Професор д-р Методи Чепреганов: Луз­ни­те на ма­ке­дон­ски­от на­род не мо­жат вед­наш да се за­ле­чат

Не­вроп­си­хи­ја­та­рот про­фе­сор д-р Ме­то­ди Че­пре­га­нов е европ­ски и свет­ски екс­перт по епи­леп­то­ло­ги­ја. Во не­го­ва­та би­о­гра­фи­ја е за­пи­ша­но де­ка е автор на 25 мо­но­гра­фии и на 22 струч­ни кни­ги, глав­но на фран­цу­ски ја­зик, а не­го­ва­та на­уч­на ра­бо­та е по­вр­за­на со бо­ле­сти­те на гла­ва­та и на мо­зо­кот. За­ед­но со Те­о­до­ра Ко­стов­ска, про­фе­сор по умет­ност на жи­ве­е­ње, се авто­ри на кни­га­та „Стрес, не­со­ни­ца, ан­кси­оз­ност, де­пре­си­ја“, на „Стре­сот и ние“, а во бр­зо вре­ме се оче­ку­ва и но­ва­та кни­га.

Про­фе­со­ре Че­пре­га­нов, што прет­ста­ву­ва стре­сот и ка­кви ви­до­ви стрес по­сто­јат?

ЧЕП­РЕ­ГА­НОВ: Ако на мај­ка­та-пла­не­та по­сто­јат шест кар­ди­нал­ни проб­ле­ми, а тоа се за­га­ду­ва­ње­то на во­да­та, за­га­ду­ва­ње­то на воз­ду­хот, за­га­ду­ва­ње­то на поч­ва­та, ге­нет­ски мо­ди­фи­ци­ра­на­та хра­на и би­о­ло­шки­те вој­ни, ше­сти­от нај­го­лем проб­лем е еко­ло­ги­ја­та на ду­хот. Ко­га збо­ру­ва­ме за еко­ло­ги­ја на ду­хот, тоа се од­не­су­ва на на­ши­те ин­тер­пер­со­нал­ни од­но­си. Еко­ло­ги­ја­та на ду­хот е се­којд­не­вие. Во еден дел од жи­во­тот сме са­ми, но во нај­го­лем дел од жи­во­тот сме во кон­такт – со се­мејс­тво­то, на ра­бо­та, на ули­ца… Еко­ло­ги­ја­та на ду­хот е но­си­тел на стре­сот. Стре­сот е над­во­реш­на си­ла, ко­ја мо­же да би­де фи­зич­ка, хе­ми­ска, нај­че­сто пси­хо­ло­шка. Ед­на на­вре­да, фи­зич­ки на­пад ко­ја на­па­ѓа ед­на лич­ност, его­то, неј­зи­ни­от ин­те­гри­тет по­ра­ди ка­ква би­ло при­чи­на, ко­ја мо­же да би­де на­мер­на, не­на­мер­на, слу­чај­на. Ние жи­ве­е­ме во ед­на хо­ме­о­ста­за, од­нос­но фи­зи­о­ло­шка рам­но­те­жа. Се­кој од нас се тру­ди да би­де во пси­хо­ло­шка рам­но­те­жа. Хо­ме­о­ста­за­та, од­нос­но рам­но­те­жа­та ја об­но­ву­ва­ме се­ко­ја ве­чер, со спи­е­ње. Со­нот е зе­ма­ње енер­ги­ја, об­но­ву­ва­ње на на­ши­те фи­зи­о­ло­шки функ­ции што сме ги истро­ши­ле пре­ку де­нот. Вто­ри­от мно­гу ва­жен фи­зи­о­ло­шки мо­мент, над­вор од стре­сот, е фа­кто­рот на та­ка­на­ре­че­на­та апоп­то­за. Тоа е фи­зи­о­ло­шки за­кон на при­ро­да­та. Ние се тро­ши­ме, на­ши­те кле­тки про­гра­ми­ра­но ста­ре­ат и уми­ра­ат. Ста­ре­е­ње­то е еден нор­ма­лен про­цес. Најг­лав­ни­от фа­ктор за да одр­жи­те до­бра хо­ме­о­ста­за е да има­те до­бра еко­ло­ги­ја на ду­хот, да го чу­ва­те тоа што ви го да­ла мај­ка­та при­ро­да. Стре­сот пра­ви дис­хар­мо­ни­ја. Ние во жи­во­тот сме из­ло­же­ни на мно­гу ри­зич­ни фа­кто­ри. Тоа е на­чи­нот на кој жи­ве­е­ме, на­чи­нот на кој се хра­ни­ме, на­чи­нот на кој се од­не­су­ва­ме. Глав­ни­те ри­зич­ни фа­кто­ри за се­ко­го од нас се хи­пер­тен­зи­ја­та, ше­ќер­на­та бо­лест, хи­пер­ли­пи­де­ми­ја­та. Во пос­лед­ни­те 20-30 го­ди­ни на че­ло на овие фа­кто­ри е стре­сот.

Ние во жи­во­тот сме из­ло­же­ни на мно­гу ри­зич­ни фа­кто­ри.
Тоа е на­чи­нот на кој жи­ве­е­ме, на­чи­нот на кој се хра­ни­ме,
на­чи­нот на кој се од­не­су­ва­ме, вели професорот Чепреганов

Што му пра­ви стре­сот на чо­веч­ки­от ор­га­ни­зам?

ЧЕП­РЕ­ГА­НОВ: Стре­сот е фа­ктор кој вле­гу­ва ка­ко ед­на пер­цеп­тив­на ин­фор­ма­ци­ја од­над­вор во ва­ша­та хо­ме­о­ста­за и ја на­ру­шу­ва. Стре­сот не е ни­што дру­го, ту­ку ед­на хор­мо­нал­на дис­хар­мо­ни­ја. Ко­га сте под стрес­на со­стој­ба, адре­на­ли­нот е енорм­но зго­ле­мен. Хор­мо­ни­те вле­гу­ва­ат во игра­та и вед­наш го акти­ви­ра­ат авто­ном­ни­от, сим­па­тич­ни­от нер­вен си­стем кој ја пра­ви кли­нич­ка­та екс­пре­си­ја. Ре­зул­та­тот е: тре­се­ње, по­те­ње, чу­ка­ње на ср­це­то, бол­ки во сто­ма­кот. Поч­ну­ва­ат мно­гу симп­то­ми за кои лу­ѓе­то не се свес­ни. Има аку­тен стрес и хро­ни­чен про­лон­ги­ран стрес.

Ка­кви се пос­ле­ди­ци­те врз здрав­је­то што ги пра­ви про­лон­ги­ра­ни­от хро­ни­чен стрес?

ЧЕП­РЕ­ГА­НОВ: Хро­нич­ни­от про­лон­ги­ран стрес е мно­гу по­о­па­сен. Си­те на­ши ор­га­ни во те­ло­то се раз­и­гра­ни. Ако ед­на стре­со­ге­на со­стој­ба се по­вто­ру­ва во те­кот на де­нот два-три па­ти, ме­сец-два или пак го­ди­на-две или по­ве­ќе, таа ве­ќе пра­ви хро­нич­на дис­хар­мо­ни­ја на функ­ци­и­те на хор­мо­ни­те и до­ве­ду­ва до хро­ни­ци­тет што го на­ре­ку­ва­ме пси­хо­со­мат­ска бо­лест.Тоа го на­ре­ку­ва­ме ме­на­џер­ска бо­лест во ко­ја спа­ѓа­ат мно­гу бо­ле­сти – аст­ма, еге­зем, ср­це­ви за­бо­лу­ва­ња, ин­фаркт, мо­зоч­ни уда­ри и пос­лед­ни­те го­ди­ни се ја­ву­ва ед­на но­ва на­у­ка ко­ја се ви­ка пси­хо­не­у­ро­и­му­но­ло­ги­ја. Тоа зна­чи де­ка дејс­тву­ва на на­ши­от иму­ни­тет и ту­ка за­поч­ну­ва ра­ѓа­ње­то на ту­мо­ри­те.

Да­ли е на­уч­но до­ка­жа­но де­ка стре­сот го на­ма­лу­ва иму­ни­те­тот во ор­га­ни­за­мот и со тоа се соз­да­ва под­ло­га за раз­вој на раз­ни те­шки за­бо­лу­ва­ња, ме­ѓу кои и кар­ци­но­мот?

ЧЕП­РЕ­ГА­НОВ: Да. Иму­ни­те­тот опа­ѓа по­ра­ди хро­ни­ци­тет во рам­но­те­жа­та на хор­мо­ни­те. Не стра­да­ат са­мо хор­мо­ни­те. Има­ме и не­у­ро­мо­ду­ла­то­ри и не­у­ро­ме­ди­ја­то­ри кои се глав­ни­те из­вр­ши­те­ли на се­ко­ја стре­со­ге­на со­стој­ба во на­ши­от ор­га­ни­зам. Штом се тие хро­нич­но актив­ни, ло­гич­но е де­ка по из­вес­но вре­ме ќе дој­де до пси­хо­со­мат­ска бо­лест.

Ка­ко да се за­шти­ти­ме, да­ли мо­же да се из­ле­ку­ва стре­сот? Да­ли по­е­ди­не­цот мо­же свес­но да го кон­тро­ли­ра стре­сот?

ЧЕП­РЕ­ГА­НОВ: Сѐ е мен­ли­во и сѐ е мин­ли­во, сѐ те­че, сѐ се ме­ну­ва. Тоа е акси­о­мот на на­ши­от жи­вот и чо­ве­кот мо­ра да го сфа­ти тоа. Има со­стој­би кои ор­га­низ­мот не мо­же да ги по­ми­не ту­ку-та­ка, а тоа се смрт­та и бо­лест. Од стре­сот мо­же да се од­бра­ни­ме ако има­ме ка­па­ци­тет да по­чув­ству­ва­ме де­ка на­па­дот што сле­ду­ва ќе ни на­пра­ви проб­лем. Ед­но­став­но, да го ели­ми­ни­ра­ме. Евре­и­те има­ат мно­гу до­бар акси­ом: Се­га по­ми­на, ама не го ви­дов.

Се­ко­ја на­ци­ја има свој пси­хо­про­фил. Ка­ков е пси­хо­про­фи­лот на Ма­ке­до­не­цот?

ЧЕП­РЕ­ГА­НОВ: Со ова пра­ша­ње се за­ни­ма­ва­ме за­ед­но со Те­о­до­ра Ко­стов­ска, ко­ја е про­фе­сор по умет­ност на жи­ве­е­ње. Пси­хо­про­фил на ед­на на­ци­ја зна­чи зре­лост, со­зре­ва­ње. Тоа е про­цес кој не се пра­ви во 24 го­ди­ни, ту­ку во сто, две­сте го­ди­ни. Бев вчу­до­ви­ден ко­га во мно­гу­те кни­ги што ги кон­сул­ти­рав­ме ви­дов­ме де­ка на пр­во ме­сто се Евре­и­те, по­тоа сле­ду­ва­ат Ер­мен­ци­те, а Ма­ври­те се на тре­то ме­сто. Ед­на го­ле­ма на­ци­ја, ка­ко Аме­ри­ка не е ви­со­ко­ран­ги­ра­на, а тоа е та­ка по­ра­ди ми­гра­ци­и­те. Лу­ѓе­то се дој­де­ни од си­те стра­ни на све­тот, кул­ту­ра­та е раз­вод­не­та и тоа е тој ци­ви­ли­за­ци­ски мо­мент, кој се на­ре­ку­ва ми­гра­ци­ски син­дром. Ста­ри­те на­ро­ди има­ле по­ве­ќе вре­ме да искри­ста­ли­зи­ра­ат фун­да­мен­тал­ни нор­ми. Ос­нов­ни­от мо­тив во тоа со­зре­ва­ње е вос­пи­та­ни­е­то, еду­ка­ци­ја­та, но и др­жа­ва­та, од­нос­но уре­ду­ва­ње­то. Пси­хо­про­фи­лот на ед­на на­ци­ја е про­цес на кој тре­ба да се мис­ли од пр­ви­от здив на де­те­то. Мо­јот на­род е че­сен, вре­ден, на­па­тен на­род со мно­гу исто­ри­ски луз­ни. Тие луз­ни не мо­жат вед­наш да се за­ле­чат, ту­ку и во ид­ни­те, 50, 100 го­ди­ни ќе би­дат акту­ел­ни. За да би­дат за­ле­че­ни тие луз­ни, тре­ба мно­гу пси­хо­ло­ги­ја, мно­гу ра­бо­та на еду­ка­ци­ја. Са­мо зрел на­род со зна­е­ње мо­же да да­ва со­од­вет­ни од­лу­ки.

Ег­зи­стен­ци­јал­ни­от проб­лем но­си со се­бе друг
фа­ктор што го ви­ка­ме еро­зи­ја на
ин­те­ле­кту­ал­на­та вред­ност

Спо­ред пос­лед­ни­те по­да­то­ци од Фон­дот за здрав­ство, се­кој трет Ма­ке­до­нец во пр­ви­те шест ме­се­ци го­ди­на­ва ис­пил по ед­на ку­ти­ја ди­ја­зе­пам. Од ка­де таа по­тре­ба не­кон­тро­ли­ра­но да се пи­јат тол­ку мно­гу ап­чи­ња?

ЧЕП­РЕ­ГА­НОВ: Глав­ни­от проб­лем е ег­зи­стен­ци­ја­та. Не­си­гур­но­ста во се­којд­не­ви­е­то пра­ви да би­де­ме воз­бу­де­ни. Тоа е го­лем стре­со­ген фа­ктор. Ег­зи­стен­ци­јал­ни­от проб­лем но­си со се­бе друг фа­ктор што го ви­ка­ме еро­зи­ја на ин­те­ле­кту­ал­на­та вред­ност. Ако во ед­на зем­ја не се це­ни ин­те­ле­кту­а­ле­ни­от кван­тум и зна­е­ње на еден чо­век, а ја це­ни­те пар­ти­ска­та по­доб­ност, се слу­чу­ва ка­та­стро­фа.

Ка­ко да се иско­ре­ни оваа на­ви­ка за гол­та­ње таб­ле­ти?

ЧЕП­РЕ­ГА­НОВ: Се­ко­гаш има шан­си да се иско­ре­ни оваа на­ви­ка. Тоа е оп­штес­твен про­цес и лу­ѓе­то што се од­го­вор­ни мо­ра да го поз­на­ва­ат, да го сов­ла­да­ат и да ра­бо­тат. Ре­ше­ние има се­ко­гаш. Кон­фу­чие ве­ли: Умот ца­ру­ва, а сна­га­та гние. Се­пак, тре­ба да му се пре­пу­шти­ме на умот, тој да нѐ во­ди.

Раз­го­ва­ра­ше: Але­ксан­дра М. Бун­да­лев­ска
Фо­то: Ѓор­ги Ли­чов­ски

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.