Македонско-албански односи: Што нѐ прави различни

Мла­до­же­не­цот оди по не­ве­ста­та со зур­ли и со та­па­ни. Та­му на вра­та сто­јат нај­сил­ни­те мом­ци од фа­ми­ли­ја­та на не­ве­ста­та и се тур­ка­ат сѐ до­де­ка ку­мот и мла­до­же­не­цот не да­дат до­вол­но па­ри за не­ве­ста­та. Отка­ко ќе вле­зат кај неа сле­ду­ва пан­дел­ка на ра­ка­вот, шла­ка­ни­ца од де­ве­ри­ца­та или бак­неж од де­ве­рот, пол­не­ње на чев­ли­те со сит­ни па­ри… Не­ка­де се кр­шат по­га­чи над гла­ва­та на мла­до­жен­ци­те, не­ка­де се ја­дат ко­ко­шки, не­ка­де го бри­чат зе­тот, се игра оро на ули­ца… Сле­ду­ва ма­тич­но, цр­ква, свад­бе­на ве­сел­ба… По свад­ба­та сле­ду­ва пре­диз­ви­кот – да се  би­де за­ед­но и во до­бро и во зло… но не­ко­гаш раз­во­дот е не­ми­но­вен. Што то­гаш? То­гаш имо­тот се де­ли, су­дот пре­су­ду­ва… Ва­ка не­ка­ко изг­ле­да ма­ке­дон­ска свад­ба. Ка­ко што ми­ну­ва­ат го­ди­ни­те тра­ди­ци­ја­та се под­за­бо­ра­ва. Мла­ди­те се ре­ша­ва­ат за по­и­на­ков или, ка­ко што ве­лат, по­мо­де­рен на­чин на жи­вот…

Исто­то се слу­чу­ва и кај мла­ди­те од ал­бан­ска на­ци­о­нал­ност. Не­о­дам­на, на ед­на свад­ба, за ко­ја ми ре­коа де­ка не е ти­пич­на ал­бан­ска свад­ба, бев из­не­на­де­на што ро­ди­те­ли­те на не­ве­ста­та не ги пре­че­ку­ваа го­сти­те. Свад­ба­та поч­на, мла­до­жен­ци­те ги не­ма­ше. Ми об­јас­ни­ја де­ка е тра­ди­ци­ја не­ве­ста­та и мла­до­же­не­цот да дој­дат по­доц­на. Го­сти­те се рас­по­ло­же­ни, ал­ко­хол не­ма. Поч­ну­ва пес­на што ги нај­а­ву­ва мла­до­жен­ци­те. Тие вле­гу­ва­ат, по здра­ви­ца­та за­ста­ну­ва­ат зад не­ве­стин­ска­та ма­са, до­де­ка го­сти­те игра­ат око­лу нив… Се­пак, нив­на­та ве­ра ја шти­ти же­на­та. Не­по­сред­но пред склу­чу­ва­ње­то на бра­кот се до­го­ва­ра су­ма­та што же­на­та ја до­би­ва до­кол­ку бра­кот се рас­пад­не.

– Ние го не­ма­ме тоа ве­ту­ва­ње пред бо­га ка­ко што е во пра­вос­ла­ви­е­то. Не­по­сред­но пред свад­ба­та се со­би­ра­ат прет­став­ни­ци на две­те фа­ми­лии и за­ед­но со оџа­та до­го­ва­ра­ат ни­ѓах. По­стои фор­му­лар од ИВЗ за вен­ча­вка и се до­го­ва­ра таа су­ма, ко­ја ма­жот ќе ја исп­ла­ти. Се оди со не­па­рен број. На при­мер, род­ни­ни­те на не­ве­ста­та ба­ра­ат  99 ли­ри (ед­на ли­ра е око­лу 1.500 до 2.000 де­на­ри), род­ни­ни­те на мла­до­же­не­цот ве­лат, не, са­мо де­вет. И про­дол­жу­ва до­го­ва­ра­ње­то .  До­ко­лу не по­стиг­нат сог­лас­ност пре­се­ку­ва оџа­та.  Тие па­ри же­на­та ги зе­ма во слу­чај на раз­вод. Спо­ред на­ша­та ре­ли­ги­ја, же­на­та во след­ни­те 40 де­на не смее да би­де со друг маж. Тие па­ри ѝ се да­ва­ат за да пре­жи­вее тие 40 де­на. Таа су­ма е не­ка­де око­лу 2.000 ве­ра. Мла­ди­те де­не­ска зна­ат да ја про­ме­нат таа тра­ди­ци­ја, па же­на­та из­би­ра не­кое па­ту­ва­ње – ве­ли на­ши­от со­го­вор­ник Ма­му­ти.

Мно­гу ра­бо­ти нѐ пра­ват раз­лич­ни. Ал­бан­ци­те ре­а­ги­ра­ат на сло­бо­да­та на ма­ке­дон­ска­та же­на. Ве­лат не­сфат­ли­во е ка­ко таа се од­не­су­ва сло­бод­но и се об­ле­ку­ва сло­бод­но.

– Ге­не­рал­но, не­мам проб­ле­ми со ма­ке­дон­ска­та тра­ди­ци­ја и пра­вос­лав­на­та ре­ли­ги­ја. Имам при­ја­те­ли Ма­ке­дон­ци, кај кои одам на Ве­лиг­ден, ми да­ва­ат вап­са­ни јај­ца ка­ко што е тра­ди­ци­ја­та. До­а­ѓа­ат кај ме­не на Ба­јрам. По­не­ко­гаш не мо­жам да ја сфа­там сло­бо­да­та на ма­ке­дон­ска­та же­на, ка­ко и на­чи­нот на кој Ма­ке­до­не­цот ја тре­ти­ра же­на­та – до­да­ва на­ши­от со­го­вор­ник.

Од дру­га стра­на, пак, че­сто Ма­ке­дон­ци­те зна­ат да ре­а­ги­ра­ат за за­бу­ле­но­ста на Ал­бан­ки­те. Тие ба­ра­ат на лич­ни до­ку­мен­ти да се фо­то­гра­фи­ра­ат со ша­ми­ја на гла­ва, за­ко­ни­те не го доз­во­лу­ва­ат тоа. Но и са­ми­те Ал­бан­ци ве­лат де­ка ме­ѓу нив има и та­кви што пре­те­ру­ва­ат, од­нос­но на­чи­нот на кој се по­кри­ва­ат не е во сог­лас­ност со ис­лам­ска­та ве­ра. Во не­кои од се­ла­та во зем­ја­ва, до­да­ва­ат тие, има мно­гу же­ни што се об­ле­че­ни ка­ко тие во Са­у­ди­ска Ара­би­ја, ка­де што при­чи­на­та за го­ле­ми­от сте­пен на по­кри­е­ност на ли­це­то е пра­вот што има та­му, а не вер­ски оби­чај. Ста­ва­ње­то ша­ми­ја не е за­дол­жи­тел­но, а нај­че­сто се ста­ва ша­ми­ја ко­га же­на­та ќе вле­зе во пу­бер­тет или до­кол­ку со­пру­гот го по­ба­ра тоа.  Же­на­та не раз­го­ва­ра со не­поз­нат маж,  до­кол­ку е пу­шач, нај­че­сто се крие…

Три­е­сет и две­го­диш­на­та Ка­те­ри­на М. ве­ли де­ка сѐ до­де­ка не се вр­ши при­ти­сок за при­фа­ќа­ње на ту­ѓи­те оби­чаи, сѐ е во ред:
– Па, во прин­цип, не ми пре­чат Ал­бан­ци­те ни­ту за дру­же­ње ни­ту за со­ра­бо­тка, сѐ до­де­ка не ста­не збор за тра­ди­ци­ја­та. Не сум мно­гу тра­ди­ци­о­на­лен тип, од­нос­но, ин­те­рес­ни ми се оби­ча­и­те, и на­ши­те и нив­ни­те, но ка­ко што не ги жр­тву­вам жи­вот­ни­те на­ви­ки за на­ши­те оби­чаи, исто та­ка, не би ги жр­тву­ва­ла ни­ту за ту­ѓи­те оби­чаи. Ка­ко што не ве­ру­вам во гос­под, не­ма да ве­ру­вам ни­ту во Алах, ка­ко што не одам во цр­ква, не­ма да одам ни­ту во џа­ми­ја, ако се­га ка­жам не вре­ди да се рас­пра­ваш со не­го, ба­та­ли го, исто­то ќе го мис­лам и то­гаш.

Ал­бан­ци­те сме­та­ат де­ка Ма­ке­дон­ци­те не зна­ат да ги по­чи­ту­ва­ат сопс­тве­ни­те праз­ни­ци и сопс­тве­ни­от на­род. Ве­лат ко­га до­а­ѓа праз­ник, би­ло да е пра­вос­ла­вен или мус­ли­ман­ски, це­ни­те на па­за­ри­те енорм­но рас­тат.

– Пр­во мис­лев­ме де­ка е са­мо од­нос кон Ал­бан­ци­те. Но сфа­тив­ме де­ка Ма­ке­дон­ци­те исто функ­ци­о­ни­ра­ат и за сопс­тве­ни­те праз­ни­ци. Кај Ал­бан­ци­те е обрат­но, це­ни­те па­ѓа­ат за да мо­же се­кој да има до­бар праз­ник – ве­ли со­го­вор­ни­кот.

Ед­на или по­ве­ќе же­ни

Ед­на од ра­бо­ти­те што на Ма­ке­дон­ци­те не им се до­па­ѓа­ат кај Ал­бан­ци­те е жи­во­тот со по­ве­ќе же­ни.

– Иа­ко че­сто на ше­га со дру­га­ри­те мо­же­ме да ка­же­ме алал да им е мо­же да има­ат по­ве­ќе же­ни, тоа е тоа што не мо­жам да го сфа­там и при­фа­там кај Ал­бан­ци­те. Ми зву­чи мно­гу при­ми­тив­но, ужас­но... – ве­ли два­е­сет и осум го­диш­ни­от Мар­јан Н.

Ал­бан­ци­те во зем­ја­ва, пак, ве­лат де­ка сѐ по­ре­тко се слу­чу­ва не­кој да има по­ве­ќе же­ни. Иа­ко за­ко­нот не доз­во­лу­ва по­ве­ќе же­ни, ве­ра­та кај нив е над ре­ли­ги­ја­та. Ед­на же­на офи­ци­јал­но, дру­га­та го но­си сво­е­то пре­зи­ме, но, се­пак, му е же­на.

– Сѐ по­ре­тко се слу­чу­ва еден маж, осо­бе­но во град­ски­те сре­ди­ни, да има по­ве­ќе же­ни. Ис­ла­мот доз­во­лу­ва че­ти­ри же­ни. Про­ро­кот имал се­дум, но со че­ти­ри имал ин­ти­мен од­нос. Ко­га ќе по­чи­не ед­на од со­пру­ги­те, поч­ну­ва од­нос со дру­га. Таа тра­ди­ци­ја се по­ја­ви­ла по­ра­ди не­до­стиг од ма­жи. За да се за­шти­тат же­ни­те, да им се да­де по­крив над гла­ва за да не се по­све­тат на про­сти­ту­ци­ја. За да зе­меш вто­ра же­на тре­ба да ти би­де одо­бре­но од пр­ва­та. Тоа е пр­ви­от ус­лов. Вто­ри­от ус­лов е да не жи­ве­ат под ист по­крив. Да не­ма­ат ме­ѓу­се­бен кон­такт. Пр­ва­та же­на оста­ну­ва во ку­ќа­та, а тре­ба да им обез­бе­диш ме­сто и на дру­ги­те – до­да­ва Ма­му­ти.

Пра­вос­лав­на­та ве­ро­ис­по­вед, пак, има со­се­ма по­и­на­ков од­нос кон ова. Спо­ред  цр­ков­ни­те пра­ви­ла, ако си се ве­тил пред бо­га ед­наш, втор­пат не мо­жеш, од­нос­но мо­раш пр­во да ја рас­ки­неш брач­на­та за­ед­ни­ца пред Бо­га. Бра­кот не за­вр­шу­ва во мо­мен­тот ко­га за­вр­шу­ва гра­ѓан­ски­от. Се­кој брак склу­чен во вер­ски храм тре­ба та­му да се по­ни­шти, па на ва­ков че­кор се ре­ша­ва­ат са­мо тие што ре­ши­ле по­втор­но да стап­нат пред ол­тар, но со друг парт­нер. И тоа сме­ат да го на­пра­ват са­мо уште три­па­ти. Обре­дот за вто­ра­та цр­ков­на вен­ча­вка не е ист за парт­не­ри­те што по втор­пат за­ста­ну­ва­ат пред ол­тар. Мо­ли­тва­та е по­кра­тка и по­и­на­ква од во­о­би­ча­е­на­та.

 Про­стор за мо­ли­тва

Са­мо го­ле­ми­те пра­вос­лав­ни вер­ни­ци по­сто­ја­но одат на не­дел­ни ли­тур­гии и мо­ли­тви во цр­кви­те. По­го­лем дел од Ма­ке­дон­ци­те тоа го пра­ват са­мо на не­кој го­лем вер­ски праз­ник. Ре­тко кој се мо­ли пред спи­е­ње или му се заб­ла­го­да­ру­ва на бо­га пред ја­де­ње. За раз­ли­ка од Ма­ке­дон­ци­те, Ал­бан­ци­те се мо­лат пет­па­ти на ден.

– Не си ви­стин­ски мус­ли­ман ако не се мо­лиш пет­па­ти на ден.  Се­ко­гаш има на­чин да се по­мо­лиш, без раз­ли­ка да­ли си бо­лен, да­ли во­зиш во мо­мен­тот… По­сто­јат зна­ци што ги пра­виш ме­сто кла­сич­на мо­ли­тва. И же­ни­те се мо­лат, но не сме­ат да се пок­ло­ну­ва­ат во џа­ми­ја.  Ед­на од по­го­ле­ми­те за­бе­ле­шки што ги имам за Ма­ке­дон­ци­те е фа­ктот што мис­лам де­ка не ја по­чи­ту­ва­ат до­вол­но ту­ѓа­та ве­ро­ис­по­вед. На при­мер, во ма­ке­дон­ска фир­ма ни­ко­гаш не­ма про­стор ка­де што јас мо­жам да се по­мо­лам. Се­ка­де во све­тот има – ве­ли на­ши­от со­го­вор­ник.
Ис­ла­мот има свои пра­ви­ла и за ста­пу­ва­ње во брак со ли­це од дру­га ве­ро­ис­по­вед. Ма­жот што ќе ста­пи во брак со же­на од дру­га ве­ро­ис­по­вед не мо­же да на­сто­ју­ва да ја при­фа­ти не­го­ва­та ве­ра. Ду­ри, не­го­ва об­вр­ска е да ја но­си со­пру­га­та в цр­ква, да ја че­ка да за­вр­ши и да ја вра­ти на­зад. До­кол­ку мус­ли­ман­ка ре­ши да ста­пи во брак со маж од дру­га ве­ро­ис­по­вед, ма­жот мо­ра да ја при­фа­ти мус­ли­ман­ска­та ве­ра.

Пра­вос­лав­ни­те вер­ни­ци има­ат кр­штен­ка во цр­ква со што ја при­ма­ат пра­вос­лав­на­та ве­ро­ис­по­вед. Мус­ли­ма­ни­те, пак, им пе­ат мо­ли­тви на сво­и­те де­ца. До­кол­ку ро­ди­те­лот ги знае збо­ро­ви­те, сам мо­же да го на­пра­ви тоа. На дес­но­то уво се пее езан, на ле­во­то ка­мец.

Крв­на­та од­маз­да – не­при­фат­ли­ва

Тоа што Ма­ке­дон­ци­те нај­те­шко го при­фа­ќа­ат кај Ал­бан­ци­те е крв­на­та од­маз­да.

– Крв­на­та од­маз­да ста­ну­ва ба­нал­на. Во Ал­ба­ни­ја е мно­гу при­сут­на. Обич­но се пре­ду­пре­ду­ва се­мејс­тво­то де­ка ма­жи од фа­ми­ли­ја­та мо­жат да из­ле­гу­ва­ат од до­ма до одре­де­но вре­ме. До­кол­ку се на­че­ка маж од се­мејс­тво­то по тоа вре­ме, ќе би­де уби­ен. Сме­ат да из­ле­гу­ва­ат са­мо же­ни­те. И да бил во за­твор 20 го­ди­ни за убис­тво, ко­га ќе из­ле­зе од за­твор го че­ка крв­на од­маз­да. Се слу­чу­ва се­мејс­тва­та да пре­го­ва­ра­ат за да нај­дат на­чин да се по­ми­рат… Жр­тва мо­же да би­де кој би­ло маж од се­мејс­тво­то.

Тоа на што го­лем дел од Ма­ке­дон­ци­те ре­а­ги­ра­ат е нив­но­то ба­ра­ње на пра­ва.

– Не мо­жам да сфа­там за ка­кви свои пра­ва се бо­рат, што е тоа што го не­ма­ат, а ние го има­ме. Јас не ги гле­дам ра­бо­ти­те низ нив­ни­от двог­лед. Или имаш чо­ве­ко­ви пра­ва или ги не­маш. Не гле­дам де­ка де­ца­та им се по­об­ле­че­ни се­га отка­ко не зна­ат да бек­нат на ма­ке­дон­ски, но учат од гра­дин­ка до до­ктор­ски са­мо на ал­бан­ски. Ни­ту со­жи­вот ни­ту бла­го­со­стој­ба гле­дам. Ако пу­каш, ќе пу­кам и јас, а ќе за­ги­нат и мо­е­то и тво­е­то де­те. За­тоа не гле­дам за ка­кви пра­ва и за чии пра­ва и за ка­ков со­жи­вот збо­ру­ва­ат ко­га пу­ка­ат во тоа име – ве­ли Ка­те­ри­на М.

Разговараше: Билјана Зафирова

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.