Порано баби на 40 години, денес мајки

Шко­лу­ва­ње, до­шко­лу­ва­ње, ка­ри­е­ра, па­ту­ва­ња, па де­те – тоа е раз­мис­лу­ва­ње­то на Ма­ке­дон­ки­те. Та­кво­то раз­мис­лу­ва­ње пра­ви одре­де­ни по­ме­сту­ва­ња во ста­ти­сти­ка­та. Ма­ке­дон­ки­те сè по­че­сто се ре­ша­ва­ат пр­во де­те да ро­дат по три­е­сет­та­та го­ди­на од жи­во­тот. Ако во 90-ти­те го­ди­ни на ми­на­ти­от век пр­во­то де­те го ра­ѓа­ле на во­зраст око­лу 23 го­ди­ни, се­га таа гра­ни­ца е по­ме­сте­на на 27 го­ди­ни. Од­ло­жу­ва­ње на ра­ѓа­ња­та и склу­чу­ва­ње­то брак на по­во­зрас­ни го­ди­ни до­ве­ду­ва до на­ма­лу­ва­ње на стап­ка­та на на­та­ли­тет. Во 2012 го­ди­на се ро­ди­ле 23.752 де­ца, ве­ќе во 2013 го­ди­на таа број­ка е пад­на­та на 23.138. Во 2014 го­ди­на има ма­ло зго­ле­му­ва­ње – 23.596 ро­де­ни де­ца.

Де­вој­ки­те ве­лат де­ка, за раз­ли­ка од по­ра­но ко­га жи­ве­е­ле во за­ед­ни­ци, има­ле фи­нан­си­ска по­мош од ро­ди­те­ли­те, се­га се дој­де­ни по­и­на­кви вре­ми­ња, ко­га мла­ди­те пр­во се оби­ду­ва­ат да на­пра­ват ка­ри­е­ра, да има­ат до­бра и си­гур­на пла­та, авто­мо­бил, да соз­да­дат ус­ло­ви за жи­вот од­во­е­ни од ро­ди­те­ли­те, па ду­ри по­тоа раз­мис­лу­ва­ат за де­ца. И, се­ка­ко, пред да се ре­шат за де­ца, са­ка­ат да има­ат пер­и­од во кој ќе би­дат са­ми и без до­пол­ни­тел­ни об­вр­ски ќе ужи­ва­ат во тоа што го соз­да­ле.

– Ко­га раз­мис­лу­вав­ме за де­ца, јас не ра­бо­тев, а маж ми, кој то­гаш ми бе­ше мом­че, по­дра­бо­ту­ва­ше. Жи­ве­ев­ме со ро­ди­те­ли­те, а со ог­лед на тоа што двај­ца­та бев­ме цвр­сто ре­ше­ни да не фор­ми­ра­ме се­мејс­тво во за­ед­ни­ца, де­те ни­ка­ко не се вкло­пу­ва­ше во сли­ка­та. По­тоа, ко­га ус­пе­ав­ме да се оса­мо­сто­и­ме, јас поч­нав да ра­бо­там, но тој ра­бо­те­ше во странс­тво. Овој­пат ќе тре­ба­ше де­те­то да го рас­там са­ма со ба­би. И таа си­ту­а­ци­ја ја сме­тав­ме за не­по­вол­на, па по­втор­но го од­ло­жив­ме де­те­то. Ко­га се вра­ти маж ми во Ма­ке­до­ни­ја, двај­ца­та имав­ме ра­бо­та, жи­ве­ев­ме са­ми, но ни тре­ба­ше вре­ме да се при­вик­не­ме еден на друг за­што, се­пак, пет го­ди­ни жи­ве­ев­ме од­де­ле­но и ве­ќе имав­ме стек­на­то раз­лич­ни на­ви­ки. Зна­чи, отка­ко се ис­пол­ни­ја си­те ус­ло­ви, ко­га дој­дов­ме до си­ту­а­ци­ја за ко­ја отсе­ко­гаш сме сме­та­ле де­ка е иде­ал­на за зго­ле­му­ва­ње на се­мејс­тво­то – ве­ќе не са­кав­ме да има­ме де­ца. Ни бе­ше уба­во да сме са­ми, со свој стан, со при­ма­ња кои ни овоз­мо­жу­ва­ат жи­вот ка­ков што са­ка­ме. Не­мав­ме об­вр­ски и ужи­вав­ме во тоа. Тоа што ро­див на 32 го­ди­ни е за­тоа што бе­ше не­о­че­ку­ва­но, не­на­деј­но, а не за­тоа што пла­ни­рав­ме. Пла­ни­рав­ме да има­ме де­те – не­ко­гаш, без да де­фи­ни­ра­ме ко­га ќе би­де тоа не­ко­гаш – ве­ли 33-го­диш­на­та Ка­те­ри­на.

 Во По­ло­шко до­ми­ни­ра­ат де­ца од се­ло

Во по­го­лем дел од ре­ги­о­ни­те во зем­ја­ва по­ве­ќе де­ца се ра­ѓа­ат во град­ски­те сре­ди­ни. Иск­лу­чок е  по­ло­шки­от ре­ги­он, ка­де што во сел­ски­те сре­ди­ни се ро­де­ни 1.200 де­ца по­ве­ќе откол­ку во град­ски­те. Овој ре­ги­он, по скоп­ски­от е со нај­го­лем број но­во­ро­ден­чи­ња во 2014 го­ди­на – 3.643. Во источ­ни­от ре­ги­он се ро­де­ни 1.616 де­ца, од кои са­мо 454 во сел­ски­те сре­ди­ни. Во ју­го­и­сточ­ни­от дел се ро­де­ни 1.888 де­ца, ка­де што број­ка­та на ро­де­ни во се­ло и де­ца­та ро­де­ни во град е ре­чи­си иста. Во скоп­ски­от ре­ги­он се ро­де­ни 8.184 де­ца, а во вар­дар­ски­от се ре­ги­стри­ра­ни 1.601 но­во­ро­ден­че. Во ју­го­за­пад­ни­от ре­ги­он во 2014 го­ди­на на свет дош­ле 2.248 де­ца, а во пе­ла­го­ни­ски­от 2.398 де­ца. Во се­ве­ро­и­сточ­ни­от ре­ги­он се слуш­нал пр­ви­от плач на 2.008 де­ца.

Же­ни­те што се ре­ши­ле да ро­дат де­те по три­е­сет­та­та го­ди­на ве­лат де­ка на не­ко­ја во­зраст од 23-24 го­ди­ни по­че­сто раз­мис­лу­ва­ле за де­те откол­ку на во­зраст од 28-29 го­ди­ни.

– Ко­га имав 24 го­ди­ни ве­ќе бев во дол­га вр­ска. Раз­го­во­ри­те за де­те не­ка­ко ми беа при­фат­ли­ви. За­вр­шив фа­кул­тет, имав дол­га вр­ска, ве­ќе ра­бо­тев. Не­ка­ко бев пре­за­си­те­на од из­ле­гу­ва­ње во град, заг­ла­ву­ва­ње до доц­на на­ве­чер. По­тоа сле­ду­ва­ше пер­и­од ко­га дој­де кра­јот на таа вр­ска. Ка­ко по­втор­но да го жи­ве­ев она вре­ме ко­га имав 20 го­ди­ни – дру­же­ње, па­ту­ва­ња, ноќ­ни за­ба­ви флер­ту­ва­ња. Ко­га ќе ми спом­неа за де­те, ми пре­че­ше – ду­ри и бев се­бич­на – ка­ко би има­ла де­те се­га? Па, ко­га јас ќе жи­ве­ам за се­бе?! Са­кав ка­ри­е­ра, са­кав ма­ги­стер­ски сту­дии, са­кав за­ба­ва, па­ту­ва­ња. Па, што од тоа ќе на­пра­вам ако имам де­те?! Се­га од оваа перс­пе­кти­ва, на 35-го­диш­на во­зраст раз­мис­лу­ва­ње­то е дру­го – да ро­дев по­ра­но, де­те­то ќе ми бе­ше  по­го­ле­мо, ќе имав по­го­ле­ма сло­бо­да, по­го­ле­ма мож­ност да  ше­там и без не­го –  ко­мен­ти­ра скоп­јан­ка­та Да­ни­е­ла.

Со­ци­о­ло­зи­те ве­лат де­ка по­ме­сту­ва­ња­та во ста­ти­сти­ка­та се пос­ле­ди­ца на  мо­дер­ни­от на­чин на жи­ве­е­ње и тем­по­то кое е на­мет­на­то. Же­ни­те не се до­ма­ќин­ки кои тре­ба да се гри­жат за до­мот, а ма­жот ве­ќе не е тој што тре­ба да се гри­жи за фи­нан­си­и­те и за имо­тот. Же­ни­те за­ра­бо­ту­ва­ат исто кол­ку и ма­жи­те, а сè по­че­сто во се­мејс­тво­то же­на­та е таа ко­ја ги но­си глав­ни­те при­хо­ди. По­го­лем дел од же­ни­те се со ви­со­ко обра­зо­ва­ние, па ду­ри и со до­кто­ра­ти. Тие се ка­ри­е­ри­сти, но на сме­тка на тоа се соз­да­ва ед­на се­ри­оз­на опас­ност да нè сне­ма ка­ко ет­нич­ки Ма­ке­дон­ци.

 Ста­ри не­ве­сти и ро­дил­ки

Спо­ред  ста­ти­сти­ка­та, про­сеч­на­та во­зраст на мај­ки­те при ра­ѓа­ње на пр­во­то де­те се зго­ле­ми­ла од 23,5 во 1994 го­ди­на, на 25,3 во 2006 го­ди­на.  Ве­ќе во 2012 го­ди­на про­сеч­на­та во­зраст на мај­ка­та при ра­ѓа­ње­то на пр­во­то де­те из­не­су­ва  26,3 го­ди­ни. Во 2013 го­ди­на таа гра­ни­ца се по­ме­сту­ва на  27,6 го­ди­ни, за ми­на­та­та го­ди­на да има ма­ла от­стап­ка – 27,7 го­ди­ни.  Гра­ни­ца­та во сел­ски­те сре­ди­ни е не­што по­ни­ска – 25,2 го­ди­ни, но и таа број­ка е со тен­ден­ци­ја на раст. Про­сеч­на­та во­зраст, пак, на же­на­та при ра­ѓа­ње де­те, без ог­лед да­ли се ра­бо­ти за пр­во, вто­ро, тре­то, во 2014 го­ди­на е 29,1 го­ди­на. Пред 20 го­ди­ни, во 1994 го­ди­на, про­сеч­на­та во­зраст би­ла ре­чи­си 4 го­ди­ни по­ни­ска – 25,8 го­ди­ни. Во пер­и­о­дот од 1994 до 2004 го­ди­на има по­ме­сту­ва­ње од ед­на го­ди­на –  26,8 го­ди­ни.

Со ог­лед на тоа де­ка нај­го­ле­ми­от број од жи­во­ро­де­ни­те де­ца се ро­де­ни во брак, мо­же да се ка­же де­ка на­ма­лу­ва­ње на фер­ти­ли­те­тот по­ве­ќе се дол­жи на од­ло­жу­ва­ње на ста­пу­ва­ње­то во брак на по­во­зрас­ни го­ди­ни откол­ку на на­ма­лу­ва­ње на бро­јот на склу­че­ни бра­ко­ви. До 1998 го­ди­на, ре­ла­тив­но по­ве­ќе де­ца ра­ѓа­ат же­ни­те на пом­ла­да во­зраст: 20-24 и 25-29 го­ди­ни откол­ку на по­ста­ра во­зраст. Во 2000 го­ди­на ра­ѓа­ња­та се нај­до­ми­нант­ни во две­те во­зрас­ни гру­пи, но за­тоа ве­ќе во 2006 го­ди­на нај­го­лем број ра­ѓа­ња (36,2 от­сто) се слу­чи­ле ме­ѓу же­ни­те што при­па­ѓа­ле на во­зрас­на­та гру­па 25-29 го­ди­ни, 27 от­сто на во­зраст 20-24 го­ди­ни, а на во­зраст 30-34 има­ло 21 от­сто. Учес­тво­то на ма­ло­лет­нич­ки­те по­ро­ду­ва­ња  таа го­ди­на е 7,2 от­сто.  Во 2012 го­ди­на најм­но­гу жи­во­ро­де­ни де­ца се ро­де­ни од мај­ки на во­зраст од 25 до 29 го­ди­ни, по што сле­ду­ва­ат мај­ки­те од 30 до 34 го­ди­ни и мај­ки­те од 20 до 24 го­ди­ни. Ро­де­ни се 26 бе­би­ња од мај­ки на во­зраст под 15 го­ди­ни.

 Жи­вот­ни­от век во се­ло се зго­ле­му­ва

Во гра­до­ви­те е по­го­лем и бро­јот на умре­ни ли­ца, од­нос­но 11.944 нас­про­ти  7.774 умре­ни ли­ца во се­ла­та. Најм­но­гу смрт­ни слу­чаи има во скоп­ски­от ре­ги­он, а нај­мал­ку во се­ве­ро­и­сточ­ни­от ре­ги­он. Про­сеч­на­та во­зраст на умре­ни­те ли­ца во град­ски­те по­драч­ја из­не­су­ва 71,8 го­ди­на, а во сел­ски­те сре­ди­ни 73 го­ди­ни. Спо­ре­де­но со 2013 го­ди­на, про­сеч­на­та во­зраст на лу­ѓе­то во гра­до­ви­те се на­ма­лу­ва – то­гаш про­сеч­на­та во­зраст из­не­су­ва­ла 71,6 го­ди­ни. Кај лу­ѓе­то во се­ло, пак, се зго­ле­му­ва жи­вот­ни­от век –  во 2013 про­сеч­на­та во­зраст е 72,6.

(Пишува: Билјана Зафирова
Текст објавен во 149. број на неделникот „Република“, 10.07.2015)

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.