Јовановски: Формула за споровите на Балканот не постои

Ас­пи­ра­ци­и­те за ЕУ и за НАТО и членс­тво­то во тие асо­ци­ја­ции не ги ре­ла­кси­раа од­но­си­те меѓу државите на Блканот. Гр­ци­ја тре­ба да има ко­рист од на­ша ста­бил­ност, вели во интервјуто за „Република“ професорот Далибор Јовановски, нај­до­бриот поз­на­вач како на грч­ка­та исто­ри­ја, така и на акту­ел­на­та грч­ка по­ли­ти­ка. Според него, не­ос­по­рен е фа­ктот де­ка Бу­га­ри­ја пр­ва ја приз­на не­за­вис­но­ста на Ре­пуб­ли­ка Ма­ке­до­ни­ја, но не ја приз­на по­себ­но­ста на Ма­ке­дон­ци­те во од­нос на Бу­га­ри­те.

Мо­же ли да се пов­ле­че па­ра­ле­ла ме­ѓу од­но­си­те на Бал­ка­нот од пред 100 го­ди­ни со од­но­си­те што ва­жат се­га?
Јовановски: По­стои раз­ли­ка. По­ли­тич­ка­та кар­та на Бал­ка­нот е мно­гу по­и­на­ква. Со­се­ма е дру­го пра­ша­ње­то што пос­ле­ди­ци­те од вој­ни­те ги чув­ству­ва­ме и де­нес. Се­пак, ба­рем се­га има­ме др­жа­ва и мо­же да се чуе и на­ши­от глас. Ко­га го­во­ри­ме за не­до­раз­би­ра­ња­та ме­ѓу др­жа­ви­те тре­ба да се на­вра­ти­ме на 19 век и да пра­ви­ме ана­ли­за за ид­ни­на­та. Не­кои проб­ле­ми и не­до­раз­би­ра­ња оста­наа или, пак, ли­чат де­ка се исти. За­тоа тре­ба да се ви­дат ко­ре­ни­те. Без тоа не­ма ана­ли­за и мож­ност за ре­ше­ние. Очиг­лед­но, ба­рем во ре­ги­о­нов, ас­пи­ра­ци­и­те за ЕУ и за НАТО и членс­тво­то во тие асо­ци­ја­ции не ги ре­ла­кси­раа од­но­си­те.

Еден век отка­ко во бал­кан­ски­те вој­ни се су­дри­ја со­сед­ни­те зем­ји на ма­ке­дон­ска те­ри­то­ри­ја, по­втор­но се вра­ти­ја да прос­ла­ву­ва­ат. Сла­ват и Гр­ци­те во Со­лун, сла­веа и Ср­би­те на Зе­бр­њак, нај­а­ве­но е и Са­ли Бе­ри­ша да при­стиг­не во Ма­ке­до­ни­ја. Се чи­ни Ма­ке­до­ни­ја ни­ко­гаш не пре­ста­на­ла да би­де цен­тар на Бал­ка­нот и исто­вре­ме­но ја­бол­ко на раз­до­рот.
Јовановски: Мно­гу­ми­на во ре­ги­о­нот, во ми­на­то­то, по­мис­ли­ја де­ка ма­ке­дон­ско­то пра­ша­ње е за­тво­ре­но, но по­ја­ва­та на ма­ке­дон­ска­та др­жа­ва и осо­бе­но не­за­вис­но­ста од 1991 го­ди­на им ги зап­ле­ткаа сме­тки­те. За­тоа се овие на­ши 21 го­ди­на трн­лив и бо­лен пат во не­воз­мож­ни ус­ло­ви. Ме­ѓу­тоа, има­ме др­жа­ва, тоа е нај­важ­но.

Ка­ко нај­до­бар поз­на­вач на грч­ка­та исто­ри­ја и ка­ко еден од нај­до­бри­те поз­на­ва­чи на акту­ел­на­та грч­ка по­ли­ти­ка, ка­ко ги оце­ну­ва­те грч­ки­те цр­ве­ни ли­нии кон Ма­ке­до­ни­ја?
Јовановски: Грч­ки­те цр­ве­ни ли­нии се одам­на ис­цр­та­ни. Грч­ки­те по­ли­ти­ча­ри ве­што ја про­да­ваа при­каз­на­та де­ка во 2006-2007 го­ди­на нив­на­та по­ли­ти­ка на­пра­ви­ла го­лем пре­сврт и глав­ни­те по­ли­тич­ки пар­тии во зем­ја­ва се сог­ла­си­ле на ед­но сло­же­но име со ге­о­граф­ска одред­ни­ца, кое ќе го со­др­жи и збо­рот Ма­ке­до­ни­ја. Ме­ѓу­тоа, до­кол­ку ги пог­лед­не­ме из­ја­ви­те на Ми­цо­та­кис или не­кои тек­сто­ви на нив­ни на­уч­ни­ци ќе за­бе­ле­жи­ме де­ка тие, на не­кој на­чин, уште во 1993 го­ди­на се сог­ла­си­ле ние да го ко­ри­сти­ме име­то Ма­ке­до­ни­ја, се­ка­ко, спо­ред нив­но мис­ле­ње, со не­ко­ја при­да­вка. Ток­му тоа се­га са­ка­ат да го при­ка­жат ка­ко го­ле­ма от­стап­ка. Ба­ра­ње­то за име со ге­о­граф­ска одред­ни­ца за вкуп­на упо­тре­ба е до­бро смис­лен по­тег со ед­на цел – да по­сто­јат Ма­ке­дон­ци со пре­фикс се­вер­ни, гор­ни итн, но не и са­мо Ма­ке­дон­ци. Да по­стои и та­ков ја­зик, а име­то Ма­ке­до­ни­ја да оста­не са­мо за Гр­ци­ја. Но­ва на­ци­ја, нов ја­зик, но­ва кул­ту­ра итн. До­кол­ку не бе­ше та­ка, проб­ле­мот, мо­же­би, ќе бе­ше ре­шен. Се­пак, по­стои еден друг проб­лем.

Не ги чи­тав­ме по­ра­ки­те што ни беа пра­ќа­ни од Ати­на. Мис­лев­ме де­ка ќе вле­зе­ме во НАТО, а по­доц­на и во ЕУ без не­кои по­те­шки соп­ки, на­де­вај­ќи се де­ка Гр­ци­ја ќе ја по­чи­ту­ва При­вре­ме­на­та спо­год­ба. До­де­ка во 2005 го­ди­на се под­го­тву­ва­ме да сла­ви­ме за кан­ди­дат­ски­от ста­тус, не за­бе­ле­жав­ме де­ка во ЕЛИАМЕП во Ати­на, во де­кем­ври иста­та го­ди­на, бе­ше одр­жа­на ед­на тр­ка­лез­на ма­са на те­ма од­но­си­те на Гр­ци­ја со ПЈРМ. Та­му, со си­те по­зи­тив­ни збо­ро­ви, мно­гу јас­но бе­ше ка­жа­но де­ка мо­мен­тот за ре­ша­ва­ње на спо­рот наб­ли­жу­ва – со дру­ги збо­ро­ви пред вле­зот на Ре­пуб­ли­ка Ма­ке­до­ни­ја во НАТО и во ЕУ. За­ме­ни­кот на двај­ца грч­ки ми­ни­стри за над­во­реш­ни ра­бо­ти Мо­ли­ви­ја­тис и Ба­ко­ја­ни, уни­вер­зи­тет­ски­от про­фе­сор Ја­нис Ва­ли­на­кис, ба­рем два­па­ти во 2005 го­ди­на нај­а­ви де­ка без ре­ше­ние за име­то те­шко ќе оди па­тот за НАТО и за ЕУ. До­ра Ба­ко­ја­ни, во ин­терв­ју за „Днев­ник“ од 28 октом­ври 2006 го­ди­на из­ја­ви во НАТО и во ЕУ ќе ве при­фа­ти­ме ко­га ќе се ре­ши спо­рот за име­то. Кол­ку што се се­ќа­вам, то­гаш не­ма­ше спо­ме­ник Во­ин на ко­њот, ае­ро­дром „Але­ксан­дар Ве­ли­ки“ итн. До­бро е си­те што се за­ин­те­ре­си­ра­ни да ја про­чи­та­ат ана­ли­за­та на Ја­нис Ке­ха­ја­рас за грч­ко­то бло­ки­ра­ње на Ма­ке­до­ни­ја за членс­тво во НАТО и во ЕУ.

Трг­ну­вај­ќи од исто­ри­ски­те искус­тва, мо­же­ме ли да се на­де­ва­ме де­ка не­ко­ја грч­ка вла­да на­ско­ро ќе со­бе­ре хра­брост и ќе при­фа­ти сил­на ма­ке­дон­ска др­жа­ва?
Јовановски: За­ви­си што по­драз­би­ра­ме под сил­на ма­ке­дон­ска др­жа­ва. Ло­ги­ка­та го­во­ри де­ка Гр­ци­ја тре­ба да има ко­рист од на­ша­та не­за­вис­ност и по­сто­е­ње. Еден нив­ни по­ли­ти­чар, Те­о­до­рос Пан­га­лос, ед­наш из­ја­ви де­ка тре­ба­ло да ја из­мис­лат на­ша­та др­жа­ва до­кол­ку не по­сто­е­ла. Тоа ка­жу­ва сѐ. Од дру­га стра­на, се­гаш­ни­от грч­ки пре­ми­ер е поз­нат по из­ја­ва­та за рас­пад на на­ша­та зем­ја. Но, да при­че­ка­ме, мо­же­би, ќе ги сме­ни ста­во­ви­те.
Еден не­гов прет­ход­ник, Еле­фте­ри­ос Ве­ни­зе­лос, лут про­тив­ник на Тур­ци­те, за­ед­но со Му­ста­фа Ке­мал Ата­турк, лут про­тив­ник на Гр­ци­те, ги по­ста­ви­ја ос­но­ви­те за ка­ква та­ква грч­ко-тур­ска со­ра­бо­тка. Гр­ци­ја, ка­ко што ка­жав, тре­ба да има ко­рист од на­ша ста­бил­ност, ка­ко што ние тре­ба да по­са­ку­ва­ме на­ши­от ју­жен со­сед по­бр­зо да из­ле­зе од кри­за­та и да се ста­би­ли­зи­ра, без раз­ли­ка на емо­ци­и­те што ги има­ме.

Бу­га­ри­ја во пос­лед­ни­ве де­се­ти­на де­на ја по­ка­жа сво­ја­та ви­стин­ска стра­те­ги­ја за Ма­ке­до­ни­ја. За са­мо не­кол­ку де­на имаше де­се­ти­ци на­пи­си во ме­ди­у­ми­те и не­кол­ку из­ја­ви од ви­со­ки по­ли­тич­ки прет­став­ни­ци што се за­ка­ну­ва­ат де­ка ќе ја бло­ки­ра­ат Ма­ке­до­ни­ја на па­тот кон ЕУ. Чи­ја аген­да тур­ка Со­фи­ја, сво­ја или грч­ка?
Јовановски:  Бу­га­ри­ја тур­ка сво­ја аген­да. Смеш­но е да мис­ли­ме де­ка Бу­га­ри­ја ја тур­ка грч­ка­та при­каз­на. Вла­да­та во Со­фи­ја ги ко­ри­сти до­бро­со­сед­ски­те од­но­си за да ис­по­ра­ча не­што што ѝ од­го­ва­ра. Ние да при­фа­ти­ме пог­ле­ди на ми­на­то­то и на се­гаш­но­ста што се поб­ли­ску до бу­гар­ски­те ста­во­ви откол­ку до на­ши­те. Пос­лед­ни­ве не­кол­ку де­но­ви на бу­гар­ски­те веб-стра­ни­ци има ви­стин­ска хи­сте­ри­ја про­тив нас. Тоа не е на­пра­ве­но со ед­на из­ја­ва или по­ра­ди спо­ме­ни­кот на Са­му­ил. Из­ја­ви­те на бу­гар­ски­те по­ли­ти­ча­ри што ги слу­ша­ме пос­лед­ни­ве де­но­ви има­ат ед­на по­дол­га вре­мен­ска под­го­то­вка. Не­ос­по­рен е фа­ктот де­ка Бу­га­ри­ја пр­ва ја приз­на не­за­вис­но­ста на Ре­пуб­ли­ка Ма­ке­до­ни­ја, но не ја приз­на по­себ­но­ста на Ма­ке­дон­ци­те во од­нос на Бу­га­ри­те. Ако се се­ќа­ва­те, уште во 1993 го­ди­на то­гаш­ни­от бу­гар­ски пре­ми­ер од­би да пот­пи­ше не­кол­ку до­го­во­ри со Ре­пуб­ли­ка Ма­ке­до­ни­ја по­ра­ди ја­зи­кот. До­го­во­рот од 1999 го­ди­на бе­ше пот­пи­шан на ја­зи­ци­те во сог­лас­ност со уста­ви­те на две­те др­жа­ви. Кој устав ко­ди­фи­ку­ва ја­зик? Еден по­ра­не­шен бу­гар­ски пре­тсе­да­тел из­ја­ви де­ка Ма­ке­до­ни­ја е нај­ро­ман­тич­ни­от дел од бу­гар­ска­та исто­ри­ја. Пос­лед­ни­ве не­кол­ку го­ди­ни за­бе­ле­жу­ва­ме по­сто­ја­но не­ка­кви ре­ак­ции на при­да­вка­та ма­ке­дон­ски. До­кол­ку не­кој ре­а­ги­ра на филм што не го гле­дал, мис­лам на Тре­то по­лу­вре­ме, и од не­го пра­ви по­ли­тич­ки цир­кус, то­гаш јас­на е цел­та на ре­ак­ци­ја­та. Има и дру­ги при­ме­ри, кои мо­жат да пос­лу­жат за ана­ли­за на одре­де­ни че­ко­ри на вла­да­та во Со­фи­ја. Та­ка што овие ре­ак­ции се оче­ку­ва­ни.

Гр­ци­ја со Ср­би­ја е на иста ли­ни­ја за цр­ков­ни­те пра­ша­ња. Пра­ша­ње­то за авто­ке­фал­но­ста на МПЦ-ОА се чувствува во воз­духот, но се чи­ни де­ка ду­ри и ако има ре­ше­ние на овој спор ме­ѓу Бел­град и Скоп­је, Гр­ци­ја пре­ку Вар­то­ло­меј ни­ко­гаш не­ма да го ве­ри­фи­ку­ва тој до­го­вор.
Јовановски: Срп­ски­от пре­тсе­да­тел ја да­де поз­на­та­та из­ја­ва пред да дој­де во по­се­та на Ма­ке­до­ни­ја. Тој имал сво­ја ма­те­ма­ти­ка зо­што ја дал таа из­ја­ва и со ко­ја цел. Ко­га би го пог­лед­на­ле на­чи­нот на кој се соз­да­де­ни де­неш­ни­те пра­вос­лав­ни цр­кви во Гр­ци­ја, Ср­би­ја и во Бу­га­ри­ја, па и во Ал­ба­ни­ја и до­кол­ку ана­ли­зи­ра­ме ка­ко се над­ми­ну­ва­ни ме­ѓу­цр­ков­ни­те не­до­раз­би­ра­ња, откуп на епар­хии и слич­но, то­гаш ја за­бе­ле­жу­ва­ме уло­га­та на др­жа­ва­та, по­точ­но на др­жа­ви­те во се­то тоа. Проб­ле­мот ме­ѓу МПЦ и СПЦ, мо­же­би, би
бил по­ле­сен за ре­ша­ва­ње до­кол­ку не по­сто­е­ше и проб­ле­мот за име­то.

Ка­ко гле­да­те на оски­те Со­фи­ја – Ати­на и Бел­град – Со­фи­ја, кол­ку се искре­ни Бу­га­ри­ја и Ср­би­ја ко­га ве­лат де­ка Ма­ке­дон­ци­те се нив­ни при­ја­те­ли?
Јовановски: Еден бри­тан­ски по­ли­ти­чар од сре­ди­на­та на 19 век, лор­дот Пал­мер­стон, из­ја­вил де­ка не по­сто­јат веч­ни при­ја­телс­тва, ту­ку са­мо веч­ни ин­те­ре­си. Ни­кој не бил, ни­ту е, ни­ту, пак, ќе би­де искрен. Ед­но­став­но, искре­но­ста тре­ба да ја оста­ви­ме на­стра­на и да гле­да­ме и да ана­ли­зи­ра­ме кои се ин­те­ре­си­те на со­се­ди­те ко­га ни ве­лат де­ка има­ат тра­ди­ци­о­нал­ни при­ја­тел­ски од­но­си со нас или, пак, за­ед­нич­ко ми­на­то. Тре­ба да гра­ди­ме до­бри од­но­си со пет­те на­ши со­се­ди, но, пред сѐ, да ги гле­да­ме на­ши­те ин­те­ре­си. По­ли­тич­ки­те и во­е­ни­те оски се фор­ми­ра­ат, се ме­ну­ва­ат и се рас­ту­ра­ат, лу­ѓе­то оста­ну­ва­ат. Срп­ски­от пре­тсе­да­тел То­мис­лав Ни­ко­лиќ де­но­ви­ве бе­ше во по­се­та на Ати­на. Та­му да­де ед­но ин­терв­ју во кое наг­ла­си де­ка мо­ра да дој­де до ре­ша­ва­ње на спо­рот ме­ѓу Скоп­је и Ати­на. Спо­ред не­го, то­гаш Бал­ка­нот ќе би­де по­си­лен. „За­мис­ле­те ко­га тоа би се ре­ши­ло, ка­ква би би­ла си­ла­та на Бал­ка­нот, ко­га би ги на­ре­ди­ле тие зем­ји од се­вер на југ“, из­ја­вил Ни­ко­лиќ. Прет­по­ста­ву­ва­ме ко­ја е таа оска Бел­град – Скоп­је – Ати­на. Зна­чи се­кој си ги гле­да сво­и­те ин­те­ре­си, а збо­ро­ви­те за тра­ди­ци­о­нал­ни при­ја­тел­ски, брат­ски, исто­ри­ски и мно­гу дру­ги од­но­си да ги оста­ви­ме на пи­са­те­ли­те на на љу­бов­ни­те ро­ма­ни.

Ма­ке­до­ни­ја пос­лед­на до­би др­жа­ва од си­те свои со­се­ди. Ка­ква ќе бе­ше неј­зи­на­та по­зи­ци­ја ако, на при­мер, во Бу­ку­решт или во Вер­сај Ма­ке­до­ни­ја до­би­е­ше сво­ја др­жа­ва?
Јовановски: Ко­со­во е најм­ла­да др­жа­ва во ре­ги­о­нот. Не би нав­ле­гу­вал, се­га, во ана­ли­за на што би би­ло ко­га би би­ло. Во тие мо­мен­ти (пер­и­о­дот од 1913 го­ди­на до 1920 го­ди­на) Ма­ке­дон­ци­те не­маа под­др­шка од ни­ту ед­на го­ле­ма си­ла што би се за­ло­жи­ла и би ја про­тур­ка­ла иде­ја­та за не­за­вис­на ма­ке­дон­ска др­жа­ва. Тоа бил го­лем хен­ди­кеп, а пос­ле­ди­ци­те ги чув­ству­ва­ме и де­нес. За жал, и де­нес не гле­дам де­ка не­ко­ја го­ле­ма си­ла цвр­сто стои за нас. Мис­лев­ме де­ка САД се цвр­сто зад нас, но не би­ло баш та­ка. Од дру­га стра­на, пак, на ре­ше­ни­ја­та на АСНОМ, на дек­ла­ра­ци­и­те за су­ве­ре­ност и за не­за­вис­ност на Ре­пуб­ли­ка Ма­ке­до­ни­ја не­ма стран­ски пот­пис, ту­ку наш. За­тоа мо­же­ме да ка­же­ме де­ка не­за­вис­но­ста не ја дол­жи­ме на ни­ко­го. За раз­ли­ка од нас, на­ши­те со­се­ди имаа стран­ска по­мош при соз­да­ва­ње­то на нив­на­та др­жа­ва, си­те ре­ше­ни­ја за соз­да­ва­ње на со­сед­ни­те др­жа­ви има­ат стран­ски пот­пис. Тоа што ние тре­ба да го на­пра­ви­ме е да изв­ле­че­ме по­у­ки за­што доц­на на­пра­вив­ме др­жа­ва и за­што сѐ уште не­ма­ме по­го­ле­ма под­др­шка од не­ко­ја си­ла.

Ка­кви се на­уч­ни­те ре­ла­ции со грч­ки­те на­уч­ни­ци и има ли ка­па­ци­тет во грч­ка­та на­у­ка за да ја при­фа­ти ма­ке­дон­ска­та ре­ал­ност?
Јовановски: Ко­рект­ни. Не­ма проб­ле­ми во ко­му­ни­ка­ци­и­те, а со­ра­бо­тка­та, иа­ко огра­ни­че­на, не е ло­ша. Се­кој си има свој став и мис­ле­ње и го бра­ни. Гр­ци­те зна­ат и приз­на­ва­ат де­ка сме по­себ­ни во од­нос на со­се­ди­те, не са­мо се­га. Тоа што, уште по­долг вре­мен­ски пер­и­од, не­ма да мо­жат да го при­фа­тат е име­то на на­ро­дот и ја­зи­кот без пре­фикс или су­фикс. Грч­ки­те на­уч­ни­ци пи­шу­ва­ат за Сла­во­ма­ке­дон­ци, но не и за Ма­ке­дон­ци ко­га тоа се од­не­су­ва на нас. Во ед­но ин­терв­ју од пред око­лу две го­ди­ни ре­ков де­ка не мо­же да оче­ку­ва­ме од нив­на­та на­у­ка, од нив­на­та јав­ност, од по­ли­ти­ча­ри­те бр­зо и лес­но да нѐ при­фа­тат ка­ко Ма­ке­дон­ци, по­втор­но без пре­фикс и су­фикс. Тие се обра­зу­ва­ни во ду­хот де­ка Ма­ке­до­ни­ја е грч­ка и са­мо грч­ка.

Тре­ба вре­ме за про­ме­на, мо­же­би ние, ка­ко ге­не­ра­ци­ја, тоа не­ма да го до­че­ка­ме. Не тре­ба да ги за­ла­жу­ва­ме на­ши­те гра­ѓа­ни де­ка тој проб­лем мо­же лес­но да се ре­ши. Ду­ри и да по­стиг­не­ме не­кое ре­ше­ние со Гр­ци­те, кое не­ма да чеп­ка во на­ши­от иден­ти­тет, ќе тре­ба вре­ме за Гр­ци­те да го при­фа­тат тоа.

Мо­же ли да се стиг­не и да се пре­стиг­не грч­ко­то вли­ја­ние во свет­ска­та на­у­ка ко­га ста­ну­ва збор за исто­ри­ја­та и, осо­бе­но, за при­ка­зот на ан­тич­ка Ма­ке­до­ни­ја ка­ко иск­лу­чи­тел­но хе­лен­ска ка­те­го­ри­ја во ко­ја ма­ке­дон­ска­та кул­ту­ра ка­ква што ја зна­е­ме де­нес не­ма ни­ка­кво зна­че­ње?
Јовановски: Се­ко­гаш ко­га го­во­ри­ме за дру­ги­от пог­лед на ма­ке­дон­ско­то ми­на­то и за пос­ла­ба­та ма­ке­дон­ска по­зи­ци­ја, мо­ра да има­ме пред­вид де­ка грч­ка­та на­у­ка, ко­ја се за­ни­ма­ва со Ма­ке­до­ни­ја, сво­и­те по­зи­ции ги има пла­си­ра­но пред да се по­ја­ви со­вре­ме­на­та ма­ке­дон­ска др­жа­ва. Нив ги има по­ве­ќе ка­ко на­род, а со тоа има­ат и по­го­лем број на­уч­ни­ци. Нив­на­та исто­ри­о­гра­фи­ја, на при­мер, е по­ста­ра и по­е­таб­ли­ра­на од на­ша­та. Тоа мо­ра да го приз­на­е­ме. Ние до не­о­дам­на мно­гу сла­бо ги сле­дев­ме грч­ки­те на­уч­ни­ци и нив­ни­те пи­шу­ва­ња за ма­ке­дон­ско­то пра­ша­ње и за проб­ле­ми­те во­оп­што. По­не­ко­гаш по­греш­но тол­ку­вав­ме одре­де­ни те­ми. Го­во­рев­ме де­ка име­то Ма­ке­до­ни­ја не би­ло ко­ри­сте­но од Гр­ци­те пред, на при­мер, 1989 го­ди­на и слич­но. Тие на тоа од­го­во­ри­ја со кни­шка во ко­ја по­ка­жу­ва­ат од ко­га и ка­ко го ко­ри­сте­ле тоа име. Тре­ба вре­ме за да има­ме вли­ја­ние кол­ку нив­ни­те на­уч­ни­ци. Ние има­ме до­бри исто­ри­ча­ри, кои пи­шу­ва­ат не са­мо за ан­тич­ко­то ми­на­то. Ме­ѓу­тоа, па­тот до цел­та – при­фа­ќа­ње и на на­ши­те ста­во­ви е долг, трн­лив и те­жок. Лес­но е ако си на­дри­и­сто­ри­чар, то­гаш пуб­ли­ка­та е го­ле­ма, за­па­ле­на, оду­ше­ве­на, ра­коп­ле­ска, го скан­ди­ра тво­е­то име, но на­у­ка­та и на­ци­о­нал­на­та ка­у­за тр­пат ште­та. Са­мо со об­је­ктив­на на­уч­на ана­ли­за, без па­ро­лаш­тво, мо­же да од­го­во­ри­ме. Мис­лам де­ка сме на до­бар пат.

Грч­ко­то Ми­ни­стерс­тво за кул­ту­ра со де­це­нии тро­ши де­се­ти­ци ми­ли­о­ни евра го­диш­но са­мо за про­мо­ци­ја на грч­ко-ма­ке­дон­ска­та исто­ри­ја. Кој тре­ба да би­де на­ши­от од­го­вор на агре­сив­на­та грч­ка по­ли­ти­ка, ко­ја ди­рект­но кон­тро­ли­ра пре­стиж­ни ка­те­дри на во­деч­ки свет­ски уни­вер­зи­те­ти?
Јовановски: На не­кој на­чин, ова пра­ша­ње е по­вр­за­но со прет­ход­но­то. На мно­гу уни­вер­зи­те­ти во све­тот по­сто­јат ка­те­дри што ра­бо­тат на те­ми по­вр­за­ни со грч­ка­та исто­ри­ја, ја­зик, кул­ту­ра и тра­ди­ци­ја. Та­му има мно­гу грч­ки на­уч­ни­ци, кои има­ат свое вли­ја­ние. Исто та­ка, грч­ка­та др­жа­ва, и се­га во оваа, за нив, страш­на еко­ном­ска со­стој­ба, не ште­ди па­ри ко­га се во пра­ша­ње нив­ни­те на­ци­о­нал­ни ин­те­ре­си. Тие да­ва­ат средс­тва за об­ја­ву­ва­ње раз­ни сту­дии. Од­го­во­рот на оваа нив­на по­сто­ја­на актив­ност е ед­но­ста­вен. Пуб­ли­ку­ва­ње сту­дии што се од­не­су­ва­ат на те­ми­те што нѐ за­се­га­ат. При­тоа, мо­ра да се во­ди сме­тка за об­је­ктив­но­ста и ком­пе­тент­но­ста. Са­мо со здра­ва на­уч­на ана­ли­за, пуб­ли­ка­ции што би ги фи­нан­си­ра­ла др­жа­ва­та или, пак, за­ин­те­ре­си­ра­ни­те од при­ват­ни­от се­ктор би има­ле ефект. Ту­ка мо­ра да приз­нам де­ка, во пос­лед­но вре­ме, има по­зи­тив­ни че­ко­ри во таа на­со­ка.

Не­кои до­маш­ни ин­те­ле­кту­ал­ци сме­та­ат де­ка ан­тич­ки­те ко­ре­ни на ма­ке­дон­ска­та на­ци­ја се ве­штач­ки, со по­ли­тич­ки ме­то­ди вмет­на­ти во на­ша­та исто­ри­ја. Ка­ков е ва­ши­от став за по­го­ле­ма­та про­мо­ци­ја на овој дел од исто­ри­ја­та, тре­ба ли Ма­ке­до­ни­ја да се отка­же од си­те ар­те­фа­кти од овој пер­и­од за­тоа што Гр­ци­ја се чув­ству­ва ис­про­во­ци­ра­но од ва­кво­то од­не­су­ва­ње на Ма­ке­до­ни­ја?
Јовановски: Нас­ледс­тво­то на те­ри­то­ри­ја­та на Ре­пуб­ли­ка Ма­ке­до­ни­ја е на­ше. Тоа е ре­гу­ли­ра­но со ме­ѓу­на­род­ни кон­вен­ции. Глу­па­во е да спо­ри­ме да­ли сме ан­тич­ки или сло­вен­ски Ма­ке­дон­ци. Ние сме Ма­ке­дон­ци. Не мо­же да се вр­зу­ва­ме са­мо за еден пер­и­од од ми­на­то­то. Не мо­же­ме да иск­лу­чи­ме ни­ту еден пер­и­од од ми­на­то­то за сме­тка на друг. Тре­ба ли, на при­мер, да го за­бо­ра­ви­ме ос­ман­ли­ско­то нас­ледс­тво, кое е дел од нас. Не мо­же­ме, ни­ту сме­е­ме, да за­бо­ра­ви­ме де­ка на­ше­то кул­тур­но нас­ледс­тво е мош­не комп­лекс­но. Пог­лед­не­те ги иско­пи­ни­те, твр­ди­ни­те, цр­кви­те џа­ми­и­те, ама­ми­те, ста­ри­те ку­ќи. Слуш­не­те ја му­зи­ка­та, ви­де­те ја куј­на­та итн. Кол­ку е слич­ни со грч­ка­та или со тур­ска­та, на при­мер. Што да пра­ви­ме – да им за­бра­ни­ме на ар­хе­о­ло­зи­те да ко­па­ат, да им за­бра­ни­ме на ме­ди­у­ми­те да пи­шу­ва­ат, да за­бра­ни­ме да се пи­шу­ва за ко­ми­ти­те, да им за­бра­ни­ме на сѐ уште жи­ви­те пар­ти­за­ни да би­дат гор­ди на бор­ба­та што ни до­не­се др­жа­ва, да им за­бра­ни­ме на ре­жи­се­ри­те да сни­ма­ат фил­мо­ви за­тоа што си­те тие ги нер­ви­ра­ат со­се­ди­те? Па, то­гаш не зас­лу­жу­ва­ме ни­што. Што се од­не­су­ва до ан­тич­ка­та исто­ри­ја, ние има­ме на Фи­ло­зоф­ски­от фа­кул­тет двај­ца про­фе­со­ри, На­де Про­е­ва и Во­јис­лав Са­ра­кин­ски, кои се нај­ком­пе­тент­ни да го­во­рат за исто­ри­ја­та во ан­тич­ки­от пер­и­од, има и не­кол­ку до­бри ар­хе­о­ло­зи што се за­ни­ма­ва­ат со тој пер­и­од, дру­ги­те мо­жат да му да­ва­ат идеи на Спил­берг за сни­ма­ње фил­мо­ви и да се рас­пра­ва­ат на ин­тер­нет-пор­та­ли­те.

Ќе мо­же ли РМ да ги иско­ри­сти ар­гу­мен­ти­те да­де­ни во пре­су­да­та од Хаг за да ја про­ме­ни грч­ка­та ви­сти­на за спо­рот за име­то, но и за от­стра­ну­ва­ње на до­ми­нант­на­та грч­ка сли­ка за исто­ри­ја­та на Ма­ке­до­ни­ја?
Јовановски: Пре­су­да­та од Хаг по­ле­ка ги но­си про­ме­ни­те. Иа­ко во Чи­ка­го не ста­нав­ме дел од НАТО, а, мо­же­би, во де­кем­ври не­ма да до­би­е­ме да­тум за пре­го­во­ри, во из­ја­ви на не­кои важ­ни функ­ци­о­не­ри од стра­на за­бе­ле­жу­ва­ме одре­де­но вли­ја­ние на пре­су­да­та од Хаг. Таа пре­су­да рас­чи­сти мно­гу ра­бо­ти за ире­ден­тиз­мот и за кра­де­ње­то на исто­ри­ја­та. На­ша­та јав­ност мно­гу мал­ку знае за ед­на ана­ли­за на ам­ба­са­до­рот Але­ксан­дрос Ма­љас, по­ра­неш­ни­от шеф на кан­це­ла­ри­ја­та за вр­ски на Гр­ци­ја во Скоп­је, кој бе­ше и грч­ки ам­ба­са­дор во Ти­ра­на и во Ва­шин­гтон, во ко­ја тој јас­но го­во­ри за вли­ја­ни­е­то на оваа пре­су­да врз ид­ни­те од­но­си ме­ѓу две­те зем­ји, но и за тоа ка­кви ќе би­дат пос­ле­ди­ци­те за Гр­ци­ја по Хаг. Не бе­ше ни­ка­ква слу­чај­ност што ток­му Ма­љас по­ба­ра пов­ле­ку­ва­ње на Гр­ци­ја од При­вре­ме­на­та спо­год­ба пред да ја на­пи­ше ана­ли­за­та во кој да­ва не мно­гу по­зи­тив­ни прог­но­зи за ид­ни­на­та на грч­ка­та по­зи­ци­ја.

„Гр­ци­те зна­ат и приз­на­ва­ат де­ка сме по­себ­ни во од­нос на со­се­ди­те, не са­мо се­га. Тоа што, уште по­долг вре­мен­ски пер­и­од, не­ма да мо­жат да го при­фа­тат е име­то на на­ро­дот и ја­зи­кот без пре­фикс или су­фикс. Грч­ки­те на­уч­ни­ци пи­шу­ва­ат за Сла­во­ма­ке­дон­ци, но не и за Ма­ке­дон­ци ко­га тоа се од­не­су­ва на нас“

Има ли фор­му­ла за над­ми­ну­ва­ње на си­те спо­ро­ви на Бал­ка­нот? Се чи­ни де­ка ако се ос­тва­рат си­те жел­би на си­те зем­ји, ре­ги­о­нот тре­ба да има три­па­ти по­го­ле­ма те­ри­то­ри­ја и пет­па­ти по­ве­ќе на­се­ле­ние.
Јовановски: Не по­стои та­ква фор­му­ла. Си­те проб­ле­ми вле­чат ко­ре­ни од 19 век, ко­га беа соз­да­де­ни не­кои од се­гаш­ни­те бал­кан­ски др­жа­ви. На­чи­нот на кој беа соз­да­де­ни, вли­ја­ни­е­то на го­ле­ми­те си­ли во ис­цр­ту­ва­ње­то на гра­ни­ци­те, кое и де­нес го за­бе­ле­жу­ва­ме, раз­лич­ни­от пат до не­за­вис­но­ста, де­нес ги да­ва­ат пло­до­ви­те. Соз­да­ва­ње пер­цеп­ци­ја, пре­ку обра­зов­ни­от си­стем, за ди­рект­на по­вр­за­ност со ан­тич­ки­от пер­и­од или со сред­но­ве­ко­ви­е­то, ка­ко ос­но­ва за из­град­ба на иден­ти­те­тот, при­до­не­се и во ми­на­то­то и се­га мно­гу­ми­на да сме­та­ат де­ка гра­ни­ци­те на др­жа­ви­те не се пра­вед­ни. Ко­га е во пра­ша­ње обра­зо­ва­ни­е­то, тоа во вре­ме­то ко­га се соз­да­ваа мо­дер­ни­те бал­кан­ски на­ции бе­ше под сил­ни вли­ја­ние на за­пад­ни­те и на ру­ски­те учеб­ни­ка­ри. Мно­гу учеб­ни­ци што се ко­ри­сте­ле во тој пер­и­од, осо­бе­но во Гр­ци­ја, во пр­ва­та фа­за од раз­во­јот беа са­мо пре­во­ди на за­пад­ни учеб­ни­ци. Ет­но­ло­шки­те кар­ти што беа ди­стри­бу­и­ра­ни во 19 и во по­че­то­кот на 20 век беа со за­пад­но и со ру­ско по­тек­ло. Тие вли­ја­е­ја на бал­кан­ска­та на­ци­о­на­ли­стич­ка кар­то­гра­фи­ја. Не се са­мо Бал­кан­ци­те ви­нов­ни за пер­цеп­ци­ја­та де­ка има­ат по­ма­ла др­жав­на те­ри­то­ри­ја од таа што сме­та­ат де­ка им при­па­ѓа. Ба­рем де­нес сме све­до­ци ка­ко одат тие ра­бо­ти. Се­пак, тре­ба да се оби­де­ме да го на­пра­ви­ме ре­ги­о­нот ре­ла­тив­но при­стој­но ме­сто за жи­ве­е­ње, ка­де што ќе се по­чи­ту­ва­ат раз­ли­ки­те, а на ид­ни­те ге­не­ра­ции да им на­пра­ви­ме про­стор за по­нор­ма­лен раз­вој без по­средс­тво на раз­ни стран­ски олес­ну­ва­чи со сом­ни­тел­ни чо­веч­ки, мо­рал­ни и ин­те­ле­кту­ал­ни ква­ли­те­ти.

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.