Деjан Павлески: Да издаваш и да пласираш книги во мал jазичен простор е исто како да одиш по жица

Оваа го­ди­на из­да­вач­ка­та ку­ќа „Ма­ти­ца ма­ке­дон­ска“ од­бе­ле­жу­ва 25 го­ди­ни по­сто­е­ње. Ка­ко прв чо­век на ова из­да­ваш­тво, ка­же­те ни што зна­чи за Вас еден ва­ков ју­би­леј?

Пав­ле­ски: „Ма­ти­ца ма­ке­дон­ска“ поч­на да ра­бо­ти на 24 август 1991 го­ди­на. Ка­ко што за­бе­ле­жу­ва во ар­хив­ски­те спи­си на Ма­ти­ца неј­зи­ни­от ос­но­вач и па­то­ка­за­тел, Ра­де Сил­јан: „Тоа е пер­и­од во кој по­сто­е­ше го­лем ен­ту­зи­ја­зам кај си­те, а мо­же­би и за­доц­нет ро­ман­ти­зам. Но, тоа е вре­ме и на пре­диз­ви­ци: и чо­веч­ки и тво­реч­ки. Еу­фо­ри­ја­та на но­во­то вре­ме за Ре­пуб­ли­ка Ма­ке­до­ни­ја го за­фа­ќа и из­да­вач­ки­от се­ктор, а кон­ти­ну­и­те­тот на ма­ке­дон­ска­та кни­га и сло­во про­дол­жу­ва пре­ку ини­ци­ја­ти­ва­та на по­ма­ли­те из­да­вач­ки ку­ќи еки­пи­ра­ни во спој на мла­до­ста и искус­тво­то“.

Во из­ми­на­ти­те 25 го­ди­ни „Ма­ти­ца ма­ке­дон­ска“ пуб­ли­ку­ва­ше по­ве­ќе од три ил­ја­ди нас­ло­ви од си­те об­ла­сти на оп­штес­тве­но­то жи­ве­е­ње. Об­ја­вив­ме де­ла од најз­на­чај­ни­те ма­ке­дон­ски пи­са­те­ли, на­уч­ни­ци и пуб­ли­ци­сти во ти­раж од над пет ми­ли­о­ни при­ме­ро­ци. И, осо­бе­но сме среќ­ни што еки­па­та што ра­бо­ти во „Ма­ти­ца“ се гри­жи ма­ке­дон­ска­та кни­га да би­де пла­си­ра­на не са­мо во на­ша­та та­тко­ви­на, ту­ку и во странс­тво. Ве­ќе има­ме вос­по­ста­ве­но со­ра­бо­тка со мно­гу на­ци­о­нал­ни биб­ли­о­те­ки, со сла­ви­стич­ки цен­три и со спе­ци­ја­ли­зи­ра­ни кни­жар­ни­ци во европ­ски­те и во пре­ку­о­ке­ан­ски­те зем­ји. По­себ­но сме гор­ди на еди­ци­ја­та по­све­те­на на ма­ке­дон­ско­то кул­тур­но нас­ледс­тво, во ко­ја ве­ќе има­ме об­ја­ве­но две­сте мо­но­граф­ски из­да­ни­ја за ма­ке­дон­ски­те цр­кви и ма­на­сти­ри, за ма­ке­дон­ска­та рез­ба, за ма­ке­дон­ски­от фолк­лор и на­род­ни но­сии, за на­ша­та на­род­на ми­то­ло­ги­ја итн. Во овој пог­лед, се­ка­ко, тре­ба да се изд­вои и еди­ци­ја­та „Из­бра­ни де­ла“, во ко­ја се об­ја­ве­ни де­ла од Мар­ко К. Це­пен­ков, Ки­рил Пе­нуш­ли­ски, Ве­ра Би­тра­ко­ва-Гроз­да­но­ва, Ли­ди­ја Сла­ве­ска, Та­нас Вра­жи­нов­ски, Цве­тан Гроз­да­нов, Бла­же Ри­стов­ски, Ма­те­ја Ма­тев­ски, Га­не То­до­ров­ски, Бо­жин Пав­лов­ски, Та­шко Ге­ор­ги­ев­ски, Па­скал Ги­лев­ски, Јо­ван Пав­лов­ски, Иван Ча­пов­ски, Бла­го­ја Ива­нов, Ми­лан Ѓур­чи­нов, Лу­ан Ста­ро­ва, Ви­то­мир Ми­тев­ски, Ни­ко­ла Кљу­сев, Пе­тар T. Бо­шков­ски, Иван Ча­пов­ски и дру­ги. Тоа се про­е­кти од ка­пи­тал­но зна­че­ње за ма­ке­дон­ска­та кул­ту­ра. Во ре­а­ли­за­ци­ја­та и во ос­мис­лу­ва­ње­то на це­ло­куп­на­та из­да­вач­ка деј­ност во из­ми­на­ти­те 25 го­ди­ни, по­себ­но тре­ба да го од­бе­ле­жам го­ле­ми­от ан­гаж­ман на ос­но­ва­чот на „Ма­ти­ца ма­ке­дон­ска“, мо­јот та­тко Ра­де Сил­јан, кој нѐ упа­ти ме­не, бра­тот Ни­ко­ла и мо­ја­та се­стра Или­на во тај­ни­те на из­да­ваш­тво­то.

Рес­пе­кта­бил­на број­ка е 25 го­ди­ни, а да се би­де из­да­вач 25 го­ди­ни е уште по­рес­пе­кта­бил­но. Ка­ко се спра­ву­ва­те со пре­диз­ви­ци­те? Те­шки се вре­ми­ња­та за кни­га­та…

Пав­ле­ски: Да се за­ни­ма­ваш со из­да­ва­ње и со плас­ман на кни­ги во мал ја­зи­чен про­стор е исто ка­ко да одиш по жи­ца. Во се­кој пог­лед ја де­ли­ме суд­би­на­та со си­те сфе­ри на на­ше­то жи­ве­е­ње. Те­шки или лес­ни, вре­ми­ња­та се тие. Ние не го сфа­ќа­ме из­да­ваш­тво­то ка­ко тр­ка на сто ме­три. За да се одр­жу­ваш и да ус­пе­ваш во ова сфе­ра, по­треб­ни се мно­гу одрек­ну­ва­ња, не­се­бич­на по­све­те­ност, кре­а­тив­ност во об­ли­ку­ва­ње­то пре­поз­нат­ли­ви еди­ции, во на­о­ѓа­ње­то до­бри нас­ло­ви. По­ве­ќе од ше­сто­ти­ни авто­ри, по­ве­ќе од три ил­ја­ди нас­ло­ви, по­ве­ќе од 5 ми­ли­о­ни кни­ги во ма­ке­дон­ски­те до­мо­ви и биб­ли­о­те­ки, се­то тоа е убав по­ка­за­тел за ус­пе­хот ко­га со љу­бов гле­даш кон ра­бо­та­та. И не са­мо во Ма­ке­до­ни­ја, на­ши кни­ги има и во биб­ли­о­те­ки­те во Ва­шин­гтон, Мос­ква, Па­риз, Лон­дон, Рим. Кни­ги на ма­ке­дон­ски ја­зик има во мно­гу кни­жар­ни­ци и свет­ски ди­стри­бу­те­ри. Во на­ши­те са­ло­ни, кои пре­рас­наа во ду­хов­ни свр­та­ли­шта, на­сто­ју­ва­ме да има­ме не­по­сре­ден кон­такт со љу­би­те­ли­те на кни­га­та. Таа на­ша опре­дел­ба ја пре­поз­наа кни­го­љуп­ци­те и за­тоа де­нес бро­јот на чле­но­ви­те е над че­ти­ри­е­сет ил­ја­ди. Тоа се лу­ѓе од раз­ни про­фе­сии, со кои по­сто­ја­но кон­та­кти­ра­ме и за­ем­но се ин­фор­ми­ра­ме за мно­гу­број­ни актив­но­сти. Ед­но­став­но, не са­мо јас, си­те во ти­мот на „Ма­ти­ца“ ја са­ка­ме оваа ра­бо­та, са­ка­ме да би­де­ме оп­кру­же­ни со ум­ни лу­ѓе и да учи­ме од нив­на­та жи­вот­на му­дрост. Пре­ку кни­ги­те са­ка­ме да оста­ви­ме бе­лег и пе­чат на вре­ме­то во кое жи­ве­е­ме, са­ка­ме кни­ги­те да би­дат на вр­вот на при­о­ри­те­ти­те во ед­но со­вре­ме­но оп­штес­тво за­што кни­га­та е тре­нинг на умот. Пре­ку ак­ци­ја­та „Чи­тај по­ве­ќе“ на не­кој на­чин се оби­дов­ме кни­га­та да би­де се­чие се­којд­не­вие за­што кол­ку по­ве­ќе кни­ги, тол­ку по­ве­ќе уба­ви збо­ро­ви и мис­ли пол­ни со уба­ви­на, а од збо­ро­ви­те што ги ко­ри­сти­ме да соз­да­ва­ме ро­ман­тич­ни при­каз­ни. Ем­па­ти­ја, љу­бов и по­до­бро оп­штес­тво. Кни­га­та е ог­ле­да­ло на се­ко­го, а се­кој чо­век но­си ро­ман во се­бе, а пи­ша­но­то и про­чи­та­но­то оста­ну­ва­ат за­се­ко­гаш. За нас кни­га­та е свет во кој има про­стор за се­ко­го.

Че­сто се ве­ли де­ка лу­ѓе­то ве­ќе не чи­та­ат. Но, Ва­ша­та из­да­вач­ка ку­ќа не­о­дам­на из­ле­зе со ан­ке­та ко­ја го по­твр­ди спро­тив­но­то. Ко­неч­но, ка­кви се Ва­ши­те искус­тва од пра­кти­ка­та? Се чи­та ли во Ма­ке­до­ни­ја? 

Пав­ле­ски: Из­ми­на­ти­те го­ди­ни по­ка­жу­ва­ат де­ка во Ма­ке­до­ни­ја има чи­та­тел­ска пуб­ли­ка. Во „Клу­бот Ма­ти­ца“ ми­ни­мум два­па­ти го­диш­но се спро­ве­ду­ва­ат ан­ке­ти од чи­и­што ре­зул­та­ти мо­же­ме да до­би­е­ме ре­ал­на сли­ка за број­ка­та на чи­та­те­ли во Ре­пуб­ли­ка Ма­ке­до­ни­ја. Впро­чем, ин­те­ре­сот за мно­гу­те ак­ции и кам­па­њи, ли­те­ра­тур­ни чи­та­ња и ма­ни­фе­ста­ции, јас­но ја по­ка­жу­ва број­ка­та на ма­ке­дон­ски­те чи­та­те­ли. Си­те ана­ли­зи и ан­ке­ти, и те­о­рет­ски и пра­ктич­но, ни по­ка­жу­ва­ат де­ка од ден на ден има сѐ по­ве­ќе чи­та­те­ли, а тоа ни ја да­ва мож­но­ста да раз­го­ва­ра­ме за кни­га­та ка­ко те­мел­на вред­ност во ед­но со­вре­ме­но оп­штес­тво. Ра­ду­ва фа­ктот што сѐ по­ве­ќе мла­ди лу­ѓе ги по­се­ту­ва­ат и сѐ по­ве­ќе вре­ме ми­ну­ва­ат во кни­жар­ни­ци­те. Без раз­ли­ка на бр­зо­то тем­по на жи­вот и еле­ктрон­ска­та до­ми­на­ци­ја на свет­ски­от па­зар, се­пак кни­га­та оста­ну­ва еден пред­мет за кој лу­ѓе­то зна­ат де­ка тоа е единс­тве­но­то не­што што мо­же да го ку­пат за да би­дат на­ви­сти­на бо­га­ти.

Што пре­фе­ри­ра ма­ке­дон­ски­от чи­та­тел – стран­ски или до­маш­ни авто­ри?

Пав­ле­ски: Нај­важ­но е што по­ну­да­та е го­ле­ма и бо­га­та со ши­рок спе­ктар на авто­ри, нас­ло­ви и при­каз­ни. Се раз­би­ра, по­ну­да­та е мно­гу по­го­ле­ма од стран­ски­те авто­ри, но во пос­лед­ни­те не­кол­ку го­ди­ни се изро­ди­ја пле­ја­да мла­ди, но­ви и та­лен­ти­ра­ни ма­ке­дон­ски авто­ри за кои сме­там де­ка, со ква­ли­те­тот што го по­се­ду­ва­ат, остро­ум­но­ста во ре­че­ни­ци­те и раз­мис­лу­ва­ња­та што ги има­ат, си­гур­но би ус­пе­а­ле и во свет­ски рам­ки. Ако са­мо се по­тсе­ти­ме на сли­ки­те од пос­лед­ни­те про­мо­ции на Вер­че Ка­ра­фи­ло­ска, Ксе­ни­ја Ни­ко­ло­ва, Ана Бун­те­ска, Ти­хо­мир Јан­чов­ски, Јо­ван Или­ев­ски итн., ќе ни ста­не мно­гу по­јас­на сли­ка­та кол­ку ма­ке­дон­ски­те авто­ри во пос­лед­ни­ве не­кол­ку го­ди­ни се чи­та­ни и це­не­ти од до­маш­на­та пуб­ли­ка. Ќе по­вто­рам, си­те тре­ба да нѐ ра­ду­ва по­да­то­кот што од го­ди­на во го­ди­на, во кни­жар­ни­ци­те има сѐ по­ве­ќе мла­ди лу­ѓе, а исто од го­ди­на во го­ди­на, на ма­ке­дон­ски­от кни­же­вен па­зар има сѐ по­ве­ќе мла­ди и та­лен­ти­ра­ни авто­ри. Авто­рот и чи­та­те­лот се две по­ло­ви­ни од ед­на це­ло.

Сме­та­те ли де­ка оп­ста­но­кот на пе­ча­те­ни­те кни­ги е за­гро­зен од е-кни­ги­те? 

Пав­ле­ски: Жи­ве­е­ме во ера на ди­ги­та­ли­за­ци­ја и за­бр­за­но тем­по на жи­вот со сѐ по­мал­ку вре­ме за ви­стин­ски­те вред­но­сти. Се раз­би­ра, во пос­лед­ни­те го­ди­ни еле­ктрон­ско­то из­да­ваш­тво во свет­ски рам­ки е во по­дем. По­да­то­ци­те го­во­рат де­ка до 2009 го­ди­на са­мо око­лу 4 про­цен­ти ко­ри­сте­ле еле­ктрон­ски чи­та­чи за кни­ги, до­де­ка во 2012 го­ди­на про­цен­тот по­рас­на­ла на 13. Од ин­фор­ма­ци­и­те што ги до­бив од на­ши­те парт­не­ри при мо­и­те го­сту­ва­ња и по­се­ти на по­го­ле­ми­те свет­ски кни­жев­ни на­ста­ни во Лон­дон и во Фран­кфурт, еле­ктрон­ско­то из­да­ваш­тво сво­јот зе­нит на свет­ски рам­ки го до­стиг­ну­ва во 2012 го­ди­на, со што од­зе­ма го­лем про­цент од чи­та­тел­ска­та пуб­ли­ка на тра­ди­ци­о­нал­на­та кни­га. Но, по­да­то­ци­те од пос­лед­ни­те две го­ди­ни го­во­рат де­ка тра­ди­ци­о­нал­на­та кни­га по­втор­но е во мо­да, а со тоа и вер­ба­та де­ка тра­ди­ци­ја­та соз­да­ва­на со ве­ко­ви ќе оп­сто­ју­ва уште мно­гу вре­ме. Ма­ке­дон­ска­та кни­га е дел од тој свет.

Разговараше: Невена Поповска
Фото: Але­ксан­дар Ива­нов­ски
(Текст објавен во 212. број на неделникот „Република“, 23.09.2016)

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.