра­ат, ту­ку са­мо ги пре­не­су­ва­ат по­ра­ки­те од кај нас кај Ни­миц, и обрат­но. Ту­ка за­вр­шу­ва нив­на­та функ­ци­ја. Со ог­лед на тоа де­ка ини­ци­ја­ти­ви­те на Ни­миц не се че­сти, сѐ мо­же да се вр­ши и од Скоп­је. Тоа во ни­кој слу­чај не зна­чи де­ка не мо­же или не тре­ба да се но­ми­ни­ра нов офи­цер за вр­ска, кој и да би­де тоа, вклу­чу­вај­ќи го и но­ви­от ам­ба­са­дор во САД. Вра­ќа­ње­то на Јо­ле­ски и учес­тво­то на Ива­нов на ина­у­гу­ра­ци­ја­та на По­ро­шен­ко не би тре­ба­ло да се зе­мат ка­ко мар­ке­ри на не­ка­ква про­ме­на на на­ша­та над­во­реш­на по­ли­ти­ка. До­бро е што Ива­нов бе­ше во Ки­ев, а Јо­ле­ски „исте­ра“ ре­чи­си два ман­да­та во Ва­шин­гтон.

Имај­ќи ги пред­вид спе­ци­фи­ки­те на оваа по­зи­ци­ја, кои се ка­ра­кте­ри­сти­ки­те кои, спо­ред Вас, тре­ба да ги има ид­ни­от ма­ке­дон­ски „пре­го­ва­рач“ за име­то, т.е. ко­га би пра­ве­ле, ка­ко би изг­ле­дал фо­то­ро­бо­тот на чо­ве­кот што тре­ба да ја вр­ши оваа функ­ци­ја?
Никовски: Но­ви­от офи­цер за вр­ска, пред сѐ, тре­ба да би­де иску­сен дип­ло­мат. Исто ка­ко што пра­ви и Ати­на. Во пра­ша­ње е врв­на дип­ло­ма­ти­ја. Се­пак, во ни­кој слу­чај клу­чот не е кај на­ши­от прет­став­ник во по­сре­ду­ва­ње­то. Тој е во Скоп­је. Ту­ка тре­ба да се пра­ви стра­те­ги­ја­та – што по­на­та­му? Ко­га ќе се по­стиг­не тоа, уло­га­та на но­ви­от прет­став­ник во го­ле­ма ме­ра ќе би­де ап­сол­ви­ра­на. И тоа не е сѐ. Крај­но вре­ме е зем­ја­та да ан­га­жи­ра врв­ни свет­ски струч­ња­ци, кои тре­ба да ни по­мог­нат во вој­на­та за оп­ста­нок. Изра­зот во­оп­што не е те­жок, ту­ку е то­чен. За Ма­ке­до­ни­ја и за Ма­ке­дон­ци­те се ра­бо­ти за – да се би­де или не. Ако ус­пе­ат да нѐ пре­и­ме­ну­ва­ат, ма­кар и за над­вор, ка­ко што не­кои ми­лу­ва­ат да при­фа­тат, за­вр­ше­но е со др­жа­ва­та и со на­ро­дот. За да се спре­чи тоа, не­оп­ход­на ни е по­мош од над­вор. Хаг бе­ше до­бар при­мер: из­во­ју­вав­ме бри­ли­јант­на по­бе­да бла­го­да­ре­ние ток­му на стран­ски­те струч­ња­ци. Ова не е ни­ка­кво пот­це­ну­ва­ње на на­ши­те прав­ни­ци, дип­ло­ма­ти… Ту­ку са­мо ре­ал­но сог­ле­ду­ва­ње на ра­бо­ти­те.

Ка­ко ја оце­ну­ва­те пос­лед­на­та про­ме­на и ро­та­ци­ја, со ко­ја Јо­лев­ски ја до­би функ­ци­ја­та ми­ни­стер за од­бра­на во но­ва­та Вла­да на РМ?
Никовски: Во це­ли­на, но­ва­та вла­да оз­на­чу­ва кон­ти­ну­и­тет. Глав­ни­те но­си­те­ли на функ­ци­и­те си оста­ну­ва­ат. Про­ме­на­та на ми­ни­сте­рот за од­бра­на, ко­ја прет­ход­но дој­де од поз­на­ти, иа­ко не­при­фат­ли­ви при­чи­ни, и по­ста­ву­ва­ње­то на Јо­лев­ски, исто та­ка, мо­же да се сме­та за по­зи­ти­вен че­кор. Во овој се­ктор има мно­гу дип­ло­ма­ти­ја би­деј­ќи са­ка­ме да вле­зе­ме во НАТО, а до­се­гаш­ни­от ам­ба­са­дор во Ва­шин­гтон има дол­го и со­од­вет­но искус­тво. Го­ди­ни­те што ги по­ми­на во САД, глав­ни­от и клу­чен фа­ктор на али­јан­са­та, си­гур­но ќе му би­дат од ко­рист во вр­ше­ње­то на но­ва­та функ­ци­ја. Од дру­га стра­на, не­го­во­то име­ну­ва­ње ќе га­ран­ти­ра де­ка во али­јан­са­та ќе се про­мо­ви­ра­ат ма­ке­дон­ски­те ин­те­ре­си, а не неј­зи­ни­те кај нас. На­ше е да му по­са­ка­ме ус­пех на Јо­лев­ски на но­ва­та функ­ци­ја и да се на­де­ва­ме де­ка на са­ми­тот во Велс, во рам­ки на на­ста­ни­те во Укра­и­на, е мож­но чу­до, иа­ко изг­ле­ди­те се ме­рат во ми­ли­ми­кро­ни.

На пра­ша­ње­то за оче­ку­ва­ња­та за ид­ни­на­та на про­це­сот во пре­го­во­ри­те, имај­ќи ја пред­вид  акту­ел­на­та гло­бал­на по­ли­тич­ка кон­сте­ла­ци­ја, Ни­ков­ски пре­по­ра­чу­ва ма­ке­дон­ска дип­ло­мат­ска офан­зи­ва на ова по­ле.

Никовски: Об­је­ктив­но, проб­ле­мот со име­то е до­те­ран во ќор-со­как и За­па­дот (чи­тај: САД), сме­та де­ка сме под­го­тве­ни за ка­пи­ту­ла­ци­ја. Тоа е се­ри­оз­на по­гре­шка. Ме­ѓу­тоа, се­га ние сме на по­тег. По Бу­ку­решт во 2008 го­ди­на, ко­га бев­ме бло­ки­ра­ни, уце­не­ти и ста­ве­ни пред ул­ти­ма­тум – пр­во име­то, а по­тоа членс­тво, на­ша­та по­зи­ци­ја об­је­ктив­но сла­бее. За­тоа, ако не трг­не­ме во офан­зи­ва, ло­шо ни се пи­шу­ва. По­зи­ци­ја­та и на­та­му ќе ни сла­бее би­деј­ќи има­ме по­тко­пу­ва­ња и од­на­тре (што е ако не е тоа ба­ра­ње­то за кон­сен­зу­а­лен пре­тсе­да­тел и не­го­ви­от бој­кот?) Са­мо ние мо­же­ме да се по­гри­жи­ме да се над­ми­не се­гаш­на­та си­ту­а­ци­ја, ко­ја е не­по­вол­на за нас. Ни­кој друг. Со еден збор – ние сме на по­тег.

Кој во минатото ја одредуваше судбината на преговарачите?

До­се­гаш­на­та суд­би­на на пре­го­ва­ра­чи­те нај­че­сто ја одре­ду­ва­ше ед­на поз­на­та лич­ност од ма­ке­дон­ска­та по­ли­тич­ка сце­на. Не­ко­гаш­ни­от ли­дер на пар­ти­ја, за кој мно­гу­ми­на твр­дат де­ка и на­та­му е ви­стин­ски ли­дер во сен­ка, а во еден ман­дат и пре­тсе­да­тел на др­жа­ва­та, бе­ше лич­но од­го­во­рен за сме­на­та на двај­ца од трој­ца­та пре­го­ва­ра­чи што до­се­га ги има­ше Ма­ке­до­ни­ја. Пр­ви­от пре­го­ва­рач, Иван То­шев­ски – Ва­ња (1929-2008), кој оваа функ­ци­ја ја вр­ше­ше це­ли 10 го­ди­ни, сво­ја­та ка­ри­е­ра ја за­вр­ши во 2003 го­ди­на, отка­ко, во че­кор не­по­им­лив за де­неш­ни ус­ло­ви, си да­де не­от­по­вик­ли­ва оста­вка од по­зи­ци­ја­та на пре­го­ва­рач. Тоа бе­ше вре­ме­то на Бран­ко Цр­вен­ков­ски ка­ко пре­ми­ер и на Бо­рис Трај­ков­ски ка­ко пре­тсе­да­тел. То­шев­ски си за­ми­на со образ­ло­же­ние ис­пра­те­но ди­рект­но до чел­ни­ци­те на др­жа­ва­та, кое, ед­но­став­но, гла­се­ше: „Оста­вка­та ја под­не­су­вам за­тоа што са­кам да се трг­нам од бр­кот­ни­ца­та што ја на­пра­ви­вте во из­ми­на­ти­ве не­кол­ку ме­се­ци, ко­ја му пра­ви ште­та на уг­ле­дот на Ма­ке­до­ни­ја“. Се­пак, ни­ту др­жа­ва­та, ни­ту то­гаш­ни­те но­ви­нар­ски пр­вен­ци не беа мно­гу за­гри­же­ни од ва­кви­от че­кор на То­шев­ски. Ед­но­став­но, то­гаш­ни­те де­мо­кра­ти го оква­ли­фи­ку­ваа ка­ко се­ни­лен па­три­от.

Ни не­го­ви­от нас­лед­ник, Ни­ко­ла Ди­ми­тров, не­ма­ше „сре­ќа“ со исти­от ли­дер, кој во 2007 го­ди­на, се­га од по­зи­ци­ја на пре­тсе­да­тел на др­жа­ва­та, во сог­лас­ност со ин­ге­рен­ци­и­те, лич­но по­ба­ра не­го­ва сме­на. Не­го­ви­от од­го­вор спо­ред мно­гу ра­бо­ти ли­че­ше на ка­жа­но­то од прет­ход­ни­кот То­шев­ски. „Не мо­жам, а да не изра­зам не­сог­ла­су­ва­ње со по­ну­де­но­то об­јас­ну­ва­ње де­ка во име­то на единс­тво­то се от­по­ви­ку­ва тој што по­сто­ја­но ра­бо­те­ше и јав­но апе­ли­ра­ше за единс­тве­на и нат­пар­ти­ска на­ци­о­нал­на пла­тфор­ма за пра­ша­ње­то на име­то“ ре­а­ги­ра­ше Ди­ми­тров на не­бу­лоз­но­то об­јас­ну­ва­ње од то­гаш­ни­от шеф на др­жа­ва­та де­ка го раз­ре­шил по­ра­ди единс­тво. Цр­вен­ков­ски лич­но го пот­пи­ша ука­зот за от­по­ви­ку­ва­ње на Ди­ми­тров од функ­ци­ја­та, а Вла­да­та, пред­во­де­на од Гру­ев­ски, го об­ви­ни „др­жав­ни­кот“ за не­др­жав­нич­ко од­не­су­ва­ње и поч­на по­тра­га по нов пре­го­ва­рач. То­гаш, струч­ња­ци­те го оце­ни­ја по­те­гот на пре­тсе­да­те­лот ка­ко не­го­во на­пу­шта­ње на пре­го­ва­рач­ки­от про­цес и пре­фр­ла­ње на од­го­вор­но­ста на Вла­да­та. За жал, и по се­дум го­ди­ни ра­бо­ти­те не се мно­гу сме­не­ти и исто­ри­ја­та се по­вто­ру­ва. Се­га иста­та ма­три­ца на не­при­кос­но­ве­ни­от ли­дер од Би­ха­ќка се ко­ри­сти за пре­фр­ла­ње на од­го­вор­но­ста врз Вла­да­та за мож­но­то гу­бе­ње на пре­по­ра­ка­та за пре­го­во­ри. Раз­ли­ка­та е са­мо во тоа што се­га ви­на­та за не­мож­но­ста за ле­гал­но вра­ќа­ње на власт се пре­фр­ли врз про­тив­ни­кот, а средс­тво­то за осво­ју­ва­ње на вла­ста се ви­ка бој­кот, средс­тво што по­ра­но бе­ше не­по­им­ли­во за со­ци­јал­де­мо­кра­ти­те, а се­га се упо­тре­бу­ва че­ти­ри па­ти во ед­на го­ди­на. Раз­ли­ка­та е и што по но­во пре­фр­ла­ње­то на од­го­вор­но­ста, ка­ква и да е, не ја пра­ви Цр­вен­ков­ски,ту­ку двај­ца­та чу­ва­ри на стол­че­то. Не ба­ди­ја­ла се и двај­ца, прес­ме­та­ле де­ка еден мо­же и да не го со­чу­ва.

Зо­ран Јо­лев­ски е пр­ви­от пре­го­ва­рач, во­ед­но и ам­ба­са­дор, кој сво­ја­та ка­ри­е­ра ја про­дол­жил на по­ви­со­ко ни­во по сра­бо­те­но­то на прет­ход­на­та функ­ци­ја.

За дол­го­трај­но­ста на са­ми­от про­цес, пак, збо­ру­ва и фа­ктот што освен про­ме­ни­те на пре­го­ва­ра­чи­те кај две­те вклу­че­ни стра­ни – Ма­ке­до­ни­ја и Гр­ци­ја и по­сред­ни­кот од ООН, двај­ца од нив ве­ќе не се ме­ѓу жи­ви­те. Иван То­шев­ски по­чи­на во 2008 го­ди­на, а по­сред­ни­кот Са­јрус Венс во ве­ќе да­леч­на­та 2002 го­ди­на.

(Пишува: Љупчо Цветановски
(Текст објавен во 93. број на неделникот „Република“, 13.06.2014)

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.