Ми недостига збор

Кол­ку па­ти ви се слу­чу­ва да упо­тре­би­те туѓ збор во го­вор­ни­от ја­зик или да на­пи­ше­те збор што не ви е мај­чин не мо­жеј­ќи во сво­јот реч­ник да го нај­де­те збо­рот што ви е по­тре­бен во мо­мен­тот? И зна­е­те да ка­же­те: ех, си­ро­ма­шен ни е ја­зи­кот! Или, по­до­бро е на анг­ли­ски, на при­мер? Лин­гви­сти­те твр­дат де­ка ја­зи­кот не ни е си­ро­ма­шен, ту­ку мал­ку го поз­на­ва­ме. Тие на кои тој им е спе­ци­јал­ност, се­ка­ко де­ка се сог­ла­су­ва­ат со овој факт, тие што по­мал­ку го поз­на­ва­ат зна­ат да ка­жат де­ка ни ску­ден не мо­жеј­ќи да нај­дат со­од­ве­тен збор во сво­јот реч­ник.

– Ја­зи­кот се­ко­гаш го по­вр­зу­ва­ме со мис­ла­та и со неј­зи­но­то изра­зу­ва­ње. От­та­му, „си­ро­ма­шти­ја­та“ на ја­зи­кот мо­же­ме да ја свр­зе­ме са­мо со скуд­ност или со огра­ни­че­ност на мис­ла­та. За ма­ке­дон­ски­от ја­зик и пос­пе­ци­фич­но за не­го­ва­та ле­кси­ка е важ­но тоа што бе­ше идеј­но пот­цр­та­но од Ми­сир­ков и од Бла­же Ко­не­ски: де­ка реч­ни­кот тре­ба да се збо­га­ту­ва со збо­ро­ви од ма­ке­дон­ски­те ди­ја­ле­кти, но не тре­ба и да се за­не­ма­ру­ва про­це­сот на збо­га­ту­ва­ње на реч­ни­кот со ин­тер­на­ци­о­нал­на­та ле­кси­ка. На тој на­чин се вос­по­ста­ву­ва вр­ска со ко­ре­ни­те и се раз­ви­ва од­но­сот со со­вре­ми­е­то, со мо­дер­но­то. Нај­до­бар на­чин за збо­га­ту­ва­ње на ја­зи­кот, би рек­ла, е чи­та­ње­то и тоа на умет­нич­ка ли­те­ра­ту­ра (ту­ка мис­лам на ма­ке­дон­ски­те авто­ри, но и на пре­вод­на ли­те­ра­ту­ра) со што се по­стиг­ну­ва раз­ви­ток на мис­ла­та и осоз­на­ва­ње на израз­ни­те средс­тва на ма­ке­дон­ски­от ја­зик – ве­ли д-р Але­ксан­дра Ѓур­ко­ва, на­у­чен со­вет­ник во Ин­сти­ту­тот за ма­ке­дон­ски ја­зик.

Со неа со сог­ла­су­ва и про­фе­со­рот То­мис­лав Тре­нев­ски од Фи­ло­ло­шки­от фа­кул­тет „Бла­же Ко­не­ски“ од Скоп­је. За „си­ро­маш­ни­от ја­зик“ е ви­нов­но на­ше­то обра­зо­ва­ние, кул­ту­ра, тоа што се по­мал­ку чи­та­ме кни­ги, ло­ши­от ја­зик во ме­ди­у­ми­те, ја­зи­кот на јав­ни­те лич­но­сти, по­ли­ти­ча­ри­те… Уба­во би би­ло ко­га по­ли­ти­ча­ри­те би има­ле ја­зи­чен сти­ли­за­тор, кој би ги со­ве­ту­вал, по­себ­но во ак­цен­ти­ра­ње­то.

– Ни­ту еден ја­зик на све­тот не е си­ро­ма­шен и ни­ка­ко не мо­жам да се сог­ла­сам со таа кон­ста­та­ци­ја. Си­ро­маш­ни се не­кои, кои не­ма­ат по­чит кон стан­дар­дот и нор­ма­та на ја­зи­кот. Мо­же да би­де ску­ден нив­ни­от реч­ник и нив­но­то поз­на­ва­ње, но не и ја­зи­кот – сме­та про­фе­со­рот Тре­нев­ски.

Ја­зи­кот се шти­ти со не­гу­ва­ње на ја­зич­ни­от израз

Мо­ра да се пра­ви раз­ли­ка ме­ѓу офи­ци­јал­на­та ко­му­ни­ка­ци­ја и се­којд­нев­на­та. Во не­фор­мал­на­та е нор­мал­но да има спон­та­ност, а от­та­му до­а­ѓа и кре­а­тив­но­ста во ја­зи­кот. Та­ка се ра­ѓа и слен­гот.

– Од иск­лу­чи­тел­на важ­ност е во офи­ци­јал­ни обра­ќа­ња на јав­ни на­ста­пи, во ко­му­ни­ка­ци­ја­та во учи­ли­ште­то, на фа­кул­тет и, оп­што зе­ме­но, во фор­мал­на­та ко­му­ни­ка­ци­ја да се упо­тре­бу­ва ма­ке­дон­ски­от стан­дар­ден ја­зик, сo што учес­ни­ци­те во ко­му­ни­ка­ци­ја­та по­ка­жу­ва­ат ја­зич­на свест и по­чи­ту­ва­ње кон со­го­вор­ни­ци­те. Се раз­би­ра, во не­фор­мал­на­та ко­му­ни­ка­ци­ја е со­се­ма нор­мал­на спон­та­но­ста во ко­му­ни­ка­ци­ја­та, а со тоа до­а­ѓа и кре­а­тив­но­ста во ја­зи­кот. От­та­му, се ја­ву­ва и слен­гот, раз­го­вор­ни­от стил што во се­кој слу­чај го гле­да­ме и ка­ко лин­гви­сти го истра­жу­ва­ме ка­ко дел од ја­зи­кот што не тре­ба да се за­не­ма­ри. Зна­чи, ја­зи­кот нај­до­бро би го за­шти­ти­ле со не­гу­ва­ње на ја­зич­ни­от израз и со пра­вил­на­та еду­ка­ци­ја, пред сѐ во учи­ли­ште­то во вр­ска со оп­штес­тве­ни сфе­ри во кои е не­оп­ход­на упо­тре­ба­та на стан­дард­ни­от ја­зик – ве­ли д-р Ѓур­ко­ва.

Де­нес сѐ по­че­сто сме све­до­ци на ко­ри­сте­ње не­со­од­вет­на ле­кси­ка на ма­ке­дон­ски­от ја­зик, а мла­ди­те за да би­дат по­и­на­кви од дру­ги­те че­сто ги ме­ну­ва­ат и ро­до­ви­те во обра­ќа­ње­то.

– Се­кој млад чо­век, тоа е при­род­но, има от­пор кон нор­ми­те и пра­ви­ла­та што му се на­мет­ну­ва­ат. Тоа мо­жам да го раз­бе­рам, но сме­там де­ка мо­ра да се вни­ма­ва. Мла­до­ста се по­вр­зу­ва со бун­тов­ниш­тво­то. Тоа бун­тов­ниш­тво се ма­ни­фе­сти­ра пре­ку на­чи­нот на об­ле­ку­ва­ње, го­во­ре­ње, слу­ша­ње по­се­бен вид му­зи­ка, но мо­ра да се вни­ма­ва на на­чи­нот на кој се изра­зу­ва­ме. Си­те сме по­ви­ка­ни да во­ди­ме сме­тка за ја­зи­кот. Нам ни се слу­чу­ва вар­ва­ри­за­ци­ја на ја­зи­кот. Нор­мал­но е анг­ли­ски­от ја­зик најм­но­гу да нав­ле­гу­ва во се­којд­нев­ни­от го­вор. Па та­ка ме­сто „вгра­ди“ има­ме „имп­ле­мен­ти­ра“, „пар­ти“ ме­сто „за­ба­ва“, „бју­ти“ ме­сто „уба­ви­на“. На тој на­чин се обез­ли­чу­ва кро­тки­от, пи­том, ма­ке­дон­ски ја­зик – ве­ли про­фе­со­рот Тре­нев­ски.

За д-р Ѓур­ко­ва, ко­га се збо­ру­ва за евен­ту­ал­ни­те опас­но­сти за опре­де­ле­ни ја­зи­ци во со­ци­о­лин­гви­стич­ки кон­текст, по­со­од­вет­но е да се збо­ру­ва за лин­гво­цид, откол­ку за ге­но­цид на ма­ке­дон­ски­от ја­зик.

– Но, мис­лам де­ка е, се­пак, пре­о­стро е овој тер­мин да го свр­зе­ме со ма­ке­дон­ски­от ја­зик, со ог­лед на тоа што, спо­ред Уста­вот, тој е единс­тве­ни­от офи­ци­ја­лен ја­зик (за­ед­но со ки­рил­ско­то пис­мо) во др­жа­ва­та и во ме­ѓу­на­род­ни­те од­но­си, со што се по­ста­ву­ва здра­ва ос­но­ва за не­го­ва­та за­шти­та и пра­вил­на упо­тре­ба во си­те сфе­ри на оп­штес­тве­но­то жи­ве­е­ње. За тоа, се­ка­ко, при­до­не­су­ва и За­ко­нот за упо­тре­ба на ма­ке­дон­ски­от ја­зик, кој е до­не­сен во 1998 го­ди­на. Ов­де би са­ка­ла да до­да­дам де­ка во пер­и­о­дот на до­не­су­ва­ње­то на аманд­ма­ни­те на Уста­вот на Ма­ке­до­ни­ја во 2001 го­ди­на спе­ци­ја­ли­сти­те по ја­зик во на­ша­та др­жа­ва не беа кон­сул­ти­ра­ни ко­га ста­ну­ва збор за аманд­ма­нот V, кој се од­не­су­ва на пра­ша­ња­та за ја­зи­кот, и по­крај тоа што тие упа­ту­ваа ба­ра­ња за по­ста­ву­ва­ње на ова пра­ша­ње на јав­на рас­пра­ва. Ко­га збо­ру­ва­ме за ма­ке­дон­ски­от ја­зик над­вор од гра­ни­ци­те на др­жа­ва­та, ту­ка мо­же­ме да се освр­не­ме на не­по­вол­ни­те окол­но­сти во кои е до­ве­ден ма­ке­дон­ски­от ја­зик. Поз­на­то е де­ка во Гр­ци­ја и во Бу­га­ри­ја (и две­те член­ки на ЕУ) ма­ке­дон­ски­от ја­зик го не­ма ста­ту­сот на мал­цин­ски ја­зик на кој има пра­во спо­ред Европ­ска­та по­вел­ба за ре­ги­о­нал­ни и мал­цин­ски ја­зи­ци, ко­ја има за цел да ги за­шти­ти мал­цин­ски­те ја­зи­ци во ЕУ. Од зем­ји­те што се член­ки на ЕУ са­мо во Ро­ма­ни­ја фи­гу­ри­ра ма­ке­дон­ски­от ја­зик ме­ѓу раз­лич­ни­те ја­зи­ци за­шти­те­ни ка­ко ре­ги­о­нал­ни, од­нос­но мал­цин­ски спо­ред По­вел­ба­та. Ина­ку, РМ ја има пот­пи­ша­но спо­ме­на­та­та По­вел­ба во 1996 го­ди­на. Во овој кон­текст, тре­ба да го има­ме пред­вид до­го­во­рот ме­ѓу Ма­ке­до­ни­ја и Ср­би­ја и Цр­на Го­ра за за­шти­та на ма­ке­дон­ско­то мал­цинс­тво во Ср­би­ја и во Цр­на­Го­ра и за за­шти­та на срп­ско­то и на цр­но­гор­ско­то мал­цинс­тво во РМ – ве­ли д-р Ѓур­ко­ва.

На­уч­ни­от со­вет­ник во Ин­сти­ту­тот за ма­ке­дон­ски ја­зик сме­та де­ка нај­до­бар на­чин да се гри­жи­ме за ја­зи­кот е да се по­чи­ту­ва и пра­вил­но да се при­ме­ну­ва се­то тоа што е про­пи­ша­но со За­ко­нот за упо­тре­ба на ја­зик што го збо­ру­ва­ат 20 про­цен­ти од гра­ѓа­ни­те во Ма­ке­до­ни­ја и во еди­ни­ци­те на ло­кал­на­та са­мо­у­пра­ва, За­ко­нот за упо­тре­ба на ма­ке­дон­ски­от ја­зик, ка­ко и со Уста­вот на РМ.

Мар­ко Це­пен­ков, нај­го­ле­ми­от со­би­рач на ма­ке­дон­ски­те на­род­ни умо­твор­би, уште пред еден век ве­ле­ше „мо­ра да се нај­де ме­ра­та“. „По­ве­ќе вер­ба во на­ши­от ја­зик“ е нас­лов на пр­ви­от на­пис на Бла­го­ја Ко­ру­бин, еден од најз­на­чај­ни­те лин­гви­сти на пр­ва­та ге­не­ра­ци­ја на ма­ке­дон­ска­та на­у­ка за ја­зи­кот об­ја­вен во днев­ни­от вес­ник „Но­ва Ма­ке­до­ни­ја“. Ко­ру­бин ка­ко да зна­ел што ќе нѐ снај­де и на еден на­чин ја пред­ви­дел си­ту­а­ци­ја­та во ко­ја се на­о­ѓа­ме го­ди­ни­ве на­на­зад.

– Тре­ба да се обр­не мно­гу вни­ма­ние во ос­нов­но­то обра­зо­ва­ние, ка­де што се здо­би­ва­ат ос­но­ви­те на мај­чи­ни­от ја­зик. Ни се слу­чу­ва де­ца­та да слу­ша­ат ди­ја­ле­ктиз­ми, кои по­доц­на ги при­фа­ќа­ат ка­ко нор­ма. Мо­ра да се сти­му­ли­ра го­вор­ни­от ја­зик, а не те­сто­ви­те да ни се све­ду­ва­ат на за­о­кру­жу­ва­ње на точ­ни­от од­го­вор. Се­ко­гаш ме­ѓу на­ши­от и ту­ѓи­от, тре­ба да го од­бе­ре­ме на­ши­от збор. И ка­ко што ве­лел Це­пен­ков, „да не пре­те­ру­ва­ме, ту­ку да има­ме ме­ра во сѐ, па та­ка и во ја­зи­кот“ – за­вр­шу­ва Тре­нев­ски.

(Пишува: Александра М. Бундалевска
Текст објавен во 85. број на неделникот „Република“, 18.04.2014)

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.