Иво Шлаус, претседател на Светската Академија на науки и уметности

„Република“ разговараше со еден од најпочитуваните светски интелектуалци, претседателот на Светската академија на Науките и Уметности, хрватот Иво Шлаус кој во Скопје пристигна да го обзнани приемот на македонскиот претседател Иванов во оваа престижна институција. Човекот кој своевремено спорел со познатиот Семјуел Хантингтон за начинот и местото каде што би можело да дојде до ткн Судир на цивилизации е оптимист, вели дека Балканот е многу подобро место за живеење од доминантните мислења за него.

Разговараше: Горан Момироски

Професоре Шлаус,  кое е влијанието на Светската академија на Науките и Уметности (WAАS)  врз глобалните трендови? Собраните мозоци во рамките на организацијата се неверојатни, но дали тоа е доволно за промена на светот или политиката ќе остане главен фактор уште долго време?

WAAS е основана пред повеќе од 50 години од страна на извонредни научници, стучњаци и уметници. Едни од основоположниците на WAAS се: Алберт Ајнштајн, Лорд Бертранд Расел, Роберт Опенхајмер и нобеловците Лорд Џон Бојд Ор (првиот претседател на академијата), Х. Мулер, Х .Уреи, и извонредни теполитички лидери Харлан Кливленд (исто така претседател на WAAS од 1990 до 1998 година) и Роберт Mц Намара. Моментално WAAS брои околу 650 соработници од речиси 100 земји ширум светот. WAAS е фокусирана на глобалната човекова благосостојба, човечковиот капитал и глобалната безбедност на луѓето, сфаќајќи дека нашиот свет е драстично различен од она што бил пред сто години, и затоа нашите сегашни социо-економско-политичка парадигма мора да се промени. Додека парадигматските промени во физичките науки: квантната физика и теоријата на релативитетот беа реализирани од страна на мала група на научници, промена на нашата социо-економско-политичка парадигма е голема задача која бара координиран креативни напор: идеи, активности, имплементации . WAAS беше само иницијатор на хармоничниот напор, вклучувајќи ги „Club de Madrid” (организација составена од поранешни претседатели и премиери на држави, до скоро претседавана од страна на поранешниот премиер на Холандија, додека пак сега со поранешниот премиер на Латвија), „Club of Rim” (светски позната организација благодарение на своите растечки граници, со која моментално претседаваат Ернст вон Вајзекер и А Бијкман), движењето „Pugwash“ (организација поттикната од страна на познатиот Расел-Ајнштајн Манифест кој меѓудругото во 1995 година ја доби Нобеловата награда за мир), Европската Лидерска Мрежа, Библиотека на Александрија и неколку други организации и академии. Многу соработници на WAAS се исто така членови и водачи на некои од овие организации. Стратегијата за развој на нова парадигма бара не само нови идеи и предложени дејстција, ами исто така бара и реализацијата на имплементацијата на новата парадигма и затоа, покрај елита потребно е да се вклучат што поголем број лица, во што е можно повеќе земји.

Кои се главните предизвици за иднината на светот, дали тоа е енергија, вода за пиење, или можеби материјалните прашања како егоизмот и верските разлики.

Современиот свет се соочува со бројни закани и повеќето од нив се предизвикани од човечки фактор, но луѓето, исто така, постигна и значителен напредок. Првата реченица од романот на  Чарлс Дикенс -Приказна за два града, „Тоа е најдоброто на сите времиња, тоа е најлошото на сите времиња” (пишувал за времето на Француската револуција, но дозволете ми да нагласам дека француската револуција, како и сите други револуции се незначајни кога во споредба со длабочината и широчината на оваа парадигматска промена. Тековната социо-економско-политичка парадигма го уништува природниот капитал: еколошки стапало е веќе 30% поголем од она што нашата Земја може да поднесе, ги надминавме природните бариери на биодиверзитетот, азотната рамнотежа и климатските рамнотежа, и ако продолжиме со ваквите дејствија, катастрофата е неизбежна. Слично на тоа, оваа парадигма исто така се заканува и на човечкиот капитал -. најскапоцениот капитал, а ние сме соочени со толку моќно оружје за масовно уништување што може да ја уништи Земјата, и многу од нив чекорат по ивицата на алармантноста, нашиот свет е многу ранливи на разни човечки грешки и несреќи. Од друга страна пак, научниот напредок продолжува со проширување на човечкиот капитал, како и во паралелното образование: доживотно на сите овозможувајќи им нови достигнувања .

За време на посетата на Белград, со српскиот премиер Дачиќ разговаравте околу можноста за создавање на план за решавање на економската криза во Србија. Каков е развојот во овој поглед, може ли Македонија да го користи вашето знаење во случај на потреба.

Ниската стапка на невработеност е една од најсериозните проблеми на моменталната економска парадигма. ЕУ и соседните земји имаат доста ниска стапка на вработеност, најчесто пониска од 7 0%, а две групи се особено загрозени: млади лица и оние над 50 години. Невработеноста и недоволната вработеност го напаѓаат човечкото достоинство а со тоа го уништуваат човечкиот капитал. WAAS пред две години започна проект за постигнување на целосна вработеност и ова беше една од темите на нашата дискусија со српскиот премиер Дачиќ, а претходно со претседателот на Европската Комисија – J.M. Баросо, и претставниците на МОТ. Ниската вработеност негативно ги зафаќа сите европски земји, се разбира, вклучувајќи ги и Македонија и Хрватска. Вработувањето е во центарот на економските прашања како и на конференција во Бризбејн организирана од страна на „Club de Madrid“ пред само една недела што беше посветена на прашањето за вработување. „Clube of Rome“ е исто така ангажиран при решавањето на проблемот со стапката на вработеност. Прашањето за вработеноста е испреплетено со многу мерки на економска активност и напредок, и – како што е наведено од страна на водечките економисти Јан Тинберген, Кузнетс, Штиглиц, Сен и многу други, а исто така и од страна на Боби Кенеди – БДП е несоодветна мерка и многу политики во економијата во моментов имаат негативно влијание од тоа што зависат исклучиво на БДП.

Светската академија се состои од 650 членови од 86 земји. Кои се критериумите за да стане дел од ова истакната организација?

Критериуми за избор во било академија се на многу начини слични, но постојат две разлики кои ја прават WAAS различна. За повеќето од академиите најважните критериуми се извонредни достигнувања во научните, стручните или уметнички домени. Често за членови на академии се избираат оние кои веќе се редовни професори на универзитети, најчесто кога се постари од 55 години. Од никој не е  побарано да ја напушти академијата ако/ или кога ќе престане да биде активен. WAAS инсистира на сегашната активност и посветеност за активно да се вклучат во глобалните прашања, а тоа е втората разлика. Глобални прашања се на пример оние за вработувањето и осигурувањето, иако и двете содржат локални и регионални аспекти.

Претходно бевте поканети како предавач на училиштето за млади лидери иницирано од страна на претседателот Иванов. Дали гледате доволно потенцијал кај младите лидери за да ја водат државата во иднина?

Како нашето знаење се зголемува, како нашиот креативен капацитет се зголемува, така нашата способност да се решат, или во најмала рака да им пријде на решенијата за тешките проблеми, на пример, управувањето, исто така, се зголемува. Децата денес, млади луѓе денес знаат повеќе што ние сторивме, кога бевме на нивната возраст. Ако мислиме дека тие се помалку способни од она што ние бевме, тогаш нешто е сосема труло во нашето општество. Иако светот што го оставаме на нашите деца не е совршен, всушност е во прилично лоша состојба, ние им оставаме извонреден потенцијали, односно алатки за решавање дури и тешки проблеми. Убеден сум дека нашите идни лидери можат и ќе успее во обезбедување глобална човекова безбедност и глобалната благосостојба, и тоа е причината зошто јас силно верувам дека иницијативата на претседателот Иванов да се воведе школа за млади лидери е одлична идеја и досега успешно се реализира . Современиот свет се соочува со големи промени во образованието. Тоа треба да им овозможи на сите лица да учат и да ги продолжат своите студии во текот на нивните животи, бидејќи знаењето се зголемува експоненцијално со удвојување на времето на помалку од десет години. Затоа, WAAS неодамна го основа Светскиот Универзитетски Конзорциум и овој потфат доби ентузијастичка поддршка од водечки универзитети низ целиот свет.

Академик професор Шлаус, што е целта на вашата посета на Македонија овој пат?

Претседателот Ѓорге Иванов неодамна е избран за соработник на Светската академија на науките и уметностите (WAAS), поради тоа мене ми е чест да дојдам во Скопје и лично на претседателот Иванов, во името на WAAS  да му го предадам сертификатот за соработка.

Верувам дека во рамките на WAAS  не сте го дискутирале ирационалното грчко вето за членството на Македонија во ЕУ и НАТО, меѓутоа кое е вашето мислење околу проблемот кој се однесува не само меѓународните закони и Повелбата на ОН, ами исто така и на индивидуалните права на еден цел народ?

Од мене беше побарано да зборувам за ЕУ по повод доделувањето на Нобеловата награда за мир на ЕУ прима. Всушност, како член на Одборот на „Глобалната Тркалезна масаЌ јас бев еден од предлагачи за доделување на Нобеловата награда за мир на ЕУ . Да, дефинитивно ЕУ ја заслужува Нобеловата награда за мир, самата основа на ЕУ, методологијата и сите нејзини почетни историски настани заслужуваат одлична оценка. Идеите на Моне, Спинели, Шуман и останатите основоположниците на ЕУ се извонредни. Од основањето на Европското Физичко општество во кое активно учествував како претставник на Југословенското Физичка Општество, често се велев дека – физичари тоа го прават подобро и продолжуваат да го прават тоа подобро, како може да се види од огромното влијание и придонес што на пример го направи ЦЕРН. Науката, и особено физиката се’ уште се главениот мотор на човечкиот напредок. Се разбира, треба да нагласам дека физика е многу едноставна, човечкото општество е многу покомплексно, додека бавниот напредок и недостатокот на идеи се неговите карактеристики. За жал, и таму исто така постои поттиснување на новите идеи, тесните малограѓански интереси насекаде го уништуваат човечки капитал. Управување е една од најважните области на WAAS која ги поврзува сите наши проекти и активности. Иако човештвото постигна исклучителни успеси, постојат многу недостатоци. Меѓународните и регионалните здруженија на суверените држави се единствената форма на глобалното владеење, а таа не е соодветна и многу повеќе е потребна. Нашата понова историја се соочува со многу грешки што сме ги направиле, и треба да учиме од нив. А општиот водечки принцип треба да биде огромно вредноста на одделни луѓе (сега околу седум милијарди долари, да се зголеми на околу девет милијарди за помалку од сто години, а потоа да се намали за половина од тоа вредност за уште сто години), од различноста на културите (во моментов е околу неколку илјади, и постои закана дека бројката ќе се преполови, но ние треба да ја одржи оваа разновидност и воедно да ја збогатиме) и сознанието дека сите ние сме силно меѓусебно поврзани -. дека ние сме граѓани на еден глобален свет Се разбира, моето цврсто мислење е дека Македонија требаше да стане членка на НАТО и ЕУ веднаш по нејзиното аплицирањее за членство.

Вие сте истакнат член на многу организации како што е на пример Римскиот клуб која понекогаш се споменува како една од структурите кои влијаат на некои од глобалните движења. Каква е вашата реакција на тоа?

Тоа е човечка одговорност да се придонесе кон глобалната човекова благосостојбата како и на сите организации што ги спомна, исто така националните академии и универзитети придонесуваат за благосостојбата на човекот и влијаат на човековата иднина.

Вие бевте дел од поранешната југословенска научна елита, по се оба со што се соочивме, кое е вашето мислење за причините поради кои се распадна поранешната држава, дали тоа беше поради надворешно влијание или чисто домашни фрустрации и недостаток на разбирање?

Ова прашање бара обемна историска анализа и која е надвор од мојата способност и очигледно надвор од ова кратко интервју, но вие сте сосема во право дека – како член на научната елита на СФРЈ – Јас ја делам таа одговорност. Се разбира, многу внатрешни и надворешни агенти исто така сносат одговорност. Дозволете ми да наведам неколку аспекти: а) можа ли насилството, агресијата и губењето на време да бидат избегнати? Апсолутно да! Не постои историска и културна омраза меѓу националностите на СФРЈ која неизбежно води кон насилство, војна и конфликт. Ова е општа изјава која важи во сите случаи, бидејќи тоа е императив дека ние ја задржуваме и да ја оплеменуваме културната разновидност. Ние не сме осудени на војната и насилството – ова е јасно докажано од страна на бројни студии и тоа е основата на проекто „Култура на Мирот“ од страна на поранешниот генерален директор на УНЕСКО Федерико Мајор, соработник на WAAS, а тоа е заклучокот на многу научници: биолози и психолози, особено во формулацијата на Севиљската декларација за насилство, проект предводен од Ј Мартин Рамирез, исто така, соработник на WAAS. Многу можности се пропуштени, на пример, според моето мислење Југославија требаше да се обиде да стане членка на ЕУ кон крајот на шеесетите. б) За време на една од конференциите на „ Pugwash“ јас доставив еден текс со насловен “Должност за плеткање и опасност од интервенција”, каде што истакнав дека земјите, и не само нашата соседи, треба да има плеткаат во нашите внатрешни работи, кога ќе стане очигледно дека една форма на тоталитарен режим се заменува со уште помалигнен тоталитарен режим. Задоцнетите интервенции го прошируваат страдањето и уништувањето на човечкиот капитал. Плеткањето во туѓите работи бараголемо  разбирање, а за жал многу надворешни плеткања во нашата трагедија во почетокот на 90-тите, кои слично се повторени во многу случаи во светот, дури и денес, се базираат на многу supe површно разбирање и на лошо протолкувани предрасуди.

Западен Балкан останува последниот дел од европскиот континент, кој се уште во целост не е дел од ЕУ, што очекувате кога во регионот ќе заврши процесот на евро-интеграција?

Примерот со основањето на Европското Физичко Општество што претходно го наведов, го изразува моето цврсто мислење дека процесот за пристап кон ЕУ за сите европски земји би требало да се одвива многу побрзо. ( во Европското Физичко Општествосе вклучивме и физичари од САД со европско потекло, па дури и физички здруженија од Израел и Магреб) Јас не успев да се разберам зошто постепеното проширувањето – земја по земја – е неопходно или пак корисно. Гледајќи кон почетокот на ЕУ, може да се види постепен процес кој датира уште од  „јагленот и челикот“, односно од економска интеграција кон политичка, иако сé уште незавршената интеграција (и всушност прекината интеграција). Може да се спомене историјата на САД која стартува со 13 држави до денешните 50, но многу од нив не беа држави во почетокот на 19-иот век, додека од друга страна повеќето од Европските земји денес суверени држави имаат долга историја на државност.

Многумина веруваат дека “судирот на цивилизации”, како што Хантингтон  предвиде, во најлош облик ќе се случи тука на Балканот. Дали тоа е премногу песимистичко набљудување или постојат добри причини да бидете внимателни во врска со оваа теорија?

Ја имав привилегијата да ја дискутирам со Проф. С. Хантингтон неговата теорија, кога тој ја презентираше во раните 90-ти и уште од самиот почеток не се согласував со него. Изјавата на Черчил дека балканот произведува повеќе историја отколку што може да поднесе, е само лесен фраза да се изри ништо. Светот мора да зачува многу различни култури, и современиот свет е неусогласен со војна и насилство. Тоа се предрасудите врс кои ги базираме нашите активности, несоодветното управување и несоодветната социо-економско-политичка парадигма што е во конфликт со современиот свет, која е многу различна од парадигмата развиена пред многу векови.

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.