Љу­бов и вни­ма­ние за де­ца­та, ме­сто шла­ка­ни­ци и ќо­тек

„Шла­ка­ни­ци за до­бро утро“, „Огром­но зго­ле­му­ва­ње на на­силс­тво­то кај де­ца­та“, „Де­ца­та од страв ре­тко при­ја­ву­ва­ат на­силс­тво“, „Се­кој ден ја­дев­ме ќо­тек со брат ми“, се дел од нас­ло­ви­те во днев­ни­те вес­ни­ци, кои ве рас­па­ме­ту­ва­ат и не ве оста­ва­ат рам­но­душ­ни. Ка­де жи­ве­е­ме? Ка­ко ги вос­пи­ту­ва­ме де­ца­та? Ка­ков чо­век е тој што со те­па­ње вос­пи­ту­ва и дис­цип­ли­ни­ра де­ца? Ка­ков е тој крв­ник што по­ло­во мал­тре­ти­ра де­ца? Ко­му му тек­ну­ва да об­ја­ву­ва фо­то­гра­фии на де­ца со про­во­ка­тив­на со­др­жи­на и тоа на ин­тер­нет? Си­те овие пра­ша­ња си ги по­ста­ву­ва­ме ко­га ги чи­та­ме вес­ни­ци­те, ко­га слу­чај­но ќе пог­лед­не­ме мал­ку те­ле­ви­зи­ја до­де­ка со да­ле­чин­ски­от упра­ву­вач „ше­та­ме“ по ка­на­ли­те или, пак, слу­ша­ме при­каз­ни од учи­ли­ште или гра­дин­ка, кои се пре­ра­ска­жу­ва­ат ка­ко ур­ба­ни ле­ген­ди, а кои, мо­же­би, на­ви­сти­на се слу­чи­ле.

– На­сил­ни­ци не се ра­ѓа­ат, на­сил­ни­ци се соз­да­ва­ат. Ни­ту ед­но де­те не се ра­ѓа со чип „би­ди на­сил­ник“. За­тоа мо­ра со мно­гу љу­бов и вни­ма­ние да ги вос­пи­ту­ва­ме де­ца­та. Си­те но­си­ме мо­дел на од­не­су­ва­ње од на­ши­те ро­ди­те­ли, ба­би и пра­ба­би. Во мно­гу си­ту­а­ции ја пре­поз­на­ва­ме на­ша­та мај­ка или ба­ба. Мо­ра да на­у­чи­ме де­ка не сме од­го­вор­ни са­мо за на­ши­те де­ца ту­ку и за ид­ни­те по­ко­ле­ни­ја.

Од­го­вор­но­то ро­ди­телс­тво е мно­гу важ­но и мно­гу е важ­но си­стем­ски да се ре­ша­ва­ат ин­сти­ту­ци­о­нал­но проб­ле­ми­те – ве­ли Ја­на Зен­гов­ска, пси­хо­лог и ко­ор­ди­на­тор на СОС-те­ле­фо­нот за де­ца и мла­ди во Пр­ва­та дет­ска ам­ба­са­да „Ме­ѓа­ши“.

Раз­ни ви­до­ви на­силс­тво

Те­о­ри­ја­та и пра­кти­ка­та пре­поз­на­ва­ат по­ве­ќе ви­до­ви на­силс­тво кај де­ца­та: се­меј­но на­силс­тво, во кое спа­ѓа­ат фи­зич­ко, пси­хич­ко на­силс­тво и не­гри­жа врз де­те што по­драз­би­ра не­за­до­во­лу­ва­ње на по­тре­би­те на де­ца­та, по­тоа се­ксу­ал­на зло­у­по­тре­ба, пи­та­че­ње, ин­тер­нет-зло­у­по­тре­ба или на­силс­тво, ко­ја мо­же да би­де се­ксу­ал­на и пси­хо­ло­шка. Пра­кти­ка­та ве­ли де­ка по­стои на­силс­тво во вос­пит­но-обра­зов­ни ин­сти­ту­ции, кое мо­же да би­де фи­зич­ко и пси­хич­ко на­силс­тво и кое по­стои на ре­ла­ции на­став­ник-уче­ник и уче­ник-уче­ник.

Под фи­зич­ко на­силс­тво се по­драз­би­ра се­ка­ква фи­зич­ка каз­на, те­па­ње, шти­пе­ње, уди­ра­ње шла­ка­ни­ца, ку­бе­ње, сѐ што мо­же да пре­диз­ви­ка фи­зич­ки вид­ли­ви пос­ле­ди­ци, мо­дрин­ки, ра­ни, скр­ше­ни ко­ски.

Под пси­хо­ло­шко на­силс­тво се по­драз­би­ра се­ко­ја на­вре­да, ома­ло­ва­жу­ва­ње, ка­жу­ва­ње вул­гар­ни збо­ро­ви, да­ва­ње епи­те­ти, жи­во­тин­ски ими­ња, кои има­ат за цел да го дис­цип­ли­ни­ра­ат де­те­то со тоа што ќе го на­вре­дат.

– Кри­ти­ка­та во пси­хо­ло­шко­то на­силс­тво по­драз­би­ра ома­ло­ва­жу­ва­ње на лич­но­ста на де­те­то. Тре­ба да се кри­ти­ку­ва од­не­су­ва­ње­то, а не де­те­то. Ту­ка пра­ви­ме раз­ли­ка, ко­га ро­ди­те­ли­те се оби­ду­ва­ат да го дис­цип­ли­ни­ра­ат де­те­то тие сме­та­ат де­ка ако на де­те­то му ка­жат на­вред­ли­ви збо­ро­ви, ка­ко на при­мер „сто­ко“, „сви­њо“, „кре­тен“, „иди­от“, „глу­пав“, „глу­пак“, „нес­по­со­бен“ ќе го по­до­брат од­не­су­ва­ње­то на де­те­то. Но, тие не го кри­ти­ку­ва­ат од­не­су­ва­ње­то, ту­ку ја кри­ти­ку­ва­ат не­го­ва­та лич­ност. Кај пси­хо­ло­шко­то на­силс­тво не се вед­наш вид­ли­ви пос­ле­ди­ци­те и кај нас вла­дее мис­ле­ње де­ка не­ма проб­лем до­кол­ку не­кој та­ка се од­не­су­ва со де­ца­та. Пси­хо­ло­шко­то на­силс­тво не е вид­ли­во и е те­шко до­каж­ли­во. На­вре­да­та го на­ру­шу­ва оп­ти­мал­ни­от по­раст и раз­вој на де­те­то и да­ва да­ле­ко­сеж­ни пос­ле­ди­ци во раз­во­јот на де­те­то ка­ко лич­ност – обајс­ну­ва Зен­гов­ска.

Пси­хо­ло­зи­те ве­лат де­ка ва­кво­то од­не­су­ва­ње на во­зрас­ни­те кај де­ца­та оста­ва се­ри­оз­ни тра­ги. Тоа де­те по­на­та­му има ни­ска са­мо­до­вер­ба и мо­же да по­ве­ру­ва де­ка е ви­сти­на тоа што го збо­ру­ва­ат во­зрас­ни­те. Ако не­кој ро­ди­тел по­сто­ја­но сво­е­то де­те го на­ре­ку­ва со по­грд­ни ими­ња, то­гаш тоа ќе по­ве­ру­ва де­ка е та­кво. Иа­ко го знае од­го­во­рот за не­кои ра­бо­ти, ќе си пре­мол­чи, ќе ка­же ра­бо­та што не е ре­ал­на и не е со­од­вет­на на по­ста­ве­но­то пра­ша­ње. Тоа не е ре­зул­тат де­ка де­те­то има ни­ска ин­те­ли­ген­ци­ја или де­ка не го раз­би­ра пра­ша­ње­то, ту­ку тоа е ре­зул­тат на дол­го­го­диш­на пси­хо­ло­шка тор­ту­ра и ома­ло­ва­жу­ва­ње на мис­ле­ње­то на де­те­то ве­лат пси­хо­ло­зи­те.

– За­тоа, ро­ди­те­ли­те ка­ко од­го­вор­ни за де­ца­та, мо­ра да вни­ма­ва­ат кои збо­ро­ви ги ко­ри­стат и ка­ков впе­ча­ток оста­ва­ат. Ко­га са­ка­ат да ги дис­цип­ли­ни­ра­ат де­ца­та, мо­ра да трг­нат од се­бе и од­не­су­ва­ње­то што са­ка­ат да им го пре­не­сат на де­ца­та, мо­ра да го по­ка­жат и да го пра­кти­ку­ва­ат. По­ста­ву­ва­ње­то на гра­ни­ци­те во ро­ди­телс­тво­то се мно­гу бит­ни и по­треб­ни за да на­у­чи де­те­то ка­ко да се со­ци­ја­ли­зи­ра. Де­ца­та са­ка­ат да се чув­ству­ва­ат го­ле­ми и тре­ба да им се да­де из­бор – ве­ли Зан­гов­ска.

Пр­ва­та дет­ска ам­ба­са­да „Ме­ѓа­ши“ ре­ги­стри­ра­ла де­ка во 2012 го­ди­на 106 де­ца би­ле жр­тви на фи­зич­ко и на пси­хич­ко на­силс­тво. Ја­ву­ва­ња­та до­а­ѓа­ат пре­ку СОС-те­ле­фо­нот, по­тоа лич­но во „Ме­ѓа­ши“, пре­ку стра­ни­ци­те на со­ци­јал­ни­те мре­жи, по­тоа пре­ку еле­ктрон­ска по­шта. Иа­ко овој те­ле­фон е за де­ца, од вкуп­но 397 слу­чаи са­мо 27 де­ца со­бра­ле хра­брост да се ја­ват и да при­ја­ват на­силс­тво. Дру­ги­те би­ле во­зрас­ни.

Љу­бов, гу­шка­ње, вни­ма­ние, кон­стру­ктив­на кри­ти­ка

За ед­но де­те да израс­не во здра­ва лич­ност тре­ба мно­гу љу­бов, гу­шка­ње, вни­ма­ние. Са­мо та­ка де­ца­та ќе се се­ќа­ва­ат на сво­и­те ро­ди­те­ли. Жи­ве­е­ме во вре­ме ка­де што ни е за­гро­зе­на ег­зи­стен­ци­ја­та, но мо­ра, и тоа мал­ку вре­ме што го има­ме, да им го по­све­ти­ме на де­ца­та. До­маш­ни­те об­вр­ски не­ко­гаш мо­же да по­че­ка­ат.

– Де­ца­та не­ма да се се­ќа­ва­ат да­ли мај­ка­та ре­дов­но им го­тве­ла ру­чек, но ќе се се­ќа­ва­ат да­ли ро­ди­те­ли­те игра­ле со нив, да­ли цр­та­ле, да­ли се про­ше­та­ле – сме­та Зан­гов­ска.

Но, не­ко­гаш ро­ди­те­ли­те, со цел да не го на­пра­ват не­вро­тич­но де­те­то, пра­ват гре­шки и пре­ми­ну­ва­ат во дру­ги гра­ни­ци и то­гаш ста­ну­ва збор за по­пуст­ли­во ро­ди­телс­тво. То­гаш де­ца­та не се дис­цип­ли­ни­ра­ат, не­ма­ат гра­ни­ци, не­ма­ат са­мо­до­вер­ба, не се са­мо­кри­тич­ни, не мо­жат да се снај­дат во ре­ал­но­ста. На тој на­чин де­те­то се хен­ди­ке­пи­ра со тоа што прем­но­гу му се доз­во­лу­ва.

– Ако сме прем­но­гу кри­тич­ни и не­ре­ал­ни во кри­ти­ка­та, пак пра­ви­ме не­вро­тич­на лич­ност, ко­ја во вре­ме­то на пу­бер­тет мо­же да про­ја­ви одре­де­но де­ви­јант­но од­не­су­ва­ње – су­ге­ри­ра­ат пси­хо­ло­зи­те.

Не си „ин“ ако не­маш про­фил на „Фејс­бук“

Во пос­лед­но вре­ме зло­у­по­тре­ба­та на ин­тер­нет е мно­гу акту­ел­на. Ро­ди­те­ли­те мис­лат де­ка ако им отво­рат про­фил на „Фејс­бук“ на сво­и­те де­ца се мно­гу ли­бе­рал­ни и прис­по­соб­ли­ви ро­ди­те­ли. Спо­ред мис­ле­ња­та на пси­хо­ло­зи­те, де­ца­та не­ма што да ба­ра­ат та­му, но ко­га ве­ќе има­ат свој про­фил, тре­ба да зна­ат да го ко­ри­стат пра­вил­но и да зна­ат ка­ко да се за­шти­тат. Де­ца­та не тре­ба да се чу­ва­ат во „стак­ле­но ѕвон­че“, мо­ра да ги на­у­чи­ме са­ми да се бра­нат од не­га­тив­ни­те вли­ја­ни­ја и да ос­по­со­бат за са­мо­сто­ен жи­вот.

– Све­до­ци сме де­ка се по­ста­ву­ва­ат вул­гар­ни фо­то­гра­фии ка­де што де­ца­та си ја раз­го­лу­ва­ат ду­ша­та и ин­тим­ни де­ло­ви, ка­де што ин­тим­ни­те искус­тва ги спо­де­лу­ва­ат со гру­па при­ја­те­ли, кои по­на­та­му спо­де­лу­ва­ат со дру­ги не­поз­на­ти. Та­му се из­ло­же­ни на потм­сев, кри­ти­ки, ома­ло­ва­жу­ва­ње, не­кои и на охра­бру­ва­ње.

Имав­ме слу­чај ко­га на ин­тер­нет се по­ста­ви фо­то­гра­фи­ја на раз­го­ле­но де­вој­че. Проб­ле­мот е зо­што де­ца­та по­сег­ну­ва­ат по та­кво не­што. Зо­што има­ат ез­ги­би­ци­о­ни­стич­ко од­не­су­ва­ње? Зо­што ја раз­го­ру­ва­ат сво­ја­та ин­тим­ност? Зо­што сме­та­ат де­ка се тол­ку сло­бо­до­ум­ни и ди­рект­но збо­ру­ва­ат за сво­и­те се­ксу­ал­ни искус­тва без да се за­шти­тат и без да зна­ат што зна­чи тоа за нив, де­ка ги пра­ви мно­гу по­при­фат­ли­ви, по­прис­по­соб­ли­ви, по­о­то­вре­ни –рас­ка­жу­ва­ат во пр­ва­та дет­ска ам­ба­са­да „Ме­ѓа­ши“ за искус­тва­та што ги има­ле со зло­у­по­тре­би­те на ин­тер­нет.

Се зго­ле­му­ва до­вер­ба­та во СОС-те­ле­фо­ни­те за по­мош

На СОС-те­ле­фо­нот за де­ца и за мла­ди во те­кот на 2012 го­ди­на се ре­ги­стри­ра­ни 397 кон­та­кти од кои по­доц­на до­пол­ни­тел­но сме ко­му­ни­ци­ра­ле 959 па­ти. Вкуп­ни­от број де­ца оп­фа­те­ни во при­ја­ве­ни­те слу­чаи е 587. Кај де­ца­та што се ја­ву­ва­ат ка­ра­кте­ри­стич­но е тоа што на СОС-те­ле­фо­нот се има­ат обра­те­но двој­но по­ве­ќе де­вој­чи­ња, откол­ку мом­чи­ња. Од „Ме­ѓа­ши“ за­бе­ле­жу­ва­ат де­ка е зго­ле­ме­на до­вер­ба­та од стра­на на тие што се ја­ви­ле и по­ба­ра­ле по­мош, а ра­ду­ва фа­ктот и тоа што тие што ве­ќе ед­наш по­ба­ра­ле по­мош го прод­ла­бо­чи­ле кон­та­ктот пре­ку по­се­та на „Ме­ѓа­ши“ со до­пол­ни­тел­ни сред­би и кон­та­кти­ра­ња пре­ку СОС-те­ле­фо­нот и еле­ктрон­ска­та по­шта.

По­лес­но е да се об­ви­ну­ва­ат по­мал­ку обра­зо­ва­ни­те и си­ро­маш­ни се­мејс­тва де­ка кај нив има на­силс­тво. На­силс­тво­то се слу­чу­ва се­ка­де. И гра­ѓа­ни­те тре­ба да зна­ат де­ка тре­ба да при­ја­ват на­силс­тво ко­га ќе го ви­дат или пре­поз­на­ат.

– На се­кое ја­ву­ва­ње ние ре­а­ги­ра­ме пре­ку ин­сти­ту­ци­и­те. Мно­гу е важ­но си­стем­ски

да се ре­ша­ва­ат ин­сти­ту­ци­о­нал­но проб­ле­ми­те. Во одре­де­ни слу­чаи има це­лос­на не­функ­ци­о­нал­ност на ин­сти­ту­ци­и­те. Цен­та­рот за со­ци­јал­на ра­бо­та мо­ра бр­зо и струч­но да ре­а­ги­ра или во дру­ги­те ин­сти­ту­ции ка­де што ќе стиг­не проб­ле­мот – ве­лат од „Ме­ѓа­ши’.

– Ге­не­рал­но, ка­ко на­род, мно­гу ре­тко при­ја­ву­ва­ме на­силс­тво. Мис­ли­ме де­ка тоа е об­вр­ска на не­кој друг. Од­би­ра­ме да не се ме­ша­ме или мис­ли­ме де­ка тоа е ра­бо­та на ин­сти­ту­ци­и­те. Гра­ѓан­ска од­го­вор­ност е да при­ја­ви­ме на­силс­тво. Ако не го при­ја­ви­ме, тоа не пра­ви со­у­чес­ни­ци. Мо­же­би не ве­ру­ва­ме де­ка си­сте­мот ќе не за­шти­ти – сме­та Зен­гов­ска.

Таа су­ге­ри­ра де­ка е по­треб­но да се учи ми­ров­но обра­зо­ва­ние со цел да се зго­ле­ми све­ста де­ка жи­ве­е­ме во мул­ти­ет­нич­ко оп­штес­тво во кое се при­фа­ќа­ат раз­лич­но­сти­те. – Мо­ра да при­фа­ти­ме де­ка е сме­не­то вре­ме­то во кое жи­ве­е­ме. Ако тоа не го при­фа­ти­ме, ќе има­ме проб­лем – за­вр­шу­ва Зен­гов­ска.

Пи­шу­ва:  Але­ксан­дра Маз­не­ва – Бун­да­лев­ска

Фо­то: Игор Ан­ге­лов­ски

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.