Виктор Лилчиќ: Како дворецот на планината Висока нема никаде во Европа

Во Ар­хе­о­ло­шки­от му­зеј на Ма­ке­до­ни­ја бе­ше отво­ре­на го­диш­на­та ма­ни­фе­ста­ци­ја „Ар­хе­о­ло­шка из­лож­ба 2015“, ко­ја вклу­чу­ва­ше по­ве­ќе од ил­ја­да ар­те­фа­кти од еди­на­е­сет ар­хе­о­ло­шки ло­ка­ли­те­ти во Ре­пуб­ли­ка Ма­ке­до­ни­ја. Што сѐ бе­ше оп­фа­те­но со из­лож­ба­та?

Лил­чиќ: На го­диш­на­та „Ар­хе­о­ло­шка из­лож­ба 2015 го­ди­на“ на ко­ја беа прет­ста­ве­ни не­што по­мал­ку од ил­ја­да ар­те­фа­кти, беа за­ста­пе­ни нај­ре­пре­зен­та­тив­ни­те движ­ни ар­хе­о­ло­шки на­о­ди од истра­жу­ва­ња­та на ан­тич­ки­от те­а­тар во гра­дот Ску­пи кај Зло­ку­ќа­ни. По­тоа од ан­тич­ки­те гра­до­ви Би­ла­зо­ра, Сти­бе­ра, Пе­ла­го­ни­ја, од гра­дот Уска­на на Ки­ти­но Ка­ле во Ки­че­во и од гра­дот на ло­ка­ли­те­тот Гра­ди­ште на ре­ка­та Пчи­ња во ата­рот на Мла­до На­го­ри­ча­ни, ка­ко и од истра­жу­ва­ња­та на ту­не­ли­те во Кра­то­во. При­тоа беа из­ло­же­ни и го­лем број ар­те­фа­кти откри­е­ни во рам­ки­те на про­е­ктот „Ар­хе­о­ло­шки ка­та­стар“ на Ре­пуб­ли­ка Ма­ке­до­ни­ја.

Из­ми­на­ти­ве го­ди­ни е за­бе­леж­ли­ва зна­чи­тел­на актив­ност во об­ла­ста на ар­хе­о­ло­ги­ја­та. На што се ра­бо­ти во мо­мен­тов? Кои ло­ка­ли­те­ти се во фо­ку­сот?

Лил­чиќ: Од пре­ди­сто­ри­ски­те ло­ка­ли­те­ти би ги истак­нал ра­бо­ти­те на ло­ка­ли­те­ти­те кај Спан­че­во, Ан­гел­ци, Ве­пр­ча­ни, Ча­ни­ште, До­јран, пре­ди­сто­ри­ски­те жи­ве­а­ли­шта на та­ка­на­ре­че­ни­те тум­би во Пе­ла­го­ни­ја. Од ан­тич­ки­те ло­ка­ли­те­ти кон­ти­ну­и­ра­но про­дол­жи­ја ра­бо­ти­те на ан­тич­ки­те гра­до­ви, Сто­би, Ску­пи, Хе­рак­ле­ја, Пе­ла­го­ни­ја (Бон­че), Ан­ти­го­неа, Сте­на, Еи­до­ме­не, До­бер, Астра­јон, Ау­да­рист, сред­но­ве­ков­ни­те гра­до­ви Чрн­че, Про­сек, Стру­ми­ца и дру­ги. На­по­ри­те што ги пра­ви­ме одат во на­со­ка­та да се ра­бо­ти на поз­на­чај­ни­те и на ре­пре­зен­та­тив­ни ар­хе­о­ло­шки ло­ка­ли­те­ти рас­по­ре­де­ни долж по­го­ле­ми­те со­о­бра­ќај­ни ко­му­ни­ка­ции, но и не­кои иск­лу­чи­тел­ни кои со сво­ја­та ек­стрем­на ре­пре­зен­та­тив­ност ќе мо­жат да ги вра­тат вло­же­ни­те средс­тва, ка­ко што е нај­ви­со­ки­от ан­тич­ки град во Евро­па, гра­дот на вр­вот Ви­со­ка на Се­леч­ка Пла­ни­на.

„Ар­хе­о­ло­шки­от ка­та­стар“ е про­ект кој пре­диз­ви­ка го­ле­мо ин­те­ре­си­ра­ње. За ка­ков про­ект ста­ну­ва збор?

Лил­чиќ: „Ар­хе­о­ло­шки­от ка­та­стар“ на Ре­пуб­ли­ка Ма­ке­до­ни­ја прет­ста­ву­ва ви­стин­ска­та ре­во­лу­ци­ја во по­ле­то на поз­на­ва­ње­то и кон­тро­ла­та на ар­хе­о­ло­шки­те ре­сур­си, но би до­дал и на це­ло­то оста­на­то нед­виж­но кул­тур­но нас­ледс­тво на Ре­пуб­ли­ка Ма­ке­до­ни­ја. Те­рен­ски­от сег­мент му е до­ве­рен на Ар­хе­о­ло­шки­от му­зеј на Ма­ке­до­ни­ја. Ме­ѓу­тоа, из­во­ри на по­да­то­ци­те со кои ќе се хра­ни ди­ги­тал­на­та ба­за во Упра­ва­та на кул­тур­но нас­ледс­тво ве­ќе од кра­јот на 2016 го­ди­на прет­ста­ву­ва­ат и си­те ре­ле­вант­ни и над­леж­ни ин­сти­ту­ции во до­ме­нот на ва­ло­ри­за­ци­ја­та и ре­ва­ло­ри­за­ци­ја­та на ар­хе­о­ло­шко­то нас­ледс­тво ка­ко и ре­ги­о­нал­ни­те му­зеи во Ма­ке­до­ни­ја. Ос­нов­ни­от сег­мент прет­ста­ву­ва, се­ка­ко, са­ма­та ба­за на Ар­хе­о­ло­шки­от ка­та­стар што е во фа­за на гра­де­ње. Име­но, во мо­мен­тов е за­вр­ше­на ме­ѓу­на­род­на­та јав­на на­ба­вка за изра­бо­тка на сту­ди­ја за еко­ном­ска оправ­да­ност за раз­ра­бо­тка­та на ос­нов­на­та ме­то­до­ло­ги­ја и за из­град­ба на ди­ги­тал­на­та ба­за со си­те ре­ле­вант­ни еле­мен­ти. Сме­та­ме де­ка до кра­јот на 2016 го­ди­на иста­та ќе за­поч­не со ин­тен­зив­на­та ра­бо­та. Ос­нов­на­та за­да­ча е ди­ги­тал­но вне­су­ва­ње на хо­ри­зон­тал­ни­те ос­нов­ни со кон­такт­ни­те зо­ни на си­те поз­на­чај­ни ар­хе­о­ло­шки ло­ка­ли­те­ти, но и оста­на­то­то нед­виж­но кул­тур­но нас­ледс­тво врз ди­ги­тал­на­та ка­та­стар­ска под­ло­га, ка­ко и со кон­крет­ни­те по­да­то­ци за са­ми­те ло­ка­ли­те­ти по­вр­за­ни со нив­на­та по­вр­ши­на, со­др­жи­на во од­нос на хро­но­ло­ги­ја­та или кул­тур­на­та ар­хе­о­ло­шка стра­ти­гра­фи­ја, при што сопс­тве­но­ста ќе се гле­да од са­ма­та ка­та­стар­ска под­ло­га. Пол­за од ар­хе­о­ло­шки­от ка­та­стар, спо­ред на­ша­та прес­ме­тка, ќе има­ат нај­мал­ку три­е­се­ти­на ми­ни­стерс­тва и дру­ги ин­сти­ту­ции од ви­дот упра­ви, во­до­сто­панс­тво, ЕВН итн., по­тоа си­те оп­шти­ни, или пак при­ват­ни фир­ми, ка­ко и се­кој жи­тел на Ре­пуб­ли­ка Ма­ке­до­ни­ја. Тоа зна­чи се­кој што има по­тре­ба од ин­фор­ма­ци­ја за по­сто­е­ње и ре­жим на за­шти­та на ар­хе­о­ло­шки ло­ка­ли­тет што се на­о­ѓа во оп­фа­тот на не­го­ви­от ин­те­рес.

Има­те ли мо­же­би оми­лен ло­ка­ли­тет што кај Вас ка­ко ар­хе­о­лог ја раз­бу­ди­ло фан­та­зи­ја­та и љу­бо­пит­но­ста? Кое е за Вас нај­ин­те­рес­но откри­тие?

Лил­чиќ: Ни­ко­гаш не сум одел во по­тра­га по откри­ти­ја спо­ред ос­но­ва­та на мо­јот ор­га­ни­зам и свест. Пос­лед­ни­те че­ти­ри де­це­нии, глав­но, иск­лу­чи­тел­но сум те­ме­лен и по­све­тен на по­ле­о­ге­не­за­та на Ре­пуб­ли­ка Ма­ке­до­ни­ја. Тоа зна­чи истрај­но истра­жу­ва­ње и до­ку­мен­ти­ра­ње на си­те ста­ри гра­до­ви и твр­ди­ни. А ги има­ме око­лу ил­ја­да. Не­о­бич­но ме прив­ле­ку­ва мож­но­ста, пре­ку поз­на­ва­ње­то на опре­де­ле­ни ло­ка­ли­те­ти и ге­о­граф­ски ам­би­ен­ти, за иден­ти­фи­ка­ци­ја на опре­де­ле­ни исто­ри­ски спо­ме­на­ти ме­ста, гра­до­ви и ре­кон­струк­ци­ја на при­сус­тво­то на исто­ри­ски поз­на­ти фи­гу­ри на поч­ва­та на Ма­ке­до­ни­ја, ка­ко што е, на при­мер, Ду­нав­ска­та кам­па­ња на Але­ксан­дар Ма­ке­дон­ски ко­га тој лич­но че­ко­рел низ те­ри­то­ри­ја­та на на­ша­та Ре­пуб­ли­ка Ма­ке­до­ни­ја или, пак, при­сус­тво­то на кра­ле­ви­те Фи­лип Пет­ти и не­го­ви­от син Пер­сеј, и та­ка на­та­му. Но, ако ин­си­сти­ра­те, не­о­бич­но ми е дра­го откри­ти­е­то на крал­ски­от дво­рец на Ви­со­ка во 2005 го­ди­на. Та­кво не­што не­ма ни­ка­де во Евро­па. Град на 1.472 ме­три со вна­тре­шен дво­рец на по­кри­вот во не­бо­то над Пе­ла­го­ни­ја и Ма­ке­до­ни­ја. Освен тоа, ка­ко маг­нет ме прив­ле­ку­ва при­сус­тво­то на ан­тич­ко­то кралс­тво Ма­ке­до­ни­ја на поч­ва­та на Ре­пуб­ли­ка Ма­ке­до­ни­ја. Ко­га, во кои фа­зи, до ка­де че­ко­ре­ле ан­тич­ки­те ма­ке­дон­ски кра­ле­ви во ма­ке­дон­ски­те до­ли­ни и во ан­тич­ки­те гра­до­ви во ор­га­ни­за­ци­ја­та, гри­жа­та и од­бра­на­та на оваа поч­ва од агре­со­ри­те што про­ди­ра­ле од цен­трал­ни­те бал­кан­ски по­драч­ја.

Кои се ид­ни­те пла­но­ви на Упра­ва­та за за­шти­та на кул­тур­но­то нас­ледс­тво? Што мо­же­ме да оче­ку­ва­ме во ид­ни­на?

Лил­чиќ: Упра­ва­та за за­шти­та на кул­тур­но­то нас­ледс­тво на Ре­пуб­ли­ка Ма­ке­до­ни­ја во мо­мен­тов се под­го­тву­ва да се пре­се­ли во нов и по­го­лем ра­бо­тен про­стор до­би­ен со бла­гос­лов на акту­ел­на­та Вла­да на Ре­пуб­ли­ка Ма­ке­до­ни­ја. Во мо­мен­тов се кон­со­ли­ди­ра­ат прав­ни­те ас­пе­кти на по­стој­ни­те об­вр­ски око­лу про­це­ду­ри­те, пра­вил­ни­ци­те, еви­ден­ци­и­те, стра­те­ги­ја­та за за­шти­та на кул­тур­но­то нас­лед­ство, ја за­цр­тав­ме и ја изра­бо­тив­ме нај­но­ва­та си­сте­ма­ти­за­ци­ја во ко­ја ја уна­пре­ду­ва­ме на­ша­та ор­га­ни­за­ци­ја пре­ку пет ос­нов­ни се­кто­ри по­све­те­ни на оп­шти­те ра­бо­ти, до­ку­мен­та­ци­ја­та, ме­ѓу­на­род­ни­те од­но­си, фи­нан­си­и­те, за­шти­та­та, ар­хе­о­ло­шки­от ка­та­стар и инс­пек­ци­ска­та служ­ба во ко­рист на ма­кси­мал­но по­све­те­но и со­фи­сти­ци­ра­но ра­бо­те­ње на упра­ву­ва­ње­то со за­шти­та­та на кул­тур­но­то нас­ледс­тво на Ре­пуб­ли­ка Ма­ке­до­ни­ја.

Упор­но и по­све­те­но ра­бо­ти­ме на ме­на­џи­ра­ње­то на ра­бо­ти­те на во­зоб­но­ву­ва­ње­то на Све­ти Кли­мен­то­ви­от уни­вер­зи­тет на Пла­ош­ник во Охрид, ка­ко и на ре­кон­струк­ци­ја­та на ма­на­стир­ски­от комп­лекс „Све­то Пре­о­бра­же­ние“ во Зр­зе. На ре­ви­та­ли­за­ци­ја­та на скоп­ско­то Ка­ле, и нај­го­ле­ми­от ан­тич­ки те­а­тар во Ма­ке­до­ни­ја во ан­тич­ки­от град Ску­пи.

Па­ра­лел­но оваа го­ди­на во об­ла­ста на ме­на­џи­ра­ње­то на ка­пи­тал­ни­те про­е­кти ќе ре­а­ли­зи­ра­ме три­па­ти по­го­лем број про­е­кти ме­ѓу кои се на­о­ѓа­ат ар­хе­о­ло­шки ло­ка­ли­те­ти од иск­лу­чи­тел­но зна­че­ње и тоа древ­ни гра­до­ви, твр­ди­ни, не­кро­по­ли.

Се­ка­ко, нѐ че­ка­ат и на­ста­пи на не­кол­ку ме­ѓу­на­род­ни на­ста­ни по­вр­за­ни со афир­ма­ци­ја­та на ма­ке­дон­ско­то кул­тур­но нас­ледс­тво.

Освен тоа, актив­ни сме и на по­ле­то на гри­жа­та и за­шти­та­та на на­ше­то нед­виж­но, движ­но и не­ма­те­ри­јал­но кул­тур­но нас­ледс­тво во рам­ки­те на ме­ѓу­на­род­на­та ор­га­ни­за­ци­ја УНЕ­СКО.

Разговараше: Невена Поповска
Фото: Александар Ивановски
(Текст објавен во 179. број на неделникот „Република“, 5.02.2016)

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.