Стефан Е. Николов: Бу­га­ри­ја е оп­сед­на­та со ма­ке­дон­ско­то пра­ша­ње

Про­фе­со­рот од Бугарија, Сте­фан Е. Ни­ко­лов е по­стар на­у­чен со­ра­бот­ник во Ин­сти­ту­тот за со­ци­о­ло­ги­ја при Бу­гар­ска­та ака­де­ми­ја на на­у­ки. Во пер­и­о­дот од 2000 го­ди­на до 2003 го­ди­на пре­да­вал и на Уни­вер­зи­те­тот на Ју­го­и­сточ­на Евро­па во Те­то­во. Автор е на по­ве­ќе на­уч­ни тру­до­ви, а ед­но од не­го­ви­те пос­лед­ни де­ла е „Пер­цеп­ци­и­те на ет­нич­ка­та при­пад­ност во бу­гар­ска­та по­ли­тич­ка кул­ту­ра: Не­до­раз­би­ра­ње и ди­стор­зи­ја“, кое е об­ја­ве­но во кни­га­та на Ви­ктор Ру­до­ме­тоф „Ма­ке­дон­ско­то пра­ша­ње: кул­ту­ра, исто­ри­о­гра­фи­ја и по­ли­ти­ка“.

Гос­по­дин Ни­ко­лов, ка­ко ги оце­ну­ва­те ма­ке­дон­ско-бу­гар­ски­те од­но­си и кој има ко­рист од не­га­тив­ни­те трен­до­ви во це­ла­та оваа си­ту­а­ци­ја?

НИКОЛОВ: Вие са­ми прет­по­ста­ву­ва­те не­га­тив­на оцен­ка за нив. Ма­ке­дон­ско–бу­гар­ски­те од­но­си ми ли­чат на за­тво­ре­ни­от же­лез­нич­ки ту­нел кај Ѓу­е­ше­во, кој се­дум де­це­нии го оче­ку­ва во­зот од Скоп­је. Ко­рист од тоа има­ат са­мо на­ши­те по­ли­ти­ча­ри, кои жи­ве­ат во еден из­мис­лен свет во коj тие се са­мо­до­вол­ни и се ме­рат со ко­ле­ги­те од свет­ски­те глав­ни гра­до­ви, над­вор од исто­ри­ја­та и ре­ал­на­та по­ли­ти­ка, а при­тоа не се спо­соб­ни да ви­дат кол­ку се за жа­ле­ње и кол­ку бал­кан­ски се од­не­су­ва­ат. Ко­рист не­ма­ат си­те тие што се при­ну­де­ни да па­ту­ва­ат пет ча­са за да по­ми­нат две­сте ки­ло­ме­три од Со­фи­ја до Скоп­је и тие што са­ка­ат да жи­ве­ат во Евро­па на 21 век, а не во ак­ци­ја на ко­му­ни­стич­ка­та ин­тер­на­ци­о­на­ла.

Што мис­ли­те за  ус­ло­ву­ва­ње­то на Бу­га­ри­ја со до­го­вор за до­бро­со­седс­тво за да да­де под­др­шка на евро­ат­лант­ски­те ин­те­гра­ции на Ма­ке­до­ни­ја? Мож­но ли е до­бро­со­седс­тво со упо­тре­ба на уце­ни и на за­ка­ни?

НИКОЛОВ: Си­гу­рен сум де­ка работите изг­ле­да­ат по­и­на­ку од Со­фи­ја и од Скоп­је. Лич­но сме­там де­ка во еден си­стем на до­бро­со­седс­тво не се не­оп­ход­ни ка­кви и да се пре­дус­ло­ви за до­бри од­но­си, но при­тоа мо­ра да се ка­же де­ка и ба­ра­ње­то за спе­ци­ја­лен ста­тус на ма­ке­дон­ско­то мал­цинс­тво во Бу­га­ри­ја е пре­дус­лов. Јас би ги на­ре­кол ра­бо­ти­те по­и­на­ку, про­дол­жу­ва­ње на сте­ре­о­ти­пи­те и на пре­дра­су­ди­те. И тоа не­ма ни­што за­ед­нич­ко со по­ли­тич­ки­те игри и за­го­во­ри. Јас се чув­ству­вам од­лич­но со мо­и­те ма­ке­дон­ски ко­ле­ги и при­ја­те­ли ду­ри и ко­га има­ме кон­цеп­ци­ски и идеј­ни раз­ли­ки, но сум крај­но чув­стви­те­лен ко­га не­кој ми на­ло­жу­ва иден­ти­тет и на­чин на раз­мис­лу­ва­ње.

Во до­го­во­рот, Со­фи­ја ба­ра приз­на­ва­ње на бу­гар­ско­то мал­цинс­тво во Ма­ке­до­ни­ја, но не при­фа­ќа ре­ци­про­ци­тет, од­нос­но и ма­ке­дон­ско­то мал­цинс­тво во Бу­га­ри­ја да ги до­бие исти­те пра­ва. Ка­ко е нај­пра­вед­но да се над­ми­не оваа спор­на точ­ка од до­го­во­рот?

НИКОЛОВ: Мо­же­би за­тоа што сум со­ци­о­лог, а и гра­ѓан­ски­от став ми е та­ков – сме­там, си­гу­рен сум де­ка тре­ба да се пра­шу­ва­ат лу­ѓе­то што мис­лат за иден­ти­те­тот, а не од ту­ѓи глав­ни гра­до­ви да се опре­де­лу­ва кој ка­ков е од дру­га­та стра­на на гра­ни­ца­та. Да­ли ќе се слу­чи со­ци­о­ло­шко истра­жу­ва­ње, спро­ве­де­но од ме­ѓу­на­ро­ден тим во кое ќе учес­тву­ва­ат ко­ле­ги од две­те стра­ни, Бу­га­ри­ја и Ма­ке­до­ни­ја, да­ли ка­ко пра­ша­ње за на­се­ле­ни­е­то – тоа е по­ве­ќе тех­нич­ки проб­лем. Јас сум по­се­тил мно­гу ме­ста во Пи­рин­ска Ма­ке­до­ни­ја (бла­го­е­вград­ска об­ласт) од Бла­го­е­вград, Пе­трич, Сан­дан­ски и Бан­ско до Игра­ли­ште, Ка­тун­ци и Ко­ла­ро­во, таа бу­гар­ска зем­ја со­бра­ла на­се­ле­ние од раз­ли­чен ет­нос и са­мо­о­пре­де­лу­ва­ње – Бу­га­ри, Тур­ци, Ро­ми, бу­гар­ски мус­ли­ма­ни (По­ма­ци), а по ве­ро­ис­по­вед пра­вос­лав­ни , про­те­стан­ти, мус­ли­ма­ни. Да, има лу­ѓе што се сме­та­ат за Ма­ке­дон­ци, но тие не се мно­гу. Спо­ред по­пи­си­те на на­се­ле­ни­е­то, ка­де што иска­жу­ва­ње­то на  ет­нич­ка­та при­пад­ност е до­бро­вол­но и пра­ша­ње на ли­чен из­бор, нив­ни­от број, ци­ти­рам, спо­ред се­ќа­ва­ње, до­стиг­на ма­кси­мум 7.000, а при пос­лед­но­во пре­бро­ју­ва­ње ед­вај 2.000-3.000 лу­ѓе. Да, тоа е факт. Ма­ке­дон­ци­те во Бу­га­ри­ја се по­мал­ку од Ру­си­те, Ер­мен­ци­те, Евре­и­те, Ср­би­те, Ро­ман­ци­те, ду­ри, ве­ро­јат­но, и од Ки­не­зи­те. Ка­ко поз­на­вач на од­но­си­те во Бу­га­ри­ја, мо­жам да по­твр­дам из­вес­на не­рам­но­прав­ност на ет­нич­ки­те гру­пи во Бу­га­ри­ја – до­де­ка кон Ру­си­те, Ер­мен­ци­те, Ср­би­те, Ро­ман­ци­те, до­не­ка­де и со Гр­ци­те, се гу­бат пре­дра­су­ди­те и тие се при­фа­ќа­ат ка­ко брач­ни парт­не­ри, со­се­ди и ко­ле­ги на ра­бо­та, од раз­лич­ни при­чи­ни не е та­ка кај дру­ги­те ет­нич­ки гру­пи. Кај Тур­ци­те и дру­ги­те мус­ли­ма­ни по­дел­ба­та се пра­ви по­ра­ди не­до­вер­ба кон ве­ра­та, кон Ро­ми­те по­ра­ди крај­но по­и­на­кви­от на­чин на жи­вот и прод­ла­бо­че­ни­те сте­ре­о­ти­пи во пос­лед­ни­ве 20 го­ди­ни, а кај Ма­ке­дон­ци­те, Ка­ра­ка­ча­ни­те и кај Вла­си­те, ка­ко и кај По­ма­ци­те, проб­ле­мот е од на­мет­на­то­то раз­би­ра­ње од на­ци­о­на­ли­сти­те де­ка си­те тие гру­пи не се дел од бу­гар­ски­от на­род, де­ка се заб­лу­де­ни од ту­ѓа про­па­ган­да и па­ри. Тоа не е при­стап со­од­ве­тен на де­неш­но­то вре­ме.

Зо­што бу­гар­ска­та стра­на во до­го­во­рот ба­ра за­ед­но да прос­ла­ву­ва­ме исти исто­ри­ски лич­но­сти? Да­ли со тоа Бу­га­ри­ја са­ка да наг­ла­си де­ка има­ме иста исто­ри­ја, од­нос­но де­ка сме еден на­род или, пак, зад­ни­на­та е со­се­ма дру­га?

НИКОЛОВ: Го са­ка­ле тоа или не, ние има­ме за­ед­нич­ки хе­рои и исто­ри­ски праз­ни­ци. Не­ма си­ла што мо­же да им за­бра­ни на Бу­га­ри­те да го праз­ну­ва­ат Илин­ден или да ги сла­ват ка­ко свои хе­рои Го­це, Ја­не, Да­ме… Си­гу­рен сум де­ка во Скоп­је не тре­ба да се пла­ши­те од за­ед­нич­ка прос­ла­ва. Са­мо во за­ед­нич­ки ди­ја­лог, а не во на­ла­га­ње на им­пе­ра­ти­ви и та­буа мо­же да се до­стиг­не за­ем­но раз­би­ра­ње. Не мо­же да има са­мо ед­на оп­шта ви­сти­на за­дол­жи­тел­на за си­те, ни­ту ќе ги де­ли­ме Кли­мент, На­ум, Кра­ли Мар­ко, Го­це и Ја­не да би­дат са­мо Бу­га­ри или са­мо Ма­ке­дон­ци. Ете еден Кра­ли Мар­ко  – пре­тен­зии кон не­го има­ат не са­мо Бу­га­ри­те и Ма­ке­дон­ци­те ту­ку и Ср­би­те, а исто­ри­ски­те фа­кти за не­го ни од да­ле­ку не го по­твр­ду­ва­ат ко­ди­ра­но­то се­ќа­ва­ње во на­род­на­та ми­то­ло­ги­ја. Но тој спо­кој­но мо­же да би­де сим­бол на раз­би­ра­ње­то и на за­ед­нич­ко­то нас­про­ти спро­тив­ста­ву­ва­ње­то.

Зо­што Бу­га­ри­ја ба­ра ва­ков до­го­вор со Ма­ке­до­ни­ја ток­му се­га, а це­ли две де­це­нии не го отво­ри ова пра­ша­ње?

НИКОЛОВ: Сме­там де­ка е гре­шка, ед­на од мно­гу­те на по­ли­ти­ча­ри­те и на др­жав­ни­ци­те, кои не ги иско­ри­сти­ја и не ги про­дол­жи­ја уба­ви­те мо­мен­ти во од­но­си­те ме­ѓу две­те стра­ни. Бу­га­ри­ја пр­ва ја приз­на Ре­пуб­ли­ка Ма­ке­до­ни­ја и тоа под устав­но­то име, отво­ри спе­ци­ја­лен ко­ри­дор од при­ста­ни­ште­то во Бур­гас за да не стра­да од еко­ном­ско­то ем­бар­го, ѝ по­да­ри тен­ко­ви и дру­га во­е­на опре­ма. За та­ков до­го­вор, пред ре­чи­си 15 го­ди­ни се сог­ла­си­ја пре­ми­е­ри­те на две­те зем­ји Иван Ко­стов и Љуб­чо Ге­ор­ги­ев­ски, но вла­ди­те што дој­доа по­доц­на не са­мо што не ги на­пра­ви­ја след­ни­те че­ко­ри ту­ку и из­гра­ди­ја од­но­си што мо­жат да би­дат ка­ра­кте­ри­зи­ра­ни ка­ко ли­це­мер­ни, по­вр­за­ни со за­ем­но ома­ло­ва­жу­ва­ње и со не­до­стиг од ди­ја­лог. Се­га е јас­но де­ка и са­ми­те Ко­стов и Ге­ор­ги­ев­ски по­ра­ди та­кви­те од­но­си, но и по­ра­ди дру­ги при­чи­ни, беа на­па­ѓа­ни и де­мо­ни­зи­ра­ни од нив­ни­те нас­лед­ни­ци.

Ка­ква ко­рист има Бу­га­ри­ја од со­ју­зот со Гр­ци­ја во од­нос на бло­ки­ра­ње­то на евро­ин­те­гра­ци­и­те на Ма­ке­до­ни­ја?

НИКОЛОВ: Не би го на­ре­кол тоа со­јуз. Бу­га­ри­ја и бу­гар­ски­те по­ли­ти­ча­ри дол­го вре­ме прет­по­чи­таа да би­дат не­кри­тич­ни или, по­точ­но, па­сив­ни наб­љу­ду­ва­чи на евро­ин­те­гра­ци­ја­та на Ма­ке­до­ни­ја. Об­јас­ну­ва­ње­то е, нај­ве­ро­јат­но, по­ра­ди ре­ша­ва­ње на сво­и­те сопс­тве­ни проб­ле­ми, вклу­чу­ва­ње­то во ЕУ, кое се по­ка­жа де­ка не по­ми­ну­ва без проб­ле­ми. Ду­ри ко­га од Скоп­је се слуш­наа оби­ди и пре­тен­зии, Со­фи­ја гор­до и иг­но­рант­ски пре­мол­чи. Акту­ел­на­та по­ли­ти­ка го при­фа­ти кри­тич­ки­от од­нос ка­ко на на­ци­о­на­ли­стич­ки­те пар­тии та­ка и на глав­ни­те по­ли­ти­ча­ри, осо­бе­но на по­ра­неш­ни­от пре­ми­ер Бој­ко Бо­ри­сов и не­го­ва­та пар­ти­ја ГЕРБ. Бу­га­ри­ја не­ма ко­рист од бло­ка­да­та на евро­ин­те­гра­ци­ја­та на Ма­ке­до­ни­ја, ни­ту од це­лос­но­то отсус­тво на став за пра­ша­ње­то за Ма­ке­до­ни­ја.

Ка­ко ги тол­ку­ва­те по­ра­ки­те од бу­гар­ски­от по­ли­тич­ки врв де­ка ус­пе­хот во по­стиг­ну­ва­ње­то на за­ем­но­при­фат­ли­во ре­ше­ние за­ви­си од „до­бра­та вол­ја на ма­ке­дон­ска­та стра­на“? Не­ли е тоа кла­сич­на уце­на и иско­ри­сту­вање на по­зи­ци­ја­та де­ка е член­ка на Европ­ска­та уни­ја?

НИКОЛОВ: Бу­га­ри­ја за прв­пат во по­но­ва­та исто­ри­ја е во по­зи­ци­ја да би­де по­сил­на во од­но­си­те со Ма­ке­до­ни­ја. Прет­ход­но бу­гар­ска­та по­ли­ти­ка се ба­зи­ра­ше на пот­чи­не­то­ста кон Мос­ква – таа не ѝ слу­же­ше на бу­гар­ски­те ин­те­ре­си кол­ку на ге­о­по­ли­тич­ки­те пла­но­ви на Кремљ кон Бел­град и кон Ти­то. Автен­тич­ни­те ини­ци­ја­ти­ви ка­ко тие на Ѓор­ѓи Ди­ми­тров и на То­дор Жи­вков беа санк­ци­о­ни­ра­ни од ра­ко­во­ди­те­ли­те во Кремљ. Од дру­га стра­на, Ти­то се ра­ду­ва­ше на ком­фо­рот што го има­ше по­ра­ди кон­та­кти­те со за­пад­ни­те си­ли, но и ка­ко ли­дер на то­гаш авто­ри­тет­ни­те не­вр­за­ни зем­ји. За­тоа Бу­га­ри­ја ни­ко­гаш не мо­же­ше да меч­тае за со­од­ве­тен ста­тус во ме­ѓу­на­род­ни­те од­но­си. Но се­кое до­бро де­ло се по­стиг­ну­ва не по­ра­ди до­бра­та вол­ја на ед­на стра­на – нуж­на е до­бра вол­ја, раз­би­ра­ње и на­пор од си­те стра­ни. Та­ка е и ме­ѓу лу­ѓе­то, а та­ка е и во ме­ѓу­на­род­ни­те од­но­си.

МН: НЕМА ЕДНОСТАВЕН ОДГОВОР ЗА МАКЕДОНСКОТО ПРАШАЊЕ

Кол­ку е Бу­га­ри­ја оп­сед­на­та со Ма­ке­до­ни­ја и со ма­ке­дон­ско­то пра­ша­ње и на што се дол­жи тоа?

НИКОЛОВ: Да, точ­ни­от збор е оп­сед­на­тост од Ма­ке­до­ни­ја и од ма­ке­дон­ско­то пра­ша­ње. И при­чи­на­та е исто­ри­ска. Во пра­кти­ка, не по­стои бу­гар­ско се­мејс­тво што не­ма бли­зок род­ни­на што по­тек­ну­ва од Охрид, Ку­куш, Со­лун… Тоа не мо­же да се за­не­ма­ри или да се по­де­ли, не­за­вис­но од исто­ри­ски­те окол­но­сти или по­ли­тич­ки про­ме­ни. Не­ма ка­ко, не е воз­мож­но кој би­ло Бу­га­рин да ја по­чув­ству­ва Ма­ке­до­ни­ја ка­ко не­што ту­ѓо и да­леч­но – са­мо ка­ко ту­ри­стич­ка де­сти­на­ци­ја или при­род­на уба­ви­на. Тоа, пак, е оп­сед­на­то­ста со Ма­ке­до­ни­ја – пре­тен­зи­ја­та да се слу­чи тоа, да би­де за­бо­ра­ве­на емо­ци­ја­та (или за­бра­не­та), да се из­бри­шат ре­до­ви­те од исто­ри­ски­те ра­ко­пи­си, по­е­зи­ја­та, ли­те­ра­ту­ра­та, ка­де што се иска­жа­ни збо­ро­ви што се не­при­фат­ли­ви од глед­на точ­ка на со­вер­ме­ни­те по­ли­тич­ки до­ктри­ни. Ма­ке­дон­ско­то пра­ша­ње ќе би­де над нас уште дол­го вре­ме и не­ма на­ско­ро да да­де ед­но­ста­вен од­го­вор. А да­ли во­оп­што и ни тре­ба та­ков ед­но­ста­вен од­го­вор, кој иск­лу­чу­ва се­ка­ква дру­га ал­тер­на­ти­ва?

Кол­ку се сил­ни пре­дра­су­ди­те во Бу­га­ри­ја кон Ма­ке­дон­ци­те, но и во Ма­ке­до­ни­ја кон Бу­га­ри­те? Ка­ко мо­же да се над­ми­не тоа за два­та на­ро­да да има­ат ре­ал­но до­бри од­но­си, без по­тре­ба да се на­мет­ну­ва та­кво не­што со ка­ков би­ло до­го­вор?

НИКОЛОВ: Не­ма пре­дра­су­ди што не мо­жат да би­дат над­ми­на­ти ако има жел­ба за тоа. И не­ма та­ков ме­ѓу­на­ро­ден до­го­вор што со вол­шеб­но стап­че ќе ги над­ми­не си­те про­ти­вреч­но­сти и не­до­раз­би­ра­ња. Европ­ски­те на­ро­ди над­вор од Бал­ка­нот го по­ка­жу­ва­ат тоа. Анг­ли­ча­ни­те, Фран­цу­зи­те и Гер­ман­ци­те во­ју­ва­ле со ве­ко­ви, мир­ни­те скан­ди­нав­ски на­ро­ди, кои се при­мер за раз­би­ра­ње, во исто­ри­ја­та има­ле же­сто­ки за­ем­ни су­ди­ри. Зо­што да не се слу­чи тоа на Бал­ка­нот.Ни­кој раз­у­мен чо­век не го оче­ку­ва­ше ко­ле­жот во по­ра­неш­на Ју­гос­ла­ви­ја, но и мно­гу ана­ли­ти­ча­ри ве­леа де­ка тре­ба да по­ми­нат де­сет­ле­ти­ја, ду­ри и ве­ко­ви за да се уста­но­ви до­вер­ба и раз­би­ра­ње. Ра­бо­ти­те и де­нес се да­ле­ку од иде­ал­ни (што, во прин­цип, е не­до­стиж­но) има мно­гу си­ли и во Скоп­је и во Со­фи­ја, ка­ко и во Бел­град и во За­греб, а и над­вор од ре­ги­о­нот, кои се за­ин­те­ре­си­ра­ни да го под­др­жат ог­нот на спро­тив­ста­ву­ва­ње­то за­ра­ди сопс­тве­ни­те по­ли­тич­ки ин­те­ре­си и кон­јун­ктур­ни ин­те­ре­си. Ра­бо­ти­те не се тол­ку сло­же­ни и не­воз­мож­ни – раз­ум­ни­те лу­ѓе од две­те стра­ни на гра­ни­ца­та тре­ба да бде­ат и да ги изо­ли­ра­ат се­ко­гаш гро­мог­лас­ни­те, а во исто вре­ме и не­ос­но­ва­ни оби­ди да се при­ка­же де­ка Бу­га­рин е си­но­ним за оку­па­тор, фа­шист и Та­та­рин, а Ма­ке­до­не­цот де­ка е Бу­га­рин и тоа мо­ра да се приз­нае. Меч­та­ам за вре­ме ко­га ни­ту еден филм, ро­ман или пес­на не­ма да би­де пред­мет на ана­ли­за над­вор од ква­ли­те­тот на твор­ба­та и не­ма да се пре­тво­ри во по­че­ток на за­ем­ни на­па­ди и об­ви­не­ни­ја.   

Ка­ко гле­да­те Вие на ма­ке­дон­ска­та исто­ри­ја и кул­ту­ра? Да­ли пра­ви­те раз­ли­ка ме­ѓу ма­ке­дон­ска­та и бу­гар­ска­та исто­ри­ја?

НИКОЛОВ: Со ри­зик да не би­дам до­бро раз­бран – јас го ува­жу­вам се­кое сил­но мис­ле­ње за раз­вој на ма­ке­дон­ска­та кул­ту­ра и исто­ри­ја. И не мо­жам да при­фа­там де­ка неј­зи­ни­те ко­ре­ни се тол­ку ан­тич­ки кол­ку што твр­дат, не тол­ку се­ри­оз­ни­те исто­ри­ча­ри, кол­ку по­ли­ти­ча­ри­те. Ба­ра­ње­то на пра­на­ро­ди ме­ѓу Хун­зи­те и ме­ѓу Сло­ве­ни­те ми се гле­да ап­сурд­но и на­уч­но не­ос­но­ва­но, ка­ко па­ро­ди­ја. Не, ов­де не збо­ру­вам за ва­кви смеш­ни пре­тен­зии са­мо кај вас, исти­те ги има­ме и во Со­фи­ја, но и во дру­ги бли­ски и по­да­леч­ни др­жа­ви. На вре­ме­то тоа бе­ше дел од апо­криф­на­та, најм­но­гу ус­на вер­зи­ја на исто­ри­ја­та на Бу­га­ри­ја – ре­ак­ци­ја на на­ло­жу­ва­ње­то на Мос­ква. Се­га сѐ по­се­ри­оз­ни и на­уч­ни­ци и из­да­ни­ја ги по­вто­ру­ва­ат кон­цеп­тот на пра­бу­га­ри­те, ка­ко на­род што ја одре­дил суд­би­на­та на све­тот. Ки­не­зи­те го по­ста­ви­ле го­ле­ми­от Ки­не­ски ѕид за да се спа­сат од на­па­ди­те на Бу­га­ри­те, а пет­те им­пе­ра­то­ри во древ­на Ки­на би­ле од бу­гар­ско по­тек­ло. Се ба­ра­ат до­ка­зи за бу­гар­ско при­сус­тво во то­по­ни­ми­ја­та во Цен­трал­на Ази­ја и во Ти­бет – Бал­хаш, Ба­ктри­ја, нас­про­ти Хан Тен­гри и Бу­ха­ра. Се го­во­ри за пет и по­ве­ќе др­жа­ви пред на­се­лу­ва­ње­то на Бал­кан­ски­от По­лу­о­стров. Тра­киј­ци­те, а не Сло­ве­ни­те би­ле ос­нов­ни­от ет­но­о­бра­зу­вач­ки­от еле­мент, а (пра) Бу­га­ри­те, кои не би­ле тем­ни, ни­ту со мон­гол­ски цр­ти, ка­ко што учев­ме пред пе­де­сет го­ди­ни во учи­ли­ште, има­ле ари­ев­ско по­тек­ло ка­ко род­ни­ни на Пер­сиј­ци­те.

Да, пра­вам раз­ли­ка. Со та­ков аранж­ман кон се­ко­ја од исто­ри­и­те пред 20 век, без раз­ли­ка да­ли е бу­гар­ска, ма­ке­дон­ска, ру­ска, фран­цу­ска или дру­га, се од­не­су­вам ка­ко ла­ик и по­ве­ќе ја при­фа­ќам ка­ко ли­те­ра­ту­ра. За ова ка­жав и по­го­ре, раз­ли­ка­та е во тол­ку­ва­ње­то, а не во це­лос­но­то про­чи­сту­ва­ње на ма­ке­дон­ско­то од бу­гар­ско­то и обрат­но. За ме­не тоа е не­важ­но, но збор има­ат спе­ци­ја­ли­сти­те, по­ли­ти­ча­ри­те, но­ви­на­ри­те, да не го­во­рам за тај­ни­те служ­би, кои има­ат став по ова пра­ша­ње.

Ка­ко ги ко­мен­ти­ра­те оби­дот на не­кои бу­гар­ски по­ли­ти­ча­ри и исто­ри­ча­ри да ги прет­ста­ват си­те Ма­ке­дон­ци ка­ко Бу­га­ри, а со тоа и це­ла­та ма­ке­дон­ска исто­ри­ја де­ка е дел од бу­гар­ска­та исто­ри­ја?

НИКОЛОВ: Ве­ќе сум ка­жал, не ги при­фа­ќам тие те­зи, ка­ко прет­ста­ву­ва­ње­то на си­те Ма­ке­дон­ци ка­ко Бу­га­ри, ни­ту не­ос­но­ва­но зе­ма­ње на стра­ни­ци од учеб­ни­ци по исто­ри­ја и нив­но при­ка­жу­ва­ње ка­ко бу­гар­ска, срп­ска или ма­ке­дон­ска исто­ри­ја. Исто ка­ко ед­но ре­ше­ние до­не­се­но да­ле­ку од лу­ѓе­то  во за­ча­де­ни­те по­ли­тич­ки ка­би­не­ти – од таа ли­ни­ја на ко­ја си­те без Тур­ци и Ро­ми­те се Ма­ке­дон­ци. А во таа гру­па вле­гу­ва­ат и ру­ски­те еми­гран­ти.

Ка­ко ја оце­ну­ва­те од­лу­ка­та на бу­гар­ски­те вла­сти да не ги по­чи­ту­ва­ат пре­по­ра­ки­те на ОН за во­ве­ду­ва­ње на ма­ке­дон­ски­от ја­зик во обра­зов­ни­от си­стем и на пре­су­да­та на Европ­ски­от суд за чо­ве­ко­ви пра­ва, кој ѝ на­ло­жи на Со­фи­ја да доз­во­ли ре­ги­стра­ци­ја на ма­ке­дон­ска­та пар­ти­ја ОМО „Илин­ден“ – Пи­рин?

НИКОЛОВ: Не мо­жам да про­це­нам кол­ку тие пре­по­ра­ки се се­ри­оз­ни и што зна­чи да се во­ве­де ма­ке­дон­ски­от ја­зик во обра­зов­ни­от си­стем за­тоа што, спо­ред по­пи­сот, од­вај го го­во­рат 1.000-2000 лу­ѓе. Ка­ко за­дол­жи­те­лен или ка­ко из­бо­рен пред­мет? Ка­жу­ва­ат ли тие струч­ња­ци да­ли се­кои ил­ја­да или две ил­ја­ди лу­ѓе што ќе по­са­ка­ат да го­во­рат на сво­јот ја­зик ќе мо­ра да до­би­јат пра­во да се изу­чу­ва во обра­зов­ни­от си­стем? По­лес­но ми е да од­го­во­рам на вто­ри­от дел од пра­ша­ње­то. Вед­наш по об­ја­ву­ва­ње­то на ре­ше­ни­е­то на Европ­ски­от суд за чо­ве­ко­ви пра­ва, пуб­ли­ку­ван во еден од нај­ти­раж­ни­те вес­ни­ци „24 ча­са“, об­ја­вив ста­ти­ја во ко­ја изра­зив це­лос­на сог­лас­ност со тоа ре­ше­ние. Но са­мо со ова ре­ше­ние за ОМО „Илин­ден“ – Пи­рин, а не и за прет­ход­ни­те слу­чаи, кои имаа не­ре­ал­ни ба­ра­ња за пов­ле­ку­ва­ње на бу­гар­ска­та ар­ми­ја од Пи­рин (иа­ко тоа, не по нив­но ба­ра­ње, се ре­а­ли­зи­ра и се­га та­му има са­мо гра­нич­на по­ли­ци­ја – прет­по­ста­ву­вам оваа ин­фор­ма­ци­ја не е из­да­ва­ње др­жав­на тај­на) ка­ко и по­по­ви­те на БПЦ да би­дат за­ме­не­ти со по­по­ви од МПЦ (што е ку­ри­о­зи­тет ако се има пред­вид ка­нон­ска­та по­зи­ци­ја на МПЦ). Слу­чај­но или не, тоа бе­ше мо­ја­та пос­лед­на ста­ти­ја што би­ла об­ја­ве­на во бу­гар­ски­те ма­сов­ни ме­ди­у­ми.  Бу­га­ри­ја со го­ди­ни на­и­ду­ва на проб­ле­ми при ре­а­ли­за­ци­ја­та на ба­ра­ње­то на Бу­га­ри­те во за­пад­ни­те по­кра­и­ни (Бо­си­ле­град – Ср­би­ја и Стру­ми­ца – Ма­ке­до­ни­ја) да има­ат бу­гар­ски по­по­ви. Не гле­дам ни­ту ед­на свет­ска др­жа­ва што би се сог­ла­си­ла со очиг­лед­ни се­па­ра­ти­стич­ки ба­ра­ња –што мис­ли­те вие? Друг проб­лем што пре­чи на ре­ги­стра­ци­ја на таа пар­ти­ја е по­вр­зан со изрич­на­та за­бра­на за ре­ги­стра­ци­ја на пар­тии и на нев­ла­ди­ни ор­га­ни­за­ции на ет­нич­ка или на ре­ли­ги­оз­на ос­но­ва. Од таа глед­на точ­ка, ос­по­ру­ва­но е и ре­ги­стри­ра­ње­то на сил­на­та Пар­ти­ја за пра­ва и за сло­бо­ди (пар­ти­ја на Тур­ци­те), ко­ја иа­ко има еле­кто­рат што го со­чи­ну­ва­ат бу­гар­ски Тур­ци и Ро­ми мус­ли­ма­ни, прав­но не мо­же да се тре­ти­ра ка­ко „тур­ска“. Би­деј­ќи не­ма та­кво ба­ра­ње во Уста­вот, а и на си­те ни­воа во ра­ко­водс­тво­то, ка­ко и ме­ѓу пра­те­ни­ци­те во пар­ла­мен­тот има са­мо ет­нич­ки Бу­га­ри – за раз­ли­ка од ал­бан­ски­те пар­тии во Ма­ке­до­ни­ја. По по­се­бен мо­дел беа ре­ги­стри­ра­ни не­кол­ку ром­ски пар­тии, кои не­ма­ат по­себ­но сил­на уло­га во оп­штес­тве­ни­от жи­вот. Јас не сум прав­ник, но ја при­фа­ќам ка­ко шпе­ку­ла­ци­ја од­лу­ка­та на  бу­гар­ски­от суд по ана­ло­ги­ја со ци­ти­ра­ни­те и со дру­ги се­па­ра­ти­стич­ки и ан­ти­бу­гар­ски по­зи­ции да не ја ре­ги­стри­ра ОМО „Илин­ден“ – Пи­рин. Са­кам да ка­жам де­ка де­ле­ги­ти­ми­зи­ра­ње­то на пар­ти­ја­та не до­ве­де до об­ја­ву­ва­ње на ли­сти­те на пар­ти­ја­та во гра­до­ви­те Крес­на и с. Му­со­ми­шта, ка­ко и на кме­тот во ова се­ло, кои про­дол­жи­ја да функ­ци­о­ни­ра­ат ка­ко не­за­вис­ни. Та­ка што иа­ко ра­бо­ти­те не се ро­зо­ви, се­пак се да­ле­ку од ре­пре­си­ја про­тив по­ли­тич­ки­те прет­став­ни­ци на, ина­ку, не­приз­на­е­но­то  ма­ке­дон­ско мал­цинс­тво во Бу­га­ри­ја. Ов­де би по­ста­вил ре­то­рич­ко пра­ша­ње, ка­ко би се впи­ша­ла во ма­ке­дон­ска­та по­ли­тич­ка ма­па ед­на пар­ти­ја што би се бо­ре­ла за пра­ва­та на бу­гар­ско­то мал­цинс­тво, кое  е не­приз­на­е­но­то кај вас.

МН: НАУЧНИЦИТЕ СЕ СПОСОБНИ ДА ГО ОТФРЛАТ БРЕМЕТО НА СТЕРЕОТИПИ

Спо­соб­ни ли се ма­ке­дон­ски­те и бу­гар­ски­те на­уч­ни­ци и ин­те­ле­кту­ал­ци, без ме­ша­ње на по­ли­ти­ка­та и на по­ли­ти­ча­ри­те, да ги над­ми­нат не­до­раз­би­ра­ња­та од за­ед­нич­ко­то ми­на­то за да им го олес­нат жи­во­тот на Ма­ке­дон­ци­те и на Бу­га­ри­те во се­гаш­но­ста?

НИКОЛОВ: Да, мис­лам де­ка се спо­соб­ни са­ми да го отфр­лат бре­ме­то на сте­ре­о­ти­пи­те и на пре­дра­су­ди­те од ми­на­то­то. Сум учес­тву­вал на мно­гу та­кви сред­би, фор­мал­ни и не­фор­мал­ни, со ма­ке­дон­ски­те ко­ле­ги и не­ре­тко сум имал по­го­ле­мо раз­би­ра­ње откол­ку со не­кои ко­ле­ги во Бу­га­ри­ја, не­за­вис­но да­ли сме го­во­ре­ле на устав­ни­те ја­зи­ци на сво­и­те др­жа­ви или на анг­ли­ски или на дру­ги ја­зи­ци. Тоа што се раз­би­ра­ме без пре­ве­ду­вач е на­ша пред­ност и не би­ва со­си­ла да се пре­тво­ра во преч­ка.

Ка­ко ја оце­ну­ва­те ини­ци­ја­ти­ва­та на БАН и на МАНУ за со­ра­бо­тка. Се чи­ни, тоа да­ва на­деж де­ка, се­пак, и по­крај ло­ши­те то­но­ви има про­стор за два­та на­ро­да, ко­неч­но, да ста­нат брат­ски и при­ја­тел­ски?

НИКОЛОВ: Тоа е до­бра ини­ци­ја­ти­ва и да­ва на­деж. Дој­де вре­ме две­те ака­де­мии да ги за­бо­ра­ват вре­ми­ња­та ко­га беа иде­о­ло­шки при­вр­зо­ци на пар­ти­и­те на власт и да поч­нат да се др­жат до ака­дем­ски­те, а не до схо­ла­стич­ки­те кри­те­ри­у­ми. Не­кои ими­ња од бу­гар­ски­те учес­ни­ци, до­ду­ша, не ми да­ва­ат за пра­во да би­дам полн со оп­ти­ми­зам. Впро­чем, јас не учес­тву­вам во оваа ини­ци­ја­ти­ва, но тоа е со­се­ма дру­га те­ма.

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.