Македонија меѓу цариградските и московските интереси

По­ра­неш­ни­от вла­ди­ка на Ма­ке­дон­ска­та пра­вос­лав­на цр­ква – Охрид­ска ар­хи­е­пи­ско­пи­ја (МПЦ – ОА), Јо­ван Вра­ни­шков­ски ста­ну­ва ми­нор­на фи­гу­ра ко­ја сѐ по­мал­ку мо­же да ја за­гро­зи Ма­ке­дон­ска­та пра­вос­лав­на цр­ква на па­тот до ка­нон­ско единс­тво со дру­ги­те фор­мал­но приз­на­е­ни ор­то­докс­ни цр­кви. Ег­зар­хот на Срп­ска­та пра­вос­лав­на цр­ква (СПЦ) во Ма­ке­до­ни­ја, кој во мо­мен­тов од­ле­жу­ва за­твор­ска каз­на за кри­ми­нал во за­тво­рот „Идри­зо­во“, не бе­ше спо­ме­нат ни­ту ед­наш за вре­ме на отво­ре­ни­от дел за ме­ди­у­ми­те на сред­ба­та ме­ѓу Ива­нов и Ки­рил во ре­зи­ден­ци­ја­та на Ру­ска­та пра­вос­лав­на цр­ква зад ѕи­ди­ни­те на Кремљ. Из­во­ри од ка­би­не­тот на пре­тсе­да­те­лот не са­каа ни­ту да по­твр­дат ни­ту да де­ман­ти­ра­ат де­ка тоа се слу­чи­ло и на за­тво­ре­ни­от дел од со­ста­но­кот. Ова бе­ше пр­ва­та сред­ба на ви­со­ко цр­ков­но или по­ли­тич­ко ни­во во пос­лед­ни­ве не­кол­ку го­ди­ни на ко­ја пре­су­да­та за Вра­ни­шков­ски не бе­ше спо­ме­на­та ка­ко пре­дус­лов за про­дол­жу­ва­ње на пре­го­во­ри­те ме­ѓу СПЦ и МПЦ.

Со тоа, и по­крај офи­ци­јал­ни­от став на Све­ти­от си­нод на СПЦ и на Ца­ри­град­ска­та па­три­јар­ши­ја, кои со па­ри и со ста­тус го под­ду­ва­ат сво­јот пу­лен, Вра­ни­шков­ски, де­фи­ни­тив­но, ја гу­би под­др­шка­та за сво­и­те (не)де­ла во Ма­ке­до­ни­ја. Не е са­мо мо­сков­ски­от па­три­јарх тој што уви­дел де­ка Ма­ке­дон­ска­та пра­вос­лав­на цр­ква е не­при­кос­но­вен цен­тар на пра­вос­ла­ви­е­то во Ма­ке­до­ни­ја и во епар­хи­и­те на МПЦ – ОА во Евро­па, аме­ри­кан­ски­от кон­ти­нент и во Ав­стра­ли­ја. За тоа се свес­ни и па­три­јар­хот Вар­то­ло­меј, кој на по­гре­бот на по­чи­на­ти­от срп­ски пог­ла­вар Пав­ле ин­ди­рект­но по­ба­ра СПЦ и МПЦ да сед­нат на ма­са и да ги ре­шат проб­ле­ми­те. Свес­ни се и срп­ски­те вла­ди­ци, кои се на­де­ваа де­ка пре­ку Вра­ни­шков­ски мо­жат да ја вра­тат срп­ска­та цр­ков­на хе­ге­мо­ни­ја во Ма­ке­до­ни­ја.

Ма­ке­до­ни­ја ја не­ма и во ка­нон­ски­от и во не­ка­нон­ски­от дип­тих

При­чи­на­та за нес­по­ме­ну­ва­ње­то на пог­ла­ва­рот на МПЦ во ли­тур­ги­ја­та на па­три­јар­хот Ки­рил е јас­на, не­го­ва­та цр­ква не е во т.н. дип­тих или ли­ста на приз­на­е­ни пра­вос­лав­ни цр­кви чии ими­ња се спо­ме­ну­ва­ат во ли­тур­ги­и­те. И ту­ка се отво­ра пра­ша­ње­то за двој­ни­те стан­дар­ди кон Ма­ке­до­ни­ја. Ако за си­те во пра­вос­ла­ви­е­то ва­жат ка­но­ни­те што ѝ се на­мет­ну­ва­ат на Ма­ке­дон­ска­та пра­вос­лав­на цр­ква, то­гаш по­ра­ди сво­јот дип­тих и РПЦ тре­ба да би­де прог­ла­се­на за не­ка­нон­ска цр­ква. Име­но, по­крај офи­ци­јал­ни­от дип­тих спо­ред кој се во­ди Ца­ри­град­ска­та па­три­јар­ши­ја, во пра­вос­ла­ви­е­то има нај­мал­ку уште еден па­ра­ле­лен – ру­ски. Две­те нај­моќ­ни цр­кви во­оп­што не раз­го­ва­ра­ат за овој проб­лем иа­ко е крај­но не­ло­гич­но иста­та цр­ква ко­ја по­сто­ја­но го­во­ри за ду­хов­но и за ка­нон­ско единс­тво да ко­ри­сти два раз­лич­ни спи­со­ци во сво­и­те ли­тур­гии. До пет­то­то ме­сто во дип­ти­хот на две­те цр­кви не­ма раз­ли­ка, пр­ва е Ца­ри­град­ска­та па­три­јар­ши­ја, ко­ја го има пра­во­то да по­ви­ку­ва на со­бор, да по­сре­ду­ва и да би­де су­ди­ја во спо­ро­ви­те, по неа сле­ду­ва­ат Але­ксан­дри­ска­та цр­ква, Ан­ти­о­хи­ска­та и Еру­са­лим­ска­та цр­ква, со ко­ја за­вр­шу­ва ли­ста­та на древ­ни­те цр­кви што се дел од т.н. грч­ки блок. На пет­то­то ме­сто, спо­ред Ца­ри­град, е Мо­сков­ска­та па­три­јар­ши­ја, а вед­наш по неа Бел­град­ска­та, ко­ја е поз­на­та ка­ко „Eklisia tis Servias“ или Цр­ква на Ср­би­ја. Сле­ду­ва­ат Ро­ман­ска­та цр­ква, Бу­гар­ска­та и Гру­зи­ска­та цр­ква. По нив сле­ду­ва­ат 7 цр­кви што не се на ранг на па­три­јар­ши­ја, ту­ку се авто­ном­ни, афто­ке­фал­ни ар­хи­е­пи­ско­пии или ми­тро­по­лии (Ки­пар­ска цр­ква, Грч­ка, Ал­бан­ска, Пол­ска, Че­шко-Сло­вач­ка, Фин­ска и Естон­ска цр­ква). За раз­ли­ка од овој ре­дос­лед, кој го по­чи­ту­ва­ат си­те грч­ки цр­кви, во ру­ски­от дип­тих СПЦ, на­ме­сто на ше­сто­то ме­сто, е сед­ма, а Гру­зи­ска­та цр­ква е пос­лед­на од авто­ке­фал­ни­те.

Во ме­ѓу­вре­ме, Вра­ни­шков­ски и не­го­ви­те след­бе­ни­ци не ус­пе­а­ја да се здо­би­јат со епи­те­тот ма­че­ни­ци, што бе­ше глав­на­та цел, ни­ту да при­до­би­јат по­ве­ќе од не­кол­ку сто­ти­ни при­вр­за­ни­ци. Ни­ту из­ја­ва­та на не­го­ва­та мај­ка, ко­ја твр­ди де­ка Јо­ван се­ко­гаш се чув­ству­вал ка­ко Ср­бин, не мо­же­ше да го спа­си од сли­ка­та на пре­дав­ник на ма­ке­дон­ска­та цр­ква и на ма­ке­дон­ски­от на­род. При­каз­ни­те за единс­тве­но­то пра­вос­ла­вие, ка­де што си­те вер­ни­ци се дел од иста за­ед­ни­ца во ко­ја не е важ­на на­ци­о­нал­на­та при­пад­ност, кои мо­же­би се ка­нон­ски ис­прав­ни, ни­ка­де не ва­жат, освен во слу­ча­јот со Ма­ке­до­ни­ја. Ду­ри и нај­моќ­ни­от во пра­вос­лав­ни­от свет, а пет­ти по хи­е­рар­хи­ја – ру­ски­от па­три­јарх – не ја приз­на­ва оваа те­за ди­рект­но ури­вај­ќи ја со отво­ре­ни­от конф­ликт што го има со пр­ви­от на ли­ста­та, Вар­то­ло­меј.

Па­три­јар­хот Ки­рил е чо­век што по­ве­ќе од 30 го­ди­ни е дел од нај­по­чи­ту­ва­но­то ја­дро на Ру­ска­та пра­вос­лав­на цр­ква, кое во­ди би­тка за прев­ласт во пра­вос­лав­ни­от свет во кој фор­мал­но нај­го­ле­мо вли­ја­ние има­ат бло­кот грч­ки цр­кви и пр­ви­от по хи­е­рар­хи­ја, ца­ри­град­ски­от па­три­јарх.

За тие што се по­сом­не­ваа де­ка про­ма­ке­дон­ски­те из­ја­ви на Ки­рил се израз на не­ка­ква слу­чај­ност или се­нил­ност, тре­ба да се ка­же де­ка ру­ски­от пог­ла­вар точ­но зна­е­ше де­ка во со­ба­та во ко­ја се срет­на со пре­тсе­да­те­лот Ива­нов има прет­став­ни­ци на ма­ке­дон­ски­те ме­ди­у­ми кои ќе го пре­не­сат се­кој не­гов збор во Ма­ке­до­ни­ја. Тој не­ма­ше ди­ле­ма ни­ту де­ка не­го­ви­те за­бе­ле­шки за МПЦ – ОА ќе би­дат пре­не­се­ни низ пра­вос­лав­на­та еку­ме­на. Оче­ку­ва­но, срп­ски­те вла­ди­ци из­ве­шта­јот за јав­ни­от на­стап на Ки­рил го до­би­ле исти­от ден, а грч­ки­те вла­ди­ци след­ни­от ден. Вед­наш по­тоа во за­сег­на­ти­те цр­кви поч­на­ла ди­ску­си­ја на раз­лич­ни ни­воа ка­ко да се ре­а­ги­ра на по­ра­ки­те од Мос­ква. Тоа што во со­оп­ште­ни­е­то, кое е об­ја­ве­но на веб-сај­тот на РПЦ, ги не­ма­ше де­та­ли­те од раз­го­во­ри­те со Ива­нов не зна­чи де­ка па­три­јар­хот се огра­ду­ва од тоа што го ка­жа на сред­ба­та, што, всуш­ност, е до­ку­мен­ти­ра­но и со ви­де­о­за­пис.

Тоа што бе­ше за­чу­ду­вач­ки за при­сут­ни­те ме­ди­у­ми, но и за дел од оп­кру­жу­ва­ње­то на па­три­јар­хот, е што тој отво­ре­но го де­те­кти­ра и уште по­важ­но пре­циз­но по­со­чи ка­де е проб­ле­мот со не­приз­на­ва­ње­то на МПЦ. Ки­рил ја по­вр­за бло­ка­да­та за ма­ке­дон­ска­та цр­ква со пра­ша­ње­то за иден­ти­те­тот на ма­ке­дон­ска­та на­ци­ја, со што, всуш­ност, го на­пра­ви нај­го­ле­ми­от грев за грч­ка­та стру­ја во пра­вос­лав­ни­от свет. Тој, за раз­ли­ка од срп­ски­те и од грч­ки­те вер­ски ли­де­ри, кои по­сто­ја­но го др­жат отво­ре­но пра­ша­ње­то за (не­по­сто­е­ње­то) на ма­ке­дон­ска­та на­ци­ја, нед­вос­мис­ле­но по­ка­жа што мис­ли за тоа Ру­си­ја и го за­тво­ри тоа пра­ша­ње. Се раз­би­ра, Ки­рил на по­че­то­кот на све­че­на­та ли­тур­ги­ја, на ко­ја при­сус­тву­ва­ше пре­тсе­да­те­лот Ива­нов, не го спо­ме­на пог­ла­ва­рот на МПЦ – ОА, г.г. Сте­фан, но за­тоа пред најв­ли­ја­тел­ни­те ру­ски те­ле­ви­зи­ски ста­ни­ци што ја сле­деа ли­тур­ги­ја­та, не­кои од нив и во жи­во, упа­ти по­се­бен поз­драв до пре­тсе­да­те­лот на Ре­пуб­ли­ка Ма­ке­до­ни­ја.

Кол­ку и да е тоа на­пра­ве­но по­ра­ди нај­го­ле­ми­от хи­е­рар­хи­ски про­тив­ник на Ру­ска­та цр­ква, се­пак, мо­ра да се ка­же де­ка Ки­рил е поз­нат по сво­и­те прин­ци­пи­ел­ни ста­во­ви, кои по­не­ко­гаш се пред­мет на кри­ти­ки од не­го­ви­те про­тив­ни­ци, од кои тој не се отка­жу­ва по ни­ед­на це­на. Се раз­би­ра, по­греш­но е да се оче­ку­ва де­ка Ма­ке­дон­ска­та пра­вос­лав­на цр­ква со не­го­ви­те из­ја­ви ја до­би­ла би­тка­та за авто­ке­фал­ност.

Пра­ви­ла­та во ор­то­докс­но­то хри­сти­јанс­тво ве­лат де­ка то­мо­сот не за­ви­си од нај­моќ­ни­от, ту­ку од цр­ква­та-мај­ка или од пр­ви­от по ранг. Об­је­ктив­но, МПЦ – ОА има шан­си да го до­бие тоа што, спо­ред си­те вер­ски екс­пер­ти, го зас­лу­жу­ва са­мо ако се сог­ла­си да си го сме­ни име­то, ако вле­зе ка­ко пред­мет на тр­го­ви­ја ме­ѓу Ки­рил и Вар­то­ло­меј или нив­ни­те нас­лед­ни­ци или ако нај­моќ­ни­те се до­го­во­рат да се по­чи­ту­ва­ат из­вор­ни­те прин­ци­пи врз ос­но­ва на кои се до­би­ва авто­ке­фал­ност. И, пред сѐ, до­кол­ку во цр­ков­ни­те игри оста­нат са­мо ре­ли­ги­оз­ни­те, а не и по­ли­тич­ки­те ин­те­ре­си.

За раз­ли­ка од бло­кот грч­ки цр­кви, кои не се за­гро­зе­ни од Ру­ска­та цр­ква по­ра­ди сво­ја­та ста­рост и за­шти­та­та од Ца­ри­град и сво­ја­та би­тка и во ид­ни­на ќе ја во­дат отво­ре­но кол­ку што тоа го доз­во­лу­ва до­бри­от цр­ко­вен вкус, во Ср­би­ја со­стој­ба­та е по­и­на­ква. Иа­ко СПЦ бе­ше ин­ди­рект­но проз­ва­на од пр­ви­от чо­век на Ру­ска­та цр­ква, до­се­га ни­ту еден срп­ски вла­ди­ка не из­ле­зе со ко­мен­тар за из­ја­ви­те од Мос­ква. Ко­ле­ги­те од Бел­град бри­фи­ра­ат де­ка од нив се ба­ра вре­ме за ана­ли­за на збо­ро­ви­те на Ки­рил. Срп­ска­та цр­ква, иа­ко е во мно­гу бли­ски од­но­си со Грч­ки­от блок, во ни­кој слу­чај не­ма да се кон­фрон­ти­ра со по­ве­ќе од 300 вла­ди­ци кои ги прет­ста­ву­ва Ки­рил и кој ва­жи за нај­го­лем авто­ри­тет во пра­вос­ла­ви­е­то на пре­ми­нот од 20 во 21 век. Фа­ктот што са­мо за пет го­ди­ни отка­ко е пог­ла­вар го зго­ле­мил бро­јот на вла­ди­ци во ру­ски­те епар­хии за двој­но по­ка­жу­ва кол­ка­ва фор­мал­на и ду­хов­на моќ има ру­ски­от па­три­јарх. За­тоа не­го­ви­те збо­ро­ви за Ма­ке­до­ни­ја има­ат по­себ­на спе­ци­фич­на те­жи­на ду­ри и ако тие се ка­жа­ни во кон­текст на Все­лен­ски­от со­бор, кој, нај­ве­ро­јат­но, ќе се слу­чи ид­на­та го­ди­на во Истан­бул.

(Пишува: Горан Момироски
Текст објавен во 76. број на неделникот „Република“, 14.02.2014)

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.