Со аграрната политика не смее да се експериментира

Вие сте агро­е­ко­но­мист, па мо­же ли да ги про­тол­ку­ва­ме два­та про­це­си, од ед­на стра­на се­ри­оз­ни вло­жу­ва­ња во агра­рот, а од дру­га стра­на стап­ка­та на увоз на хра­на?

Димитриевски: Ма­ке­до­ни­ја по­долг пер­и­од во­ди се­ри­оз­на и сло­же­на по­ли­ти­ка во де­лот на зем­јо­делс­тво­то. Ту­ка не вле­гу­ва са­мо тоа што се слу­чу­ва во ре­сор­но­то Ми­ни­стерс­тво, ту­ку и дру­ги по­ли­ти­ки кои се ком­па­ти­бил­ни и при­до­не­су­ва­ат во де­лот на под­др­шка­та на зем­јо­дел­ско-пре­хран­бе­ни­от се­ктор це­лос­но, ка­ко и под­др­шка­та кон тие што се за­ни­ма­ва­ат со про­из­водс­тво на хра­на.

Ко­га збо­ру­ва­ме за аграр­на­та по­ли­ти­ка на Ма­ке­до­ни­ја, се изд­во­ју­ва­ат не­кол­ку пер­и­о­ди поч­ну­вај­ќи од 1991 го­ди­на ко­га прв­пат се гра­ди сопс­тве­на аграр­на по­ли­ти­ка. Јас би го истак­нал пер­и­о­дот по 2006 и 2007 го­ди­на ко­га прв­пат дој­де до се­ри­оз­но зго­ле­му­ва­ње на бу­џет­ска­та под­др­шка и по­ин­тен­зив­ни ре­фор­ми и си­стем­ски при­стап во во­де­ње­то на аграр­на­та по­ли­ти­ка. Ќе ги спом­нам до­хо­дов­ни­те под­др­шки, а тоа се про­гра­ми­те за фи­нан­си­ска под­др­шка на зем­јо­делс­тво­то и по­ин­тен­зив­но­то зго­ле­му­ва­ње на вториот столб, на про­гра­ми­те за ру­ра­лен раз­вој, кои ќе мо­ра да се тре­ти­ра­ат по­се­ри­оз­но во ид­ни­на.

Ко­га збо­ру­ва­ме за си­стем­ско­то во­де­ње на аграр­на­та по­ли­ти­ка, по 2007 го­ди­на се слу­чу­ва­ат по­се­ри­оз­ни прис­по­со­бу­ва­ња кон за­ед­нич­ка­та аграр­на по­ли­ти­ка на ЕУ би­деј­ќи ка­ко зем­ја-кан­ди­дат Македонија има се­ри­оз­ни за­да­чи во прис­по­со­бу­ва­ње­то на се­то тоа што зна­чи зем­јо­делс­тво и хра­на. Искус­твата по­ка­жу­ваат де­ка нај­се­ри­оз­ни те­шко­тии и нај­оп­сеж­ни прис­по­со­бу­ва­ња има­ло ток­му во тој се­ктор. Пе­де­сет про­цен­ти од бу­џе­тот на ЕУ до ско­ро бе­ше на­ме­нет за зем­јо­делс­тво­то. Око­лу 60-70 про­цен­ти од се­вкуп­но­то за­ко­но­дав­ство на ЕУ се од­не­су­ва на зем­јо­делс­тво­то и се­то тоа ќе мо­ра да се вмет­не во на­ше­то за­ко­но­дав­ство.

Тоа има вли­ја­ние кај зем­јо­дел­ски­те про­из­во­ди­те­ли. Во Ма­ке­до­ни­ја од 2007 го­ди­на кај ди­рект­ни­те зем­јо­дел­ски про­из­во­ди­те­ли вле­гу­ва­ат се­ри­оз­ни средс­тва. Про­гра­ми­те се об­ја­ве­ни, утвр­де­ни се мер­ки­те, аграр­на­та по­ли­ти­ка ве­ќе е си­стем­ски по­ста­ве­на, за­о­кру­же­на во прав­на рам­ка и мер­ки­те се кре­и­ра­ат во сог­лас­ност со За­ко­нот за зем­јо­делс­тво и ру­ра­лен раз­вој и во сог­лас­ност со по­тре­би­те. Ос­нов­на­та цел е да се зго­ле­ми кон­ку­рент­на­та спо­соб­ност на ма­ке­дон­ски­те зем­јо­дел­ци за да мо­же да на­ста­пу­ва­ат на па­за­ри­те.

Изра­бо­тени се стра­те­гии за раз­вој на зем­јо­делс­тво­то – пр­ва­та во 2007 го­ди­на и се од­не­су­ва­ше на пер­и­о­дот до 2013 го­ди­на, на таа се над­гра­ди Про­гра­ма за раз­вој на зем­јо­делс­тво­то во РМ и се­га ве­ќе е на­пра­ве­на и Стра­те­ги­ја за пер­и­о­дот 2014-2020 го­ди­на. Се­ри­оз­но се ра­бо­те­ше на ин­сти­ту­ци­о­нал­но за­јак­ну­ва­ње, се фор­ми­ра­ше Аген­ци­ја­та за фи­нан­си­ска под­др­шка на зем­јо­делс­тво­то, без ко­ја не мо­же­ме да ги ко­ри­сти­ме европ­ски­те средс­тва од про­гра­ма­та за прет­при­стап­на по­мош.

Се­то тоа бе­ше соз­да­ва­ње пре­дус­ло­ви да мо­жат да би­дат се­ри­оз­но под­др­жу­ва­ни си­те што ра­бо­тат и жи­ве­ат од зем­јо­делс­тво­то. Без та­кви ин­сти­ту­ци­о­нал­ни ка­па­ци­те­ти не мо­же да се спро­ве­ду­ва­ат оп­сеж­ни по­ли­ти­ки.

Пра­ша­ње­то се­га е кол­ку зем­јо­дел­ци­те и дру­ги­те про­из­во­ди­те­ли на хра­на, ком­па­ни­и­те, ќе ус­пе­ат да го прис­по­со­бат про­из­водс­тво­то и да ги ис­пол­нат ус­ло­ви­те за да до­би­јат фи­нан­си­ска под­др­шка. Ако пог­лед­не­ме на по­че­то­кот или пред 2006 го­ди­на кол­ку зем­јо­дел­ци до­би­ва­ле суб­вен­ции, а кол­ку де­нес има во ре­ги­старот на зем­јо­дел­ски сто­панс­тва што до­би­ва­ат под­др­шка, мо­же да се ви­ди де­ка раз­ли­ка­та. Де­нес во тој ре­ги­стар има до 100.000 зем­јо­дел­ски сто­панс­тва.

Че­сто се де­ба­ти­ра пра­ша­ње­то за про­из­водс­тво­то на хра­на и рас­тот на уво­зот на хра­на, но мо­ра да се ста­ви во друг кон­текст, да­ли рас­те до­хо­дот на на­се­ле­ни­е­то, да­ли има­ме увоз по­ра­ди из­воз, што ни се слу­чу­ва во од­дел­ни по­тсе­кто­ри, но и во кон­текст на ед­но по­ин­тен­зив­но зго­ле­му­ва­ње на из­во­зот на хра­на. Ви­сти­на е де­ка рас­те и уво­зот на хра­на, но си­гур­но е де­ка Ма­ке­до­ни­ја се­ко­гаш ќе уве­зу­ва одре­де­ни ко­ли­чес­тва хра­на – ни­ед­на др­жа­ва не за­тво­ра увоз на хра­на. Вто­ро, од 2008 го­ди­на це­лос­но е спро­ве­ден до­го­во­рот со Свет­ска­та тр­гов­ска ор­га­ни­за­ци­ја, има­ме До­го­вор за ста­би­ли­за­ци­ја и асо­ци­ја­ци­ја со ЕУ, ние сме член­ка на ЦЕ­ФТА и има­ме мно­гу би­ла­те­рал­ни до­го­во­ри за сло­бод­на тр­го­ви­ја.

Што зна­чи тоа на те­рен?

Димитриевски: На те­рен тоа зна­чи де­ка Ма­ке­до­ни­ја сѐ по­мал­ку и по­мал­ку ќе мо­же да ко­ри­сти та­ка­на­ре­че­ни це­нов­но-па­зар­ни мер­ки со кои ќе го за­шти­ту­ва па­за­рот, ќе за­бра­ну­ва по­ин­тен­зи­вен увоз и на тој на­чин ќе фа­во­ри­зи­ра до­маш­но про­из­водс­тво. Јас не ве­лам де­ка тоа не е до­бро и де­ка не­ма да мо­же да се пра­ви во одре­де­ни пер­и­о­ди ко­га ќе на­ста­нат се­ри­оз­ни на­ру­шу­ва­ња на па­за­рот, тоа е пред­ви­де­но и со до­го­во­ри­те, ме­ѓу­тоа тоа не мо­же да би­де ин­тен­зив­но и тоа е ед­на од при­чи­ни­те за еден по­ин­тен­зи­вен увоз на про­из­во­ди од ре­ги­о­нот на на­ши­от па­зар. И ма­ке­дон­ски­от па­зар ста­ну­ва се­ри­оз­на кон­ку­рен­ци­ја на на­ши­те про­из­во­ди­те­ли. Тоа мо­ра да го раз­бе­ре­ме во на­со­ка де­ка се­то тоа што ќе го по­ну­ди др­жа­ва­та за да се зго­ле­ми кон­ку­рент­но­ста, ќе мо­ра да го ко­ри­стат на еден по­со­од­ве­тен на­чин за да мо­же да би­дат по­кон­ку­рент­ни и по­до­ми­нант­ни на до­маш­ни­от па­зар и по­кон­ку­рент­ни при на­стап на ре­ги­о­нал­ни­от, европ­ски­от и на свет­ски­от па­зар.

Суб­вен­ции за зем­јо­дел­ци­те, за сто­ча­ри­те, за ме­ха­ни­за­ци­ја, за на­вод­ну­ва­ње кап­ка по кап­ка, за ко­па­ње бу­на­ри, по­дел­ба на зем­ја, сти­му­ла­ции за здру­жу­ва­ње, ре­ги­стар за ме­ха­ни­за­ци­ја, цел си­стем за за­јак­ну­ва­ње на се­ло­то, а се­га има и сти­му­ла­ци­ја на ми­гра­ци­ја­та од град во се­ло. Мо­же ли да оп­стои сил­на др­жа­ва без сил­но се­ло?

Димитриевски: Зем­јо­дел­ски­от си­стем во Ма­ке­до­ни­ја и во ре­ги­о­нот се ба­зи­ра на стру­кту­ра­та на се­меј­ни зем­јо­дел­ски сто­панс­тва. Осум­де­сет про­цен­ти од ка­па­ци­те­тот се сопс­тве­ност на зем­јо­дел­ски­те сто­панс­тва. До­кол­ку са­ка­ме сил­но и мо­дер­но зем­јо­делс­тво, си­гур­но тре­ба да има­ме ед­но раз­ви­е­но се­ло, и тоа тре­ба да е сил­но со се­та ин­фра­стру­кту­ра и со си­те по­год­но­сти за ед­но атра­ктив­но жи­ве­е­ње и прив­ле­ку­ва­ње на мла­да­та по­пу­ла­ци­ја да се за­фа­ти со зем­јо­дел­ско про­из­водс­тво.

Ни­кој на­си­ла не ги вра­ќа мла­ди­те на се­ло, ту­ку се ра­бо­ти за ед­на по­ну­да што мо­же да би­де иско­ри­сте­на од ед­на мла­да по­пу­ла­ци­ја ко­ја е по­треб­на за тие ру­рал­ни, кон­крет­но сел­ски, сре­ди­ни за да мо­же­ме да на­пра­ви­ме по­ин­тен­зи­вен раз­вој на тие сре­ди­ни. Зна­чи, до­кол­ку има­те ед­на ста­рос­на стру­кту­ра та­му, ко­ја е над 50-60 го­ди­ни, со по­ни­ско ни­во на обра­зо­ва­ние, вие не мо­же­те да при­ме­ни­те по­се­ри­оз­ни мер­ки и да го раз­ви­ва­те зем­јо­делс­тво­то или сре­ди­на­та. За тоа ви е по­треб­на ре­ла­тив­но пом­ла­да по­пу­ла­ци­ја со по­ви­со­ко ни­во на обра­зо­ва­ние, ко­ја ќе мо­же да ги при­фа­ти и но­ви­те тех­но­ло­гии во зем­јо­дел­ско­то про­из­водс­тво и по­лес­но да кон­ку­ри­ра за си­те мер­ки што се ну­дат, да го пот­тик­не раз­во­јот на ин­фра­стру­кту­ра­та на се­ла­та. И во са­ми­те про­гра­ми за ру­ра­лен раз­вој има се­ри­оз­ни ас­пе­кти за по­до­бру­ва­ње на ус­ло­ви­те за жи­вот во се­ла­та. За ед­на та­ква по­пу­ла­ци­ја та­му има ус­ло­ви за се­то тоа, лу­ѓе кои ги на­пу­шти­ле сел­ски­те сре­ди­ни, а кои сѐ уште има­ат имот или кои не­ма­ат имот, но има­ат ни­ско ни­во на до­ход за да оп­сто­јат во град, ка­де што по­те­шко до­а­ѓа­ат до вра­бо­ту­ва­ње – се­то што се ну­ди не е за пот­це­ну­ва­ње. По­тоа па­ри за об­но­ва на ку­ќа, три хе­кта­ри зем­јо­дел­ско зем­ји­ште на кон­це­си­ја без на­до­ме­сток, зем­јо­дел­ски со­вет­ни­ци, 18 ме­се­ци „пла­та“ и си­те дру­ги мер­ки кои се ком­па­ти­бил­ни. И се­то тоа е ед­на по­ну­да ко­ја ќе би­де иско­ри­сте­на. Се­пак, не оче­ку­вам де­ка тоа ќе би­де не­ко­ја ма­сов­на по­ја­ва, но се­ко­гаш се поч­ну­ва со пр­ви­от че­кор.

Ме­ѓу аграр­на­та по­ли­ти­ка и мер­ки­те се спом­ну­ва и за­дру­гарс­тво­то за кое, исто та­ка, има­ше де­ба­ти.

Димитриевски: За­дру­гарс­тво­то го олес­ну­ва де­лот на па­зар­на­та по­зи­ци­ја на се­меј­ни­те сто­панс­тва би­деј­ќи спо­ред те­о­рет­ска­та рас­пра­ва ко­га има­те по­мал­ку ку­пу­ва­чи од про­да­ва­чи, па­зар­на­та по­зи­ци­ја е кај ку­пу­ва­чи­те. Но, до­кол­ку се здру­жат и ко­га во ед­но се­ла на­ме­сто 50 по­ну­ду­ва­чи има са­мо еден – за­дру­га­та, па­зар­на­та по­зи­ци­ја е дру­га. За­дру­гарс­тво­то е ед­но од мож­ни­те ре­ше­ни­ја за спра­ву­ва­ње со си­стем­ска­та сла­бост на ма­ке­дон­ско­то зем­јо­делс­тво ка­де што до­ми­ни­ра­ат сит­ни се­меј­ни сто­панс­тва. Се­дум­де­сет про­цен­ти се со го­ле­ми­на од два хе­кта­ри и тие се рас­цеп­ка­ни на осум до 10 пар­це­ли. И та­му за зго­ле­му­ва­ње на кон­ку­рент­но­ста не мо­же­те да при­ме­ни­те ни­ту еко­но­ми­ја на обем ни­ту по­се­ри­оз­ни со­вре­ме­ни тех­но­ло­гии на про­из­водс­тво.

Ка­де е Ма­ке­до­ни­ја во спо­ред­ба со ре­ги­о­нот во од­нос на аграр­на­та по­ли­ти­ка и мер­ки?

Димитриевски: Има ед­на не­фор­мал­на гру­па во ко­ја сум и јас, ко­ја со под­др­шка на ФАО, со иста ме­то­до­ло­ги­ја на истра­жу­ва­ње, на­пра­ви ана­ли­за на аграр­на­та по­ли­ти­ка во ре­ги­о­нот на за­па­ден Бал­кан. Таа ана­ли­за по­ка­жа де­ка Ма­ке­до­ни­ја е да­ле­ку нај­на­пред и во­ди ед­на нај­со­од­вет­на аграр­на по­ли­ти­ка во од­нос на хар­мо­ни­зи­ра­ње на мер­ки­те во сог­лас­ност со тоа што се слу­чу­ва во ЕУ. Мер­ки­те се ор­га­ни­зи­ра­ни во два­та глав­ни стол­ба – мер­ки на фи­нан­си­ска под­др­шка и столб на ру­ра­лен раз­вој, ка­ко што е и во ЕУ. Тоа се­га го пра­ват дру­ги­те во ре­ги­о­нот. При­тоа под­др­шка­та по еди­ни­ца хе­ктар е нај­го­ле­ма во Ма­ке­до­ни­ја. Со­се­ма е раз­лич­на стру­кту­ра­та на зем­јо­делс­тво­то во Ср­би­ја, та­му има би­мо­да­лен си­стем, во Вој­во­ди­на се огром­ни про­странс­тва­та. Ср­би­ја се­ко­гаш би­ла ме­ѓу глав­ни­те из­воз­ни­ци на хра­на за­ра­ди по­и­на­кви­те при­род­ни ус­ло­ви. Но, ние мо­ра да се по­фа­ли­ме де­ка сме нај­на­пред во од­нос на по­ли­ти­ка­та и мер­ки­те. Тоа тре­ба да го про­дол­жи­ме, со ед­на ол­ку си­стем­ски во­де­на по­ли­ти­ка не смее да се екс­пе­ри­мен­ти­ра и да се вра­ќа­ме на­зад, ту­ку са­мо да ги за­јак­ну­ва­ме и да ги хар­мо­ни­зи­ра­ме мер­ки­те.

Разговараше: Наум Стоилковски
Фото: Александар Ивановски
(Интервјуто со Драги Димитриевски е објавено во 196. број на неделникот Република, 3.06.2016)

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.