Матевски: Некои владици го заборавиле монашкиот завет за сиромаштво

Од со­ци­о­ло­шки агол на гле­да­ње, око­лу 70 про­цен­ти од пра­вос­лав­ни­те хри­сти­јан­ски вер­ни­ци има­ат ка­ра­кте­ри­сти­ки на тра­ди­ци­о­на­лен тип вер­ник. Тоа се вер­ни­ци што ни­ту ја про­чи­та­ле Биб­ли­ја­та ни­ту, пак, има­ат ка­ква би­ло ре­ли­ги­ска на­о­браз­ба, па со са­мо­то тоа во­оп­што не ги поз­на­ва­ат су­шти­на­та и зна­че­ње­то на го­ле­ми­те ре­ли­ги­ски праз­ни­ци. По­ра­ди тоа, на Бо­го­јав­ле­ние не го прос­ла­ву­ва­ат кр­ште­ва­ње­то гос­по­до­во, ту­ку се фр­ла­ат во во­да за да до­би­јат ма­те­ри­јал­на ко­рист во вид на по­да­ро­ци од нај­раз­лич­ни до­на­то­ри. Ва­ка ­Зо­ран Ма­тев­ски, професор по со­ци­о­логија на ре­ли­ги­ја, ги ко­мен­ти­ра слу­чу­ва­ња­та на ово­го­диш­ни­от вер­ски праз­ник Во­ди­ци ко­га се ско­ка­ше по на­гра­ди­те, а не по кр­стот. Про­фе­со­рот, кој е еден од водечките експерти што се за­ни­ма­ва­ат со оваа проб­ле­ма­ти­ка во светски рамки, истак­на де­ка МПЦ-ОА има не­га­тив­ни при­ме­ри на ду­хов­ни во­да­чи кои го пре­фе­ри­ра­ат ма­те­ри­јал­но­то во од­нос на ду­хов­но­то. Ја спо­ме­ну­ва ири­ти­ра­но­ста на вер­ни­ци­те ко­га, и по­крај за­ве­тот на си­ро­маш­тво, ќе ви­дат мо­на­си што се слу­жат со ска­пи мо­бил­ни те­ле­фо­ни и се во­зат со лу­ксуз­ни џи­по­ви. Цр­ква­та, со­ве­ту­ва тој, мо­ра да по­све­ти мно­гу по­го­ле­мо вни­ма­ние на ова пра­ша­ње би­деј­ќи мо­наш­тво­то е ја­дро­то на ду­хов­на­та чи­сто­та на Цр­ква­та и со пра­во вер­ни­ци­те најм­но­гу ги ба­ра­ат сво­и­те ду­хов­ни во­да­чи во мо­на­шки­те ре­до­ви.

Има­те ли чув­ство де­ка во пос­лед­но вре­ме на­ро­дот и цр­ква­та сѐ по­ве­ќе се од­да­ле­чу­ва­ат ед­ни од дру­ги? Вер­ни­ци­те сѐ по­мал­ку има­ат до­вер­ба во вер­ски­те во­да­чи, а тие, пак, ка­ко да не­ма­ат иде­ја ка­ко да го при­бе­рат сво­е­то ста­до во све­ти­те хра­мо­ви. На што се дол­жи тоа?
Ма­тев­ски: Во со­ци­о­ло­ги­ја­та на ре­ли­ги­ја­та МПЦ-ОА ја тре­ти­ра­ме ка­ко ти­пи­чен при­мер на на­род­на Цр­ква, што зна­чи де­ка таа уште од сво­е­то ос­но­ва­ње, па до ден-де­не­шен ги за­ста­пу­ва ин­те­ре­си­те на ма­ке­дон­ски­от на­род од ре­ли­ги­ски, на­ци­о­на­лен и по­ли­тич­ки ка­ра­ктер. Тоа по­драз­би­ра де­ка Цр­ква­та се­ко­гаш ја ста­ва­ла во сво­и­те при­о­ри­те­ти иде­ја­та за прив­ле­ку­ва­ње на сво­и­те вер­ни­ци, осо­бе­но во ми­на­то­то ко­га тие би­ле под ту­ѓи ин­те­ре­си и вли­ја­ни­ја (тур­ски, срп­ски, грч­ки). Ме­ѓу­тоа, по па­дот на ко­му­низ­мот и фор­ми­ра­ње­то на Ма­ке­до­ни­ја ка­ко са­мо­стој­на др­жа­ва, МПЦ-ОА ка­ко по мал­ку да скрш­ну­ва од тој пат, најм­но­гу под вли­ја­ние на гло­бал­ни­те про­це­си на кон­вер­зи­ја. Ре­пуб­ли­ка Ма­ке­до­ни­ја е ти­пи­чен при­мер на зем­ја ка­де што, пра­ктич­но, не по­стои про­це­сот на кон­вер­ти­ра­ње (пре­мин од ед­на ре­ли­ги­ја во дру­га). Би­деј­ќи по­стои иск­лу­чи­тел­но ви­сок сте­пен на по­вр­за­ност ме­ѓу ре­ли­ги­ски­от и на­ци­о­нал­ни­от иден­ти­тет, ма­ке­дон­ски­те пра­вос­лав­ни вер­ни­ци (со ре­тки иск­лу­чо­ци) не пре­ми­ну­ва­ат во ис­лам за­тоа што тоа се тре­ти­ра ка­ко чин на пре­дав­ство од стра­на на сопс­тве­на­та ет­нич­ка за­ед­ни­ца. Со са­мо­то тоа, МПЦ-ОА е си­гур­на за број­но­ста на сво­и­те вер­ни­ци и на не­кој на­чин го за­по­ста­ву­ва про­це­сот на нив­но при­до­би­ва­ње. Ме­ѓу­тоа, клуч­ни­от проб­лем се ја­ву­ва во мо­мен­тот ко­га вер­ни­ци­те тре­ба да дој­дат во све­ти­те хра­мо­ви за вре­ме на не­дел­ни­те и праз­нич­ни­те ли­тур­гии. Иа­ко Ма­ке­до­ни­ја е зем­ја со ви­сок про­цент на дек­ла­ри­ра­ни вер­ни­ци, таа во исто вре­ме е при­мер на зем­ја во ко­ја вер­ни­ци­те во про­сек одат на ли­тур­ги­ја три­па­ти го­диш­но (на Ве­лиг­ден, на Бо­жик и на куќ­на сла­ва). Со­ци­о­ло­шки­те истра­жу­ва­ња што се на­пра­ве­ни по­ка­жу­ва­ат де­ка про­цен­тот на убе­де­ни­те вер­ни­ци што ре­дов­но одат на не­дел­ни ли­тур­гии не е по­го­лем од 10. Би­деј­ќи тој про­цент е кон­стан­тен од оса­мо­сто­ју­ва­ње­то до де­нес, мо­жам да кон­ста­ти­рам де­ка не по­стои про­цес на дра­ма­тич­но од­да­ле­чу­ва­ње на вер­ни­ци­те од Цр­ква­та и обрат­но.

Кол­ку лу­ксуз­ни­от жи­вот на вла­ди­ци­те, нив­ни­те ска­пи авто­мо­би­ли и дру­ги­те ма­те­ри­јал­ни до­бра што ги ужи­ва­ат вли­ја­ат врз гу­бе­ње­то на до­вер­ба­та во све­ште­ни­ци­те?
Ма­тев­ски: Ка­ко од­го­вор на ова пра­ша­ње, ка­ко пр­во мо­рам да го истак­нам нес­пор­ни­от факт де­ка по­стои из­вес­на до­за до­вер­ба на вер­ни­ци­те кон све­ште­ни­ци­те. Истра­жу­ва­ња­та по­ка­жу­ва­ат де­ка гра­ѓа­ни­те на Ре­пуб­ли­ка Ма­ке­до­ни­ја има­ат нај­го­ле­ма до­вер­ба во по­ли­тич­ки­те и ре­ли­ги­ски­те ин­сти­ту­ции. Тоа зна­чи де­ка до­вер­ба­та не е за­гу­бе­на, ту­ку е на­ма­ле­на по сво­јот ин­тен­зи­тет. За тоа, се­ка­ко, при­до­не­су­ва и на­чи­нот на жи­вот на вла­ди­ци­те во од­нос на ко­ри­сте­ње и по­се­ду­ва­ње ма­те­ри­јал­ни до­бра. Се­пак, мо­рам да кон­ста­ти­рам де­ка ре­дов­ни­от и пра­ктич­ни­от жи­вот на чле­но­ви­те на Си­но­дот на МПЦ-ОА и ви­со­ки­те ре­ли­ги­ски ве­ли­ко­до­стој­ни­ци не е ек­стрем­но лу­ксу­зен, осо­бе­но ако се на­пра­ви ком­па­ра­ци­ја со дру­ги­те пра­вос­лав­ни цр­кви во све­тот. Ка­ко илу­стра­ци­ја мо­же да се на­ве­де при­ме­рот на ру­ски­от па­три­јарх Ки­рил, кој со сво­ја­та сви­та на те­ло­хра­ни­те­ли и ска­пи „мер­це­де­си“ пра­ви ха­ос во со­о­бра­ќа­јот на Мос­ква и на тој на­чин ги ири­ти­ра вер­ни­ци­те. Грч­ка­та пра­вос­лав­на цр­ква са­мо од из­нај­му­ва­ње на сво­и­те об­је­кти има ме­се­чен при­лив од 20 ми­ли­о­ни евра. Не­ос­по­рен е фа­ктот де­ка и МПЦ-Оа не ја тре­сат та­кви фи­нан­си­ски скан­да­ли ка­ков што е тоа слу­чај со Срп­ска­та, Бу­гар­ска­та и Ро­ман­ска­та пра­вос­лав­на цр­ква. Се раз­би­ра, тоа не зна­чи де­ка одре­де­ни вла­ди­ци на МПЦ-ОА не тре­ба се­ри­оз­но да се пре­ис­пи­та­ат за нив­ни­от дис­ба­ланс ме­ѓу ду­хов­но­то и ма­те­ри­јал­но­то, осо­бе­но за­тоа што се­кој вла­ди­ка прет­ход­но тре­ба да се за­мо­на­ши. А, ка­ко мо­на­си го да­ле, ме­ѓу дру­го­то, и за­ве­тот за си­ро­маш­тво. Не­кои, за жал, ка­ко да го под­за­бо­ра­ви­ле тоа.

Сме­та­те ли де­ка не­га­тив­ни­от при­мер на ду­хов­ни­те во­да­чи го при­фа­ќа­ат и вер­ни­ци­те, па на­ме­сто по ду­хов­но­то, сѐ по­ве­ќе по­сег­ну­ва­ат по ма­те­ри­јал­но­то?
Ма­тев­ски: Се раз­би­ра де­ка и во МПЦ-ОА има не­га­тив­ни при­ме­ри на ду­хов­ни во­да­чи кои го пре­фе­ри­ра­ат ма­те­ри­јал­но­то во од­нос на ду­хов­но­то. Вер­ни­ци­те осо­бе­но се ири­ти­ра­ни ко­га, и по­крај тој за­вет за си­ро­маш­тво, ќе ви­дат мо­на­си што се слу­жат со ска­пи мо­бил­ни те­ле­фо­ни и се во­зат со лу­ксуз­ни џи­по­ви. Цр­ква­та мо­ра да по­све­ти мно­гу по­ве­ќе вни­ма­ние на ова пра­ша­ње би­деј­ќи мо­наш­тво­то е ја­дро­то на ду­хов­на­та чи­сто­та на Цр­ква­та и со пра­во вер­ни­ци­те најм­но­гу ги ба­ра­ат сво­и­те ду­хов­ни во­да­чи од мо­на­шки­те ре­до­ви. Ако нив­ни­те ду­хов­ни во­да­чи го пре­фе­ри­ра­ат ма­те­ри­јал­но­то пред ду­хов­но­то, со­се­ма е нор­мал­но дел од вер­ни­ци­те, сле­деј­ќи го нив­ни­от при­мер, да трг­нат по по­гре­шен пат. Се­пак, имај­ќи ги пред­вид ре­зул­та­ти­те од истра­жу­ва­ња­та, кои по­ка­жу­ва­ат де­ка про­цен­тот на вер­ни­ци што одат на не­дел­ни ли­тур­гии во ма­на­сти­ри­те е мно­гу по­ви­сок од тие што одат во Цр­кви­те (во по­го­ле­ми­те гра­до­ви), сме­там де­ка мо­наш­тво­то со сво­и­те по­зи­тив­ни при­ме­ри на ду­хо­вен жи­вот е клу­чен фа­ктор во евен­ту­ал­но­то приб­ли­жу­ва­ње на вер­ни­ци­те кон Цр­ква­та. Осо­бе­но по­ра­ди фа­ктот што вер­ни­ци­те мно­гу по­че­сто за свои ду­хов­ни во­да­чи из­би­ра­ат мо­на­си во од­нос на све­ште­ни­ци.

Пос­ле­ден при­мер на еле­мен­тар­но не­по­чи­ту­ва­ње на вред­но­сти­те на кои учи пра­вос­лав­на­та ве­ра ви­дов­ме на праз­ни­кот Во­ди­ци, и тоа на по­ве­ќе ло­ка­ции во зем­ја­ва. Си­те тие ин­ци­ден­ти ви­стин­ски­те вер­ни­ци ги до­жи­ве­а­ја ка­ко на­вре­да и обес­че­сту­ва­ње на го­ле­ми­от праз­ник, на кој се сла­ве­ше кр­ште­ва­ње­то гос­по­до­во. За жал, та­кви­те по­ја­ви сѐ по­че­сто ни се слу­чу­ва­ат од го­ди­на во го­ди­на. Ко­ја е при­чи­на­та и чи­ја е ви­на­та?
Ма­тев­ски: Искус­тва­та по­ка­жу­ва­ат де­ка се­ко­гаш ко­га одре­де­ни ре­ли­ги­ски праз­ни­ци се по­вр­зу­ва­ат со ма­ке­дон­ски тра­ди­ци­о­нал­ни оби­чаи, по­стои опас­ност да се на­ру­ши су­шти­на­та на хри­сти­јан­ски­от праз­ник. Тоа не е слу­чај са­мо со сла­ве­ње­то на Бо­го­јав­ле­ние, ту­ку и со го­ле­ми­те хри­сти­јан­ски праз­ни­ци, ка­ко што се Бад­ник, Бо­жик, Ус­пе­ние на Пре­све­та Бо­го­ро­ди­ца, па ду­ри и Ве­лиг­ден. Су­шти­на­та ле­жи во тоа што око­лу 70 про­цен­ти од пра­вос­лав­ни­те хри­сти­јан­ски вер­ни­ци, од со­ци­о­ло­шки агол на гле­да­ње, има­ат ка­ра­кте­ри­сти­ки на тра­ди­ци­о­на­лен тип вер­ник. Тоа се вер­ни­ци што ни­ту ја про­чи­та­ле Биб­ли­ја­та ни­ту, пак, има­ат ка­ква би­ло ре­ли­ги­ска на­о­браз­ба, па со са­мо­то тоа во­оп­што не ги поз­на­ва­ат су­шти­на­та и зна­че­ње­то на го­ле­ми­те ре­ли­ги­ски праз­ни­ци. По­ра­ди тоа, на Бо­го­јав­ле­ние не го прос­ла­ву­ва­ат кр­ште­ва­ње­то гос­по­до­во, ту­ку се фр­ла­ат во во­да за да до­би­јат ма­те­ри­јал­на ко­рист во вид на по­да­ро­ци од нај­раз­лич­ни до­на­то­ри. Не поз­на­вај­ќи ја су­шти­на­та на пред­ве­сти­е­то на Хри­сто­во­то ра­ѓа­ње, на Бад­ник се па­лат ог­но­ви око­лу кои се пие и се ја­де пре­ку­мер­но за вре­ме на бо­жик­ни­от пост. Де­ца­та пе­ат бад­ни­кар­ски пес­ни кои не са­мо што не­ма­ат ни­ка­ква вр­ска со Хри­сто­во­то ра­ѓа­ње, ту­ку и го обес­че­сту­ва­ат нај­а­ву­ва­ње­то на Хри­сто­во­то ра­ѓа­ње. И ка­ко кру­на на сѐ, за вре­ме на праз­ни­кот Ус­пе­ние на Пре­све­та Бо­го­ро­ди­ца се ко­лат јаг­ни­ња во дво­ро­ви­те на ре­ли­ги­ски­те об­је­кти, со што се ури­ва и те­мел­но­то на­че­ло во хри­сти­јанс­тво­то.

Има­те ли впе­ча­ток де­ка мла­ди­те ге­не­ра­ции им се пре­да­ва­ат на по­ро­ци­те на­ме­сто на Бо­га. По­стои ли про­цес на са­мо­у­ни­шту­ва­ње?
Ма­тев­ски: Не би ре­кол де­ка по­стои про­цес на са­мо­у­ни­шту­ва­ње кај мла­ди­те, ту­ку кај нив по­стои сво­е­ви­ден ва­ку­ум на мо­рал­ни вред­но­сти. За вре­ме на со­ци­ја­лиз­мот, во по­ра­неш­на­та др­жа­ва СФРЈ по­сто­е­ја та­ка­на­ре­че­ни со­ци­ја­ли­стич­ки мо­рал­ни нор­ми и вред­но­сти. Со па­дот на ко­му­низ­мот тие вред­но­сти оти­доа во ми­на­то­то и се че­ка­ше да се етаб­ли­ра­ат та­ка­на­ре­че­ни­те гра­ѓан­ски и де­мо­крат­ски мо­рал­ни вред­но­сти. Но, етаб­ли­ра­ње­то на но­ви­те вред­но­сти, кои се те­ме­лат на по­чи­ту­ва­ње на ос­нов­ни­те чо­ве­ко­ви пра­ва и сло­бо­ди, се од­ви­ва мно­гу бав­но би­деј­ќи во Ре­пуб­ли­ка Ма­ке­до­ни­ја е мно­гу слаб ин­тен­зи­те­тот на де­мо­крат­ска­та и на по­ли­тич­ка­та кул­ту­ра. На тој на­чин се соз­да­де ва­ку­ум на мо­рал­ни вред­но­сти и ка­ко пос­ле­ди­ца на тоа, енорм­но се зго­ле­ми про­цен­тот на ал­ко­хо­ли­зам, нар­ко­ма­ни­ја, про­сти­ту­ци­ја, раз­во­ди на бра­ко­ви итн. Мла­ди­те сѐ по­ве­ќе се од­да­ва­ат на овие по­ро­ци и се од­не­су­ва­ат спо­ред пра­ви­ла­та на хе­до­низ­мот ка­ко фи­ло­зо­фи­ја на ужи­ва­ње. Еден од на­чи­ни­те да се над­ми­не овој пад на мо­рал­ни­те вред­но­сти е мла­ди­те да се вра­тат на ста­ри­те и под­за­бо­ра­ве­ни се­меј­ни вред­но­сти, кои се ба­зи­ра­ни на пра­вос­лав­но­то хри­сти­јанс­тво (по­чи­ту­ва­ње на ро­ди­те­ли­те, по­чи­ту­ва­ње на по­ста­ри­те и вра­ќа­ње кон љу­бо­вта ка­ко врв­на мо­рал­на вред­ност).

Кол­ку е важ­на уло­га­та на Цр­ква­та во оп­сто­ју­ва­ње­то на ма­ке­дон­ски­от иден­ти­тет и кул­ту­ра?
Ма­тев­ски: Ка­ко што истак­нав и на по­че­то­кот, уло­га­та на МПЦ-ОА во за­чу­ву­ва­ње­то на ма­ке­дон­ски­от иден­ти­тет, ја­зик, кул­ту­ра и оби­чаи е огром­на и не­про­цен­ли­ва. Тоа се по­твр­ду­ва­ло во ми­на­то­то, а се до­ка­жу­ва и се­га пре­ку кри­стал­но јас­ни­от став на МПЦ-ОА во од­нос на спо­рот со Гр­ци­ја и во вр­ска со име­то и на­ци­о­нал­ни­от иден­ти­тет. Се­пак, оваа уло­га Цр­ква­та мо­же да ја за­јак­не уште по­ве­ќе во сво­и­те кон­так­­ти со дру­ги­те хри­сти­јан­ски цр­кви, не са­мо со пра­вос­лав­на ту­ку и со ка­то­лич­ка и про­те­стант­ска про­ви­ни­ен­ци­ја. Ов­де, пред сѐ, мис­лам на Ва­ти­кан и на од­лич­ни­те од­но­си што МПЦ-ОА ги има со Све­та­та сто­ли­ца. Имај­ќи го пред­вид фа­ктот де­ка Ва­ти­кан е еден од клуч­ни­те игра­чи на по­ли­тич­ка­та и на еко­ном­ска­та сце­на во свет­ски рам­ки, мно­гу по­ин­тен­зив­но мо­же да се иско­ри­сти се­то тоа во ре­ша­ва­ње на си­те проб­ле­ми по­вр­за­ни со спо­рот со име­то и со си­те оста­на­ти проб­ле­ми што Ма­ке­до­ни­ја ги има со со­сед­ни­те др­жа­ви. Ва­ти­кан ка­ко тре­та еко­ном­ска си­ла во све­тот мо­же да ѝ по­мог­не на Ма­ке­до­ни­ја мно­гу, се раз­би­ра до­кол­ку са­ка, но за тоа тре­ба и да би­де аде­кват­но ани­ми­ра­на од стра­на на МПЦ-ОА. Под ова, се­ка­ко, не по­драз­би­рам МПЦ-ОА да вле­зе во не­ка­ков уни­јат­ски со­јуз со Ва­ти­кан, ту­ку да по­ба­ра по­мош од Све­та­та сто­ли­ца или од Гер­ман­ска­та про­те­стант­ска цр­ква, на при­мер, сле­деј­ќи ја јас­но сво­ја­та уло­га во рам­ки­те на пра­вос­лав­на­та все­ле­на.

Ја ис­пол­ну­ва ли Цр­ква­та сво­ја­та уло­га?
Ма­тев­ски: МПЦ-ОА тре­ба мно­гу по­ве­ќе да ги за­јак­не сво­ја­та уло­га и вли­ја­ние ка­ко врз пра­вос­лав­ни­те вер­ни­ци, та­ка и врз ма­ке­дон­ско­то оп­штес­тво во­оп­што. Следс­тве­но на се­то тоа што го истак­нав­ме прет­ход­но, на МПЦ-ОА тре­ба да ѝ би­де при­о­ри­тет ко­неч­но, 25 го­ди­ни по па­дот на ко­му­низ­мот, да ги обра­зу­ва сво­и­те вер­ни­ци те­о­ло­шки, кои спо­ред си­те мои истра­жу­ва­ња се ед­ни од нај­не­е­ду­ци­ра­ни­те на Бал­ка­нот и во Евро­па. Тоа мо­же да се на­пра­ви на не­кол­ку на­чи­ни: пре­ку за­јак­ну­ва­ње на про­по­вед­та, ко­ја, за жал, сѐ уште има функ­ци­ја на про­фор­ма на кра­јот од ли­тур­ги­и­те, пре­ку за­јак­ну­ва­ње на ве­ро­на­у­ка­та во ре­ли­ги­ски­те об­је­кти, ка­ко што тоа, на при­мер, иск­лу­чи­тел­но до­бро го пра­ви Ис­лам­ска­та вер­ска за­ед­ни­ца во сво­и­те мех­те­би; пре­ку отво­ра­ње спе­ци­ја­ли­зи­ра­ни ра­дио и те­ле­ви­зи­ски ка­на­ли, ка­де што, ко­ри­стеј­ќи го огром­но­то вли­ја­ние на мас-ме­ди­у­ми­те, мла­ди­те мо­же да се еду­ци­ра­ат те­о­ло­шки на иск­лу­чи­тел­но ус­пе­шен на­чин (ти­пи­чен при­мер за та­кво не­што се Ср­би­ја и Хр­ват­ска). На тој на­чин би мо­же­ла да се ос­тва­ри и вто­ра­та, спо­ред ме­не, најз­на­чај­на уло­га на Цр­ква­та, а тоа е да ги прив­ле­че вер­ни­ци­те ба­рем ед­наш не­дел­но да одат на ли­тур­ги­ја. Во таа на­со­ка Цр­ква­та би тре­ба­ло да ги пре­ис­пи­та си­те на­чи­ни пре­ку кои ќе ги прив­ле­че мла­ди­те на не­дел­на ли­тур­ги­ја, а во рам­ки­те на тоа е пра­ша­ње­то за по­ме­сту­ва­ње на вре­ме­то на по­че­то­кот на ли­тур­ги­ја­та, вне­су­ва­ње одре­де­ни вон­цр­ков­ни со­др­жи­ни (му­зич­ки, кул­тур­ни) и слич­но.

Мо­ќта на вер­ски­те ли­де­ри за ши­ре­ње на вер­ска­та то­ле­ран­ци­ја е огром­на, мис­ли­те ли де­ка МПЦ и ИВЗ се до­вол­но по­све­те­ни на таа цел?
Ма­тев­ски: МПЦ-ОА и ИВЗ, ка­ко две нај­го­ле­ми ре­ли­ги­ски ор­га­ни­за­ции во Ре­пуб­ли­ка Ма­ке­до­ни­ја, го­ле­мо вни­ма­ние по­све­ту­ва­ат на пра­ша­ње­то на ре­ли­ги­ска­та то­ле­ран­ци­ја. Тоа најм­но­гу се дол­жи на фа­ктот што др­жа­ва­та отка­ко пре­ку сво­и­те по­ли­тич­ки ин­сти­ту­ции во­ве­де ре­ли­ги­ско обра­зо­ва­ние во др­жав­ни­те учи­ли­шта и го из­вр­ши про­це­сот на де­на­ци­о­на­ли­за­ци­ја на имо­ти­те на ре­ли­ги­ски­те за­ед­ни­ци, за воз­врат ди­рект­но по­ба­ра од МПЦ-ОА и од ИВЗ да ја одра­бо­тат ре­ли­ги­ска­та то­ле­ран­ци­ја ка­ко еден од су­штин­ски­те пре­дус­ло­ви за влез на Ре­пуб­ли­ка Ма­ке­до­ни­ја во ЕУ и во НА­ТО. Се­пак, со­ци­о­ло­шки­те истра­жу­ва­ња што се пра­ве­ни на оваа проб­ле­ма­ти­ка по­ка­жу­ва­ат де­ка ре­ли­ги­ска­та то­ле­ран­ци­ја во Ма­ке­до­ни­ја е до­зи­ра­на. МПЦ-ОА е то­ле­рант­на сѐ до­де­ка не го до­ве­де­те во пра­ша­ње иден­ти­те­тот и име­то на Цр­ква­та, до­де­ка ИВЗ е то­ле­рант­на до оној мо­мент ко­га ал­бан­ски­те по­ли­тич­ки пар­тии, без раз­ли­ка да­ли се на власт или во опо­зи­ци­ја, ќе да­дат ја­сен сиг­нал да се за­ста­не со тој про­цес. Исто та­ка, ре­ли­ги­ска­та то­ле­ран­ци­ја на овие две ре­ли­ги­ски за­ед­ни­ци е по­ве­ќе дек­ла­ра­тив­на откол­ку су­штин­ска. Ка­ко при­мер ќе го на­ве­дам конф­ли­ктот од 2001 го­ди­на, кој бе­ше сѐ са­мо не ре­ли­ги­ски конф­ликт. Ни­ту МПЦ-ОА ни­ту ИВЗ не се ди­рект­ни ви­нов­ни­ци за тој конф­ликт би­деј­ќи не беа пра­ша­ни за тоа, но не мо­же­ме це­лос­но да ги ам­не­сти­ра­ме. И две­те ре­ли­ги­ски ор­га­ни­за­ции сно­сат ди­рект­на од­го­вор­ност не за тоа што на­пра­ви­ја, ту­ку за тоа што не го ка­жаа, а тре­ба­ше да го ка­жат јас­но за да ги сми­рат ме­ѓу­ре­ли­ги­ски­те и ме­ѓу­ет­нич­ки­те тен­зии во зем­ја­та.

Сме­та­те ли де­ка по­стои вер­ска не­тр­пе­ли­вост во зем­ја­ва и ако има, мо­же ли таа да пре­диз­ви­ка и дру­ги ви­до­ви кри­за?
Ма­тев­ски: Не би ре­кол де­ка по­стои кла­сич­на вер­ска не­тр­пе­ли­вост, ту­ку по­стои ед­но па­ра­лел­но ко­ег­зи­сти­ра­ње на две ре­ли­ги­ски кон­фе­сии во зем­ја­ва: пра­вос­лав­на и ис­лам­ска. По­ра­ди тоа, те­шко би мо­же­ле да оче­ку­ва­ме де­ка во Ре­пуб­ли­ка Ма­ке­до­ни­ја ќе се ре­а­ли­зи­ра­ат одре­де­ни еку­ме­ни­стич­ки и не­о­е­ку­ме­ни­стич­ки про­це­си на по­ми­ру­ва­ње ме­ѓу пра­вос­лав­ни­те и ис­лам­ски­те вер­ни­ци. На ова ма­ло пар­че зем­ја се до­пи­ра­ат две го­ле­ми ци­ви­ли­за­ции и кул­ту­ри: пра­вос­лав­на­та кул­ту­ра и ви­зан­ти­ска­та ци­ви­ли­за­ци­ја од ед­на стра­на и мус­ли­ман­ска­та кул­ту­ра и ис­лам­ска­та ци­ви­ли­за­ци­ја од дру­га стра­на. Да­ли ќе се слу­чи су­дир на овие две кул­ту­ри и ци­ви­ли­за­ции или ќе пре­ов­ла­де­ат про­це­си­те на мул­ти­кул­ту­ра­ли­зам и ре­ли­ги­ска то­ле­ран­ци­ја и со­жи­вот, те­шко е да се ка­же и прог­но­зи­ра. Ме­ѓу­тоа, се­пак, сме­там де­ка, со ог­лед на фа­ктот де­ка хри­сти­јан­ски­те и ис­лам­ски­те вер­ни­ци дол­го вре­ме ег­зи­сти­ра­ат на овие про­сто­ри во мир и со­жи­вот, ќе пре­ов­ла­де­ат ос­нов­ни­те прин­ци­пи на мул­ти­кон­фе­си­о­на­лиз­мот, се раз­би­ра со под­др­шка на МПЦ-ОА и на ИВЗ. Во тој кон­текст, уло­га­та на ре­ли­ги­ски­те ли­де­ри мо­же да би­де од кру­ци­јал­но зна­че­ње.

Ко­сов­ски­те вла­сти ве­ќе отво­ре­но приз­на­ва­ат де­ка ис­ла­мот што им до­а­ѓа од Исток им прет­ста­ву­ва огро­мен проб­лем за одр­жу­ва­ње на се­ку­лар­но­ста на др­жа­ва­та. Не е тај­на де­ка и во Ма­ке­до­ни­ја има мно­гу „про­по­вед­ни­ци“ на ра­ди­кал­ни­от ис­лам иа­ко не се при­фа­те­ни од след­бе­ни­ци­те на тра­ди­ци­о­нал­ни­от ис­лам. Кол­ку е опас­на це­ла­та таа си­ту­а­ци­ја и кои се мож­ни­те пос­ле­ди­ци ако не се сфа­тат се­ри­оз­но?
Ма­тев­ски: Ова е мно­гу сен­зи­тив­но пра­ша­ње за кое тре­ба да се нај­дат со­од­вет­ни ре­ше­ни­ја. Тоа што за ме­не и за дру­ги со­ци­о­ло­зи на ре­ли­ги­ја­та, кои го истра­жу­ва­ат ова пра­ша­ње, е за­гри­жу­вач­ко ле­жи во фа­ктот што го­лем број актив­ни чле­но­ви на ИВЗ сво­е­то те­о­ло­шко обра­зо­ва­ние го за­вр­ши­ле во Са­у­ди­ска Ара­би­ја ка­ко гла­вен еко­ном­ски под­др­жу­вач на ис­лам­ски­от фун­да­мен­та­ли­зам. Во мо­мен­тов од стра­на на ИВЗ во Ре­пуб­ли­ка Ма­ке­до­ни­ја се ан­га­жи­ра­ни 60-80 ли­ца што сво­е­то те­о­ло­шко обра­зо­ва­ние го за­вр­ши­ле во Са­у­ди­ска Ара­би­ја и се акти­ви­ра­ни ка­ко на­став­ни­ци по пред­ме­тот ре­ли­ги­ја и ети­ка во ос­нов­ни­те учи­ли­шта, ка­ко ха­ти­би и оџи кои про­по­ве­да­ат за вре­ме на пе­точ­ни­те мо­ли­тви, ка­ко ве­ро­у­чи­те­ли во рам­ки­те на се­ри­оз­но ор­га­ни­зи­ра­на вер­ска на­ста­ва во џа­ми­и­те итн. До­кол­ку са­мо 10-20 про­цен­ти од нив се „ин­фи­ци­ра­ни“ со ви­ру­сот на ра­ди­кал­ни­от ис­лам, тоа би мо­же­ло да прет­ста­ву­ва се­ри­оз­на за­ка­на за ре­ли­ги­ска­та и за ме­ѓу­ет­нич­ка­та то­ле­ран­ци­ја. Спо­ред ме­не, по­греш­на е те­за­та де­ка стру­кту­ри­те на ра­ди­кал­ни­от ис­лам мо­же да би­дат вне­се­ни во др­жа­ва­та са­мо од над­вор, ту­ку ос­но­ва­ни се прет­по­ста­вки­те де­ка ги има­ме вна­тре во рам­ки­те на ИВЗ. Са­мо е пра­ша­ње да­ли тие што го пре­фе­ри­ра­ат ре­ли­ги­ски­от фун­да­мен­та­ли­зам ќе од­бе­рат мир­ни или ра­ди­кал­ни че­ко­ри при нив­но­то дејс­тву­ва­ње.

Разговараше: Не­над Мир­чев­ски
Фото: Александар Ивановски
(Интервјуто со проф. Зоран Матевски е објавено во 73. број на неделникот Република)

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.