Кога водата ќе го замени увозот на струја

Уште во осум­де­сет­ти­те го­ди­ни на ми­на­ти­от век про­фе­со­ри на УКИМ изра­бо­ти­ја план за експ­ло­а­та­ци­ја на ду­ри 408 ло­ка­ции, ка­де што вод­ни­от по­тен­ци­јал е ста­би­лен за да про­из­ве­ду­ва стру­ја. За раз­ли­ка од мно­гу др­жа­ви ка­де што вод­ни­от по­тен­ци­јал е кон­цен­три­ран во дел од те­ри­то­ри­ја­та, Ма­ке­до­ни­ја е зем­ја ка­де што, бу­квал­но, во се­кој неј­зин пре­дел има не­ис­цр­пен из­вор на во­да, ко­ја е ус­лов за про­из­водс­тво на ста­бил­на стру­ја. При­тоа, не се за­га­ду­ва жи­вот­на­та сре­ди­на, а при­до­би­вка­та и за др­жа­ва­та во це­ли­на и за ре­ги­о­ни­те ка­де ник­ну­ва­ат ма­ли­те хи­дро­цен­тра­ли е не­про­цен­ли­ва.

Ка­ко пр­ва и ос­нов­на при­до­би­вка од из­град­ба­та на ма­ли­те хи­дро­цен­тра­ли е за­ме­на­та на ска­по уве­зе­на­та стру­ја, истак­ну­ва за „Ре­пуб­ли­ка“ про­фе­сор д-р Хри­сти­јан Миц­ко­ски од Ма­шин­ски­от фа­кул­тет од Скоп­је. Тој учес­тву­ва во изра­бо­тка­та на не­кол­ку ма­ли хи­дро­цен­тра­ли, кои се дел од прет­ход­ни­те об­ја­ви.

– Да, се­ка­ко мо­же да се ка­же де­ка из­град­ба­та на ма­ли хи­дро­цен­тра­ли и про­из­водс­тво­то кое ќе сле­ди од нив зна­чи­тел­но ќе го суп­сти­ту­и­ра­ат уво­зот на стру­ја. За­тоа и се овие јав­ни по­ви­ци. До­кол­ку, пак, хи­по­те­тич­ки се из­гра­дат си­те 408 ло­ка­ции, то­гаш таа за­ме­на ќе би­де зна­чи­тел­на – про­це­ну­ва Миц­ко­ски.

Ма­ли­те хи­дро­цен­тра­ли што се гра­дат во Ма­ке­до­ни­ја, ка­ко и тие што се ну­дат, се со раз­ли­чен ка­па­ци­тет, до 3 или 4 ме­га­ват-ча­со­ви. Но, ин­ста­ли­ра­ни­от ка­па­ци­тет не га­ран­ти­ра и про­из­водс­тво. Од­нос­но, ко­га ста­ну­ва збор за ма­ли хи­дро­цен­тра­ли, тоа што тре­ба да се ме­ри не е ка­па­ци­те­тот, ту­ку тоа што ќе го за­ме­ни уво­зот, кол­ку ќе про­из­ве­дат тие. А, тие ќе про­из­ве­дат тол­ку кол­ку што има­ат ма­те­ри­јал, од­нос­но во­да.

– Мо­жам да ка­жам де­ка Ма­ке­до­ни­ја е при­лич­но ста­бил­на др­жа­ва во од­нос на рас­по­лож­ли­ви­те по­да­то­ци за вод­ни­от по­тен­ци­јал. Упра­ва­та за хи­дро­ме­те­о­ро­ло­шки ра­бо­ти има мош­не на­деж­ни по­да­то­ци кои ги при­фа­ќа­ат и свет­ски­те бан­кар­ски ин­сти­ту­ции во де­лот на кре­ди­ти­ра­ње на те­ков­ни­те ин­ве­сти­ции, ин­ве­сти­ции кои се пос­ле­ди­ца на прет­ход­ни­те об­ја­ви. Да би­дам по­ја­сен, тоа по­драз­би­ра де­ка Упра­ва­та рас­по­ла­га со по­да­то­ци за 60 го­ди­ни на­на­зад, што да­ва јас­на сли­ка за ид­ни­те ин­ве­сти­то­ри. Тие зна­ат со ка­ква вод­на рас­по­лож­ли­вост се нив­ни­те по­тен­ци­јал­ни вло­жу­ва­ња во ма­ли­те хи­дро­цен­тра­ли – об­јас­ну­ва Миц­ко­ски.

Па­ке­ти по­ткре­пе­ни со зна­е­ње

Ако до­се­га искус­тво­то од та­кви­те об­ја­ви по­со­чу­ва­ше де­ка по­го­ле­ми­те еле­ктра­ни, со ка­па­ци­тет по­го­лем од еден ме­га­ват, се по­а­тра­ктив­ни за ин­ве­сти­то­ри­те на сме­тка на по­ма­ли­те за­ра­ди та­ка­на­ре­че­ни­от „фи­динг“, овој пат беа сме­не­ти на­чи­ни­те на та­ри­фи­ра­ње, но има­ше и из­ме­ни ко­га е во пра­ша­ње прик­лу­чо­кот на ди­стри­бу­тив­на­та мре­жа. Се­пак, нај­го­ле­ма­та из­ме­на е ну­де­ње­то па­ке­ти ло­ка­ции.

– Гру­пи­ра­ње­то на цен­тра­ли­те, нај­про­сто об­јас­не­то, зна­чи де­ка ако на еден во­до­тек има пет ло­ка­ции, то­гаш, до­кол­ку се ја­ват по­ве­ќе ин­ве­сти­то­ри, мо­же да се слу­чи тие да не мо­же да се из­ве­дат тех­нич­ки или да се из­ве­дат мно­гу те­шко. По­тоа сле­ду­ва оп­ти­ми­за­ци­ја на тех­нич­ко­то ре­ше­ние, а со тоа и на про­из­водс­тво­то и на при­хо­дот. Имај­ќи пред­вид де­ка за 20 го­ди­ни Ма­ке­до­ни­ја ќе ги нас­ле­ди овие ХЕЦ, во сво­е­то про­из­вод­но пор­тфо­лио ќе има по­оп­ти­мал­но ре­ше­ние. И ка­ко пос­лед­но, прик­лу­чу­ва­ње­то на еле­ктро­е­нер­гет­ски­от си­стем е мно­гу по­ед­но­ста­вен, не­кол­ку ло­ка­ции ќе би­дат за­ка­че­ни на еден дал­но­вод. Се­то тоа прив­ле­ку­ва мно­гу по­ве­ќе ин­ве­сти­то­ри – ана­ли­зи­ра Миц­ко­ски.

Во прин­цип, ин­ве­сти­ра­ње­то во ма­ли хи­дро­цен­тра­ли е пре­диз­вик за се­кој ин­ве­сти­тор би­деј­ќи тоа изо­би­лу­ва со мно­гу зна­е­ње и со искус­тво, до­да­ва Миц­ко­ски. Тех­но­ло­ги­ја­та и на­чи­нот на ко­ја се изра­бо­ту­ва­ат ма­ли­те цен­тра­ли се иден­тич­ни ка­де би­ло во све­тот. Та­ка, со гра­де­ње­то на цен­тра­ли­те, Ма­ке­до­ни­ја до­би­ва со­вре­ме­на тех­но­ло­ги­ја ко­ја е во че­кор со вре­ме­то.

При пос­лед­ни­от ја­вен по­вик од Ми­ни­стерс­тво­то за жи­вот­на сре­ди­на бе­ше наг­ла­се­но де­ка се на­пра­ве­ни из­ме­ни за да се по­стиг­не по­го­ле­ма атра­ктив­ност за ло­ка­ци­и­те. Па, што е тоа што ин­ве­сти­то­ри­те го ба­ра­ат ко­га се во пра­ша­ње ма­ли­те хи­дро­цен­тра­ли?

– Атра­ктив­но­ста за­ви­си од мно­гу фа­кто­ри. За­ви­си од тех­нич­ки­от ка­па­ци­тет на еле­ктра­на­та, од­нос­но кол­кав ин­ста­ли­ран ка­па­ци­тет е по­ну­де­но. По­тоа за­ви­си од при­хо­дот што би се ос­тва­рил, а тоа за­ви­си од пов­ла­сте­ни­те та­ри­фи. Се­ка­ко, ту­ка е и бр­зи­на­та за за­вр­шу­ва­ње на ад­ми­ни­стра­тив­ни­те че­ко­ри за ва­де­ње ли­цен­ци и до­ку­мен­ти за поч­ну­ва­ње со ра­бо­та. Се­пак, најз­на­чај­но­то што ја чи­ни атра­ктив­но­ста е ло­ги­сти­ка­та со ко­ја рас­по­ла­га зем­ја­та – по­со­чу­ва про­фе­со­рот од Ма­шин­ски фа­кул­тет.

Ло­ги­сти­ка­та чи­ни 70 про­цен­ти од ин­ве­сти­ци­ја­та

Ло­ги­сти­ка­та што ја по­со­чу­ва Миц­ко­ски се од­не­су­ва на тоа да­ли ма­ке­дон­ско­то сто­панс­тво мо­же да ги за­до­во­ли ба­ра­ња­та на евен­ту­ал­ни­те ин­ве­сти­ции во овој се­ктор. Стек­на­то­то искус­тво од уви­ду­ва­ње­то на те­ре­нот по­ка­жу­ва де­ка ин­ду­стри­ја­та во Ма­ке­до­ни­ја е се­ри­оз­на под­др­шка и ба­за. Од ед­на стра­на би­деј­ќи се про­из­ве­ду­ва­ат ос­нов­ни­те еле­мен­ти што се по­треб­ни и не­оп­ход­ни за из­град­ба. Има фа­бри­ки што про­из­ве­ду­ва­ат це­вки од по­ли­е­стер, од по­ли­е­ти­лен, од че­лик. По­стои искус­тво и зна­е­ње за из­град­ба на еле­ктро­ма­те­ри­ја­ли, а и гра­деж­ни­от се­ктор, кој е нај­ди­рект­но вклу­че­но, ве­ќе има стек­на­то го­ле­мо искус­тво.

– Тоа е и де­лот кој, всуш­ност, е нај­го­ле­ма­та при­до­би­вка во овој дел од та­кви­те об­ја­ви, до­да­ва Миц­ко­ски.

– Мно­гу е зна­чај­но тоа што ма­ке­дон­ска­та ин­ду­стри­ја и сто­панс­тво­то мо­жат да оп­фа­тат и кај нив да оста­не пре­ку 70 про­цен­ти од ин­ве­сти­ци­ја­та. Таа ќе се те­ме­ли на до­маш­на­та ин­ду­стри­ја. До­кол­ку се­га се из­гра­дат ус­лов­но си­те 80 ма­ли хи­дро­цен­тра­ли, чи­ја вред­ност е про­це­не­та на 170 ми­ли­о­ни евра, то­гаш ус­лов­но ме­ѓу 120 и 140 ми­ли­о­ни евра ди­рект­но ќе за­вр­шат во ма­ке­дон­ско­то сто­панс­тво, до­да­ва Миц­ко­ски.

А, ток­му тоа е дел од при­до­би­вки­те што не се ди­рект­но по­вр­за­ни со стру­ја­та. Ин­ве­сти­ци­и­те зна­чат и па­ри и вра­бо­ту­ва­ње. Са­мо во пр­ва­та фа­за, при из­град­ба­та ко­ја во про­сек трае три го­ди­ни, би би­ле вклу­че­ни не­кол­ку ил­ја­ди ра­бот­ни­ци.

– Та­кви­те ин­ве­сти­ции со се­бе но­сат и друг ефект, кој мо­же­би е нај­ва­жен во ру­рал­ни­те сре­ди­ни, ка­де што овие ин­ве­сти­ции се и нај­за­ста­пе­ни. Ин­фра­стру­кту­ра­та што ја но­сат со се­бе е од не­про­цен­ли­во зна­че­ње за ло­кал­ни­те вла­сти – из­град­ба на па­ти­шта, дал­но­во­ди, ста­бил­но снаб­ду­ва­ње со стру­ја. Ако на се­то тоа се до­да­де и еко­ном­ски­от бе­не­фит, прет­ста­ву­ва ед­на ус­пеш­на при­каз­на – по­со­чу­ва Миц­ко­ски.

(Пишува: Наум Стоилковски
Текст објавен во 76. број на неделникот „Република“, 14.02.2014)

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.