Омиленото катче на филмаџиите, Кинотеката на Македонија со години преку филмски ревии, гости, ретроспективи, станува значаен сегмент од културното живеење. Оваа година во април ќе го прослави 41. роденден. Бошко Грујоски, директорот на Кинотека на Македонија објаснува дека институцијата соработува со основите и со средни училишта и е дел од училишните програми.
– Интересот за филмот и за филмската уметност кај младите е огромен, дури и за историјата на македонската кинематографија и за поновата македонска продукција. Што се однесува до повозрасната и пошироката публика, сметам дека сме многу присутни во културното живеење и дека сме на мапата на културната понуда во градов. Тоа го забележуваме и заклучуваме по бројот и интересот на публиката. Оваа година се надеваме дека ќе ја реализираме идејата за музејската поставка и дека тоа ќе биде нашиот најголем подарок за македонската публика и придонес за македонската историја – вели Грујоски.
Каде ја гледате улогата на Кинотека на Македонија денес во македонската кинематографија?
ГРУЈОСКИ: Кинотеката отсекогаш имала значајна улога во заштита и зачувувањето на нашето национално аудиовизуелно културно наследство. Оваа институција, која е единствена од овој тип во нашата земја, не е само чувар, туку е и промотор и поддржувач на македонската кинематографија. Тука, во нашите депоа, ги прибираме и чуваме сите филмски наслови снимени во македонска продукција и од македонски автори, пред сѐ, на филмска лента, но во поново време и на дигитални носачи на слика. Според Законот за аудиовизуелно наследство, во Кинотеката мора да се депонира задолжителен примерок од сите филмови снимени во македонска продукција, исто како што во Универзитетската библиотека нашите издавачи се должни да депонираат примероци од сите испечатени дела во нашата држава. Едноставно, Кинотеката е ризничар на македонската кинематографија. Кинотеката беше еден од основачите на Фестивалот на филмска камера „Браќа Манаки“ кон крајот на ‘70-тите години, а потоа со години активно работи на промовирањето на домашната кинематографија во странство – преку зајмење и испраќање филмски копии и конципирање филмски програми од македонска продукција во светот. Секако, тука е и кинотечната база на податоци за македонските филмови и автори, која со години се надополнува и надградува, достапна е за јавноста, за научни истражувања и едукативни цели, а со цел да се сочува историјата на филмот во нашето поднебје.
Колку филмски наслови чува Кинотеката на Македонија во својот трезор?
ГРУЈОСКИ: Кинотеката спаѓа во „средните“ по обем архиви во Европа, но за нас е битно, пред сè, да го имаме сето тоа што се вбројува во македонска кинематографија. Оттаму прибираме и чуваме филмови и снимки, главно аматерски, направени пред времето на организираната продукција кај нас – односно од почетокот на 20 век и филмовите на браќата Манаки, па сѐ до годините по Втората светска војна, како и сето тоа што се смета за развиена продукција – од првите филмски репортажи и документарни филмови, и првиот игран филм „Фросина“, па сѐ до денес, до филмовите снимени мината и оваа година. Во своите депоа имаме повеќе од 15.000 филмски копии, вклучувајќи и филмови од странска продукција, но и повеќе од 75.000 парчиња пропаганден материјал, фотографии и плакати, повеќе од 100.000 единици пишувана документација (сценарија, книги на снимање, сценографски и костимографски скици, договори, писма, преписки итн.). Нашата библиотека се состои од речиси 5.000 наслови на книги за историјата и за теоријата на филмот, и повеќе од 8.000 единици периодика поврзани со филмската уметност. Ова се само бројки, колку да добиете одредена претстава, но треба да се има на ум дека ние сме, пред сѐ, архив – значи сите овие филмови и документи ги чуваме во посебни услови, според светските стандарди за работа во архиви, ги каталогизираме и ги архивираме според меѓународно усвоени норми.
Дигитализацијата е еден од приоритетите во програмата на Министерството за култура. Како тече процесот на дигитализација? Чии дела досега се завршени и што е ново?
ГРУЈОСКИ: Да, дигитализацијата е приоритет во програмата на Министерството, но и приоритет кога треба да се промовира нашето наследство и да се направи достапно до јавноста. Од 2011 година, па до денес, благодарение на Министерството и на Владата на РМ дигитално ги реставриравме и ги дигитализравме филмовите на браќата Манаки, „Македонија во слики“ на Арсениј Јовков, играните „Црвениот коњ“, „Среќна Нова ‘49“, „Тетовирање“ и „Џипси меџик“ на Столе Попов, потоа „Планината на гневот“, „Републиката во пламен“, „Цената на градот“ и „Под исто небо“ на Љубиша Георгиевски, „Хај-фај“ на Владимир Блажевски, „Жед“ на Димитрие Османли и „Татко“ („Колнати сме, Ирина“) на Коле Ангеловски, како и четирите играни филмови на Милчо Манчевски. Во моментов, во Загреб, во лабораторијата на „Визије“, се дадени на дигитална реставрација играните филмови на Бранко Гапо – „Денови на искушение“, „Истрел“, „Македонска сага“, „Време, води“, „Време без војна“ и „Најдолгиот пат“, а в година ќе работиме на филмовите на Кирил Ценевски. Секоја година се работи на овој проект, но самиот процес не е толку едноставен. Прво се подготвуваат конзерваторски елаборати во кои се образложува неопходноста од заштита и дигитализација на филмското дело, па врз основа на тоа Министерството обезбедува средства, па потоа објавуваме меѓународен тендер за избор на лабораторија што ќе ја врши дигитализацијата, па ги испраќаме материјалите, го следиме процесот во сите негови фази, па на крај добиваме филм во дигитална форма и неколку верзии за прикажување – телевизиско, киноприкажување итн. Најнакрај, доколку остануваат средства, печатиме и ДВД со дигитализираните верзии, и тоа е тоа што публиката го очекува. Но, ќе повторам, процесот на дигитализација, во рамките на овој проект и во рамките на дадените услови – административни, финансиски и организациски – тече малку подолго отколку што изгледа од далеку, или од страна. Сепак, ние сме презадоволни од резултатите и од поддршката на Владата на РМ.
Беше најавено и реновирање и адаптирање на целиот простор на Кинотеката. Што опфаќа проектот?
ГРУЈОСКИ: Проектот, пред сѐ, се однесува на реконципирањето и проширувањето на музејската поставка, на тоа што е изложено во фоајето на Кинотеката. Просторот ќе се адаптира според современите стандарди за изложување, чување и прикажување на музејска поставка, ќе бидат поставени нови витрини, осветлување и алармен систем, со што ќе се отвори повеќе простор за проширување и збогатување на поставката. Преку поголем број артефакти, апарати за снимање, фотографии, реквизити, скици, костими, документи – сите од збирката на Кинотеката, ќе биде претставена историјата и развојот на филмската уметност во светски рамки, но и историјата на македонската кинематографија. Галерискиот простор, во кој, исто така, организираме изложби и настани поврзани со филмот и со фотографијата, ќе добие ново осветлување и поквалитетни и пофлексибилни решенија за изложување, додека една од просториите што досега ги користевме за магацински потреби, ќе биде адаптирана за работилница и за џебно кино. Просторот до кинотечната киносала ќе добие и кафетерија, во која ќе можат да се соберат поголем број лица, што секогаш ни се јавува како проблем и потреба кога организираме попосетени настани. Посетителите на филмската програма ќе имаат простор каде што ќе можат да седнат, да си поприкажат за филмот што го гледале, да се дружат.
Планирана е и музејска поставка на „Вардар филм“. Што ќе содржи таа?
ГРУЈОСКИ: Всушност, целата оваа идеја за реконципирање на музејската поставка почна да се развива по поставувањето на прашањето за музејска поставка на и за „Вардар филм“. Ако правите изложба за „Вардар филм“, тогаш тоа е истовремено и изложба за половина од историјата на македонската кинематографија. Оваа продуцентска куќа е одговорна за нашето филмско производство низ речиси половина век. Од „Фросина“, па сѐ до „Џипси меџик“ и „Преку езерото“, кои, чинам, се последните филмови снимени од оваа куќа во својство на продуцент, речиси секој игран и, секако, повеќето документарни и краткометражни филмови се од „Вардар филм“. Затоа и изложбената поставка што требаше да ја подготвиме за оваа куќа, како идеја прерасна во реконципирање на изложбениот простор со кој воопшто располагаме во Кинотеката.
Во рамките на оваа, поголема поставка што ја подготвуваме, ќе биде посветен дел, и тоа многу обемен, за работата на оваа продуцентска куќа бидејќи имаме многу материјал за нејзиното постоење.
Разговараше: Александра М. Бундалевска
Фото: Дејан Станчевски
(интервјуто е објавено на 10.3.2017 година во 236. број на неделникот Република)
Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.